Patroon:
Martinus
Verhoeven, 82.
Bijzonderheden:
De kerk geldt als de oudste van Westergo; gezien het patrocinium gaat de stichting ervan terug op de bisschop van Utrecht.
Van Buijtenen, ‘Dekenaat Bolsward’, 84-07. Broer, 449 en 454-455, laat in het midden of Bolsward of Franeker de moederkerk van Westergo was. Bij opgravingen werden geen sporen gevonden van aan de tufstenen kerk voorafgaande gebouwen; deze ontbraken omdat in de 15e eeuw het niveau van de kerkvloer verlaagd werd: Halbertsma, Bolsward, 16-19. Voorzover bekend is te Franeker geen archeologisch onderzoek verricht.
NA, Arch. Grafelijkheid Holland nr. 228, 352.
Het pastoraat had – blijkens opgave uit 1558/60 – een zeer hoge jaarlijkse opbrengst, nl. 1.200 goudgl. (ter vergelijking: het pastoraat van de kerk te Franeker leverde jaarlijks 300 goudgl. op).
St. Jan nr. 1165.
Naast de pastoor stond een perpetuus vicarius, waarvan de oudstbekende in 1411 genoemd wordt.
Arch. Oegeklooster nr. 1, reg. 1.
In 1452 is sprake van de drie hoofdpriesters alhier.
FT, nr. 6.
Verwijs, 540; Colmjon, nr. 475.
In 1543 is nog sprake van de drie hoofdpriesters alhier, waarbij het lijkt dat de bezitter van de Saepckemaprove de derde hoofdpriester is.
BB I, 275vlg.: de drie hoofdpriesters en de sacrista ontvangen dan jaarlijks een kleine uitkering (275); deze wordt onder de accidentalia van de pastoor, de tweede pastoor, de bezitter van de Saepckemaprove en de sacrista opgevoerd (275, 276, 278, 281). Het lijkt er dus op dat de bezitter van de Saepckemaprove (toen) de derde hoofdpriester was. Niettemin blijkt nergens dat de vicarius en de bezitter van deze prove dezelfde persoon was.
GA Bolsward, O.A. nr. 514 reg. 80; de zeven priesters in 1505 en 1511: FT, nrs. 71 en 84.
RA Bolsward nr. 107, 433.
Van Apeldoorn komt tot drie pastorieën, zes prebenden en de sacristieprove (belast met de kosterij).
Van Apeldoorn II, 288.
Jan nr. 1165.
Behalve de pastorie, de vicarie (mogelijk de Vitusvicarie, vermeld in 1512),
Aud. nr. 1528, 209.
- het Nicolaas- en Johannesleen (of Wybingaleen), gesticht in 1452
- het H. Kruisleen, gesticht in 1478 (verplaatst naar het H. Sacramentsleen maar hierop later wel beneficianten)
- het H. Sacramentsleen (of Houckemaleen), onder voorwaarden gesticht in 1478
- het Petrus en Paulusleen (of Hettema-Heremaleen)
- het Jacobsleen (of Hendrik Nannes en Catharina Epesleen), gesticht in 1511 met aanvullende bepalingen in 1524
- het Thomasleen (of Jernteprove)
- de sacristieprove (tevens belast met de kosterij)
- een beneficie op het Barbara-altaar.
Vier van de eerstgenoemde lenen werden later studielenen die thans nog bestaan. Het Thomasleen en de Saepcke(ma)prove waren zg. beneficia curata; na de Reformatie zijn zij waarschijnlijk vermengd met familiegoederen.
Vgl. Van Apeldoorn II, 302.
Daarnaast worden in Bolsward nog twee kapellen genoemd. De ‘Sinte Anthonys tzercke’ wordt in 1500 voor het eerst vermeld
OFO I, 447.
ABU nr. 250-1, 9v.
Blijkbaar wordt in 1327 onderscheid gemaakt tussen het personaatschap van Bolsward en de pastoorsprebende, waarbij blijkt van verzet van een aantal ingezetenen van Bolsward tegen de door de bisschop benoemde persona omdat de bisschop slechts een Fries zou mogen benoemen.
Muller, Registers en tekeningen, 165-167; Muller, Regesten, nr. 553; Berkelbach van der Sprenkel, nr. 775 (deze noemt hem van Brondel).
Muller, Registers en rekeningen, 79.
Zoals reeds vermeld kwam de kerk later in het bezit van de johannieters te Sneek. Blijkbaar was de situatie aldus dat de gemeente voor de vervulling van de pastoorsplaats een priesterbroeder van dit klooster koos.
Mol, ‘Johanniters, 134-135.
vanaf het midden van de 15e eeuw is sprake van een tweede pastoorsplaats, voortgekomen uit de perpetuele vicarie. Ongeveer driekwart eeuw later verschijnt dan een derde pastorie. Over de keuze van deze pastoors had het johannieter klooster te Sneek geen zeggenschap; deze zal hebben berust bij de gemeente c.q. de magistraat.
Eerste pastorie
Íbid., 151.
1277
Syrik
OFO II, nr. 38. Vries stelt dat het jaartal mogelijk 1377 kan zijn (meded. 29 januari 1992).
1320
Johannes
Verhoeven, Klokken, 77 (geen functieaanduiding)
rector ecclesie, na wiens overlijden
door de bisschop werd benoemd. Op 14 juli 1327 bericht de bisschop aan alle geestelijken van zijn diocees dat enige leken uit de parochie Bolswardzich verzet hebben tegen de benoeming van Hubertus van Budel, zeggende dat de bisschop slechts een Fries mag benoemen, en dat zij Hubert en zijn procureurs verhinderd hebben zich in het bezit van de kerk te stellen. Hij gelast daarom alle geestelijken de schuldigen te vermanen zich te bekeren, op straffe van interdict, over twee maanden over hen uit te spreken en dat zo nodig na 15 dagen uit te breiden over de hele parochie. De parochianen wordt gelast Hubert als hun rector ecclesie te aanvaarden.
Muller, Registers en rekeningen, 165-167; Muller, Regesten, nr. 553; Berkelbach van der Sprenkel, nr. 775.
Blijkbaar trad inmiddels als rector ecclesie op
1327
Allardus de Staurie (van Stavoren)
Op 6 december 1327 belooft Hubert van Budel, klerk van de bisschop, aan Andreas, rector ecclesie alhier, om zodra hij een beneficium met zielzorg zal hebben verkregen, van het personaatschap van Bolsward afstand te zullen doen en de bisschop te verzoeken dit met de pastoorsprebende te verenigen.
Muller, Registers en rekeningen, 60-61; Muller, Regesten, nr. 567; Berkelbach van der Sprenkel, nr. 807.
Muller, Registers en rekeningen, 79.
Hubert komt in 1333 voor als pastoor te Axel, in 1337 als pastoor van de Buurkerk te Utrecht, is dan een van de voornaamste stichters van het kapittel te Amersfoort. Bij zijn overlijden was hij kanunnik van de Dom te Utrecht.
Muller, Registers en rekeningen, II, Inleiding, V.
pastoor alhier en broeder van de orde van St. Jan, week in verband met de woelingen in Friesland uit naar Holland, waartoe hij op 9 augustus 1399 een geleide van graaf Albrecht had gekregen.
NA, Arch. Grafelijkheid van Holland nr. 200, 61v.
Ibid., nr. 228, 352v.
Verwijs, 544-545.
Wanneer hij weer in Bolsward is gaan functioneren is niet met nauwkeurigheid vast te stellen. Volgens een ongedateerd stuk heft bisschop Frederik (1393-1423) het interdict op dat Mathias, bisschop van Budua en vicaris-generaal in (Oost)Friesland, gelegd had op de parochiales ecclesiae de Bodelsweert (de kerken in het dekenaat Bolsward?) omdat zekere priester Aemilius en zijn medeplichtigen met geweld broeder Tako uit het bezit van één van die kerken hadden ontzet.
Muller, Regesten, nr. 1374. Nadere datering is niet mogelijk: Mathias was wijbisschop van 1400 tot 1426, Weyling, 189-202.
komt in ieder geval op15 april 1402 en 13 juli 1403 voor als pastoor alhier.
OFO II, nr. 5, 6 resp. III, 2.
Niettemin wist Tako weer in het bezit van de pastorie te komen:
In 1408/9 is sprake van een appèl van Tako, pastoor alhier.
Heeringa, Rekeningen, II, 8
Arch. Oegeklooster, nr. 1 reg. 1.
Arch. Klooster Hospitaal nr. 1 reg. 2.
1431
Reynerus de Mackinghe
Blijkens zijn zegel was hij priesterbroeder.
Arch. Klooster Aalsum, nr. 40 reg. 3 (zie ook zegelrandschrift: Tresoar, Zegelfoto nr. 737). Mol, ‘Johanniters’, 149, 151 vraagt zich af of hij dezelfde is als Reynerus Johannis, 1420-1432 priesterbroeder van Hospitaal en daarvoor verbonden aan het klooster Achlum.
Broeder Henrick, dus een priesterbroeder van Hospitaal, komt als pastoor alhier voor het eerst voor in 1451.
GA Bolsward, O.A. nr. 745 reg. 3. Op zijn zegel het johannieter kruis (Tresoar, Zegelfoto nr. 2802).
OFO II, 79, 80.
Gale komt als pastoor alhier voor vanaf 1478
OFO II, 86; priesterbroeder volgens het zegelrandschrift, Tresoar, Zegelfoto nr. 946.
OFO IV, nr. 100.
1496
Wilhelmus
PG, nr. 192.
Wellicht dezelfde als Guillermus, 1495 pastoor te IJsbrechtum*, en als Willem, 1500-1507 commandeur te Sneek.
Mol, ‘Johanniters’, 151, 148.
komt voor het eerst als pastoor alhier voor in 1503
Overijssels Archief, Coll. Heerkens nr. 541 reg. 11.
Tresoar, Hs. PB nr. 120. Mogelijk dezelfde als Jacobus Alcmariae of Jacobus Delfft, beide priesterbroeder van Hospitaal 1495: Mol, ‘Johanniters’, 149.
1509 - 1533
Bartholomeus van Amsterdam
Bartholomeus komt voor het eerst als pastoor alhier voor op 21 mei 1509.
Tresoar, Hs. PB 121.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 81.
GA Bolsward, Arch. Armhuis nr. 103 (hij is dan medevoorstander van het Armhuis).
In 1495 is hij priesterbroeder van Hospitaal te Sneek.
Mol, ‘Johanniters’, 149.
1543
Pieter Gregoris
BB I, 275.
Hij wordt als D. Petrus Gregorii van Bolsward 2 juni 1509 tot priester gewijd.
AAU 23, 1896, 427. Diakenwijding: 7 april 1509, Domkapittel nr. 2544, 75.
in 1543 pastoor te Oppenhuizen*, komt 11 april 1549 voor het eerst als pastoor alhier voor.
FT, nr. 204.
PB Hs. PB 1466. Oorkondelijk nog vermeld 13 december 1559, RA Bolsward nr. 107, 358.
1561 - 1570
Joachim Henrici Eernshemius
in 1558 priesterbroeder van Hospitaal te Sneek
Mol, ‘Johanniters’, 149.
RA Leeuwarderadeel nr. 14, 37.
Arch. Klooster Hospitaal nr. 3 reg. 62.
Hij liet kinderen na waarover in 1573 Dirck Jans en Pieter Sickes alhier voormonden waren.
PB Hs. 1466.
1570 - 1576
Gellius Ilstanus/Jelle Jansz. van (der) IJlst
eerst pastoor te Oppenhuizen*, daarna te IJsbrechtum*, vervolgens te Sneek*, daarna hofmeester te Osingahuizen, werd 8 september 1570 als eerste pastoor alhier gekozen.
Ibid. nr. 3 reg. 62.
Ibid. nr. 6 reg. 63.
Ibid. nr. 6 reg. 66.
1578 - 1580
Joannes Hauckis
komt voor het eerst als pastoor alhier voor in januari 1578
Ibid. i. 6 reg. 78.
CE, 353. Zijn verblijfplaats in ballingschap wordt niet vermeld, wel in het exemplaar van de Conscriptio in Arch. EVC nr. 3372, 115. Zie voor hem ook It Beaken 31, 1969, 177 en 174 waar onder nr. 105 zijn wapen.
Frenken, 197-200 en 244.
Alleen in 1399 komt alhier een kapelaan voor.
Op 18 september 1399 geeft graaf Albrecht aan Aylof Willemsz., kapelaan in de kerk alhier, een vicarie (die door overlijden vacant is geworden maar door zijn meinedige en ongehoorzame onderdaan Zyvert ten onrechte wordt bezeten en gebruikt) alsmede een vicarie te Abbega*.
Verwijs, 540.
Voor het eerst is in 1411 sprake van een vicarius perpetuus.
Arch. Oegeklooster nr. 1 reg. 1
allengs tot de tweede pastorie.
1411
Synedus de Ileke
Arch. Oegeklooster nr. 1 reg. 1. Randschrift van het zegel: Tresoar, Zegelfoto nr. 1221.
Hij komt 1408/9 voor als deken van Bolsward
Heeringa, Rekeningen II, 15.
1434
Mr Frederick en Albertus
worden 27 juli 1434 als ‘ewighe vicarii’ alhier genoemd
NA, Arch. Nassause Domeinen nr. 10313.
Fredericus wordt als priester alhier genoemd 29 april 1436.
GA, Arch. Farmsum mr. 4 reg. 63.
1451 - 1459
Mr. Dirk van Bolsward
Mr. Dirk, perpetuus vicarius alhier, komt voor 20 oktober 1451.
GA Bolsward, O.A. nr. 745 reg. 3.
OFO IV, nr. 15.
OFO I, nr. 139.
Brom I – 1, 67 nr. 181; RG VIII, nr. 5446
Mogelijk is hij dezelfde als de in 1456 genoemde Mag. Theodoricus Johannis, lic. can. iur. en priester alhier.
Arch. Klooster Stavoren nr. 2 reg. 8. Hij lijkt niet dezelfde als Theodoricus Joannis, van Sneek, 1430 ter Keulen in de artes ingeschreven en daar 1433 baccaleureus decretorum (Zijlstra nr. 5690).
1475 - †1490
Mr. Goytien Symons Hagedoorn
Hij werd als Godefrodus Symonis in 1469 als student in de rechten te Leuven ingeschreven.
Matr. Leuven IV, 51, 56. Niet vermeld door Zijlstra.
OFO IV, nr. 51.
OFO IV, nr. 56.
PG, nr. 36.
Tresoar, Hs. PB nr. 102 (regest: Keikes, Inv. Arch. Bolsward reg. 16).
PG, nr. een copie van dit stuk (PG, nr. 36, 23 juni 1481) noemt hij zich Gotfridus zoon van Mr. Symon!
Arch. Gerkesklooster nr. 84 reg. 35.
Op 28 april 1490 werd heer Goytia of Godfridus, vicarius alhier, door Juw Jongema gedood omdat hij als voogd over de jonge Goslick Jongema, neef van Juw (hun vaders waren broers) opkwam voor diens belangen en die van zijn moeder Wyttia.
Worp van Thabor, 175; Peter Jacobsz. van Thabor, 50.
RPG VII nr. 2177. Een aantal priesters, zonder standplaats genoemd, ontvingen 16 oktober 1490 absolutie wegens een excommunicatie, RPG VII nr. 2179.
Godefridus Hagedoorn, vicarius alhier, was ‘welspreeckent ende gheleert man in beijde de rechten’.
Arch. van Harinxma thoe Slooten nr. 443, 49. Is hij dezelfde als heer Goutthye te Bolsward, op het leen dat Oldeklooster toebehoort, genoemd in 1480? (Pieter Jacobsz. van Thabor, 35). Van enige relatie tussen Oldeklooster en de perpetuele vicarie is niets bekend, evenmin trouwens van dit klooster met enig ander leen).
1494 - 1501
Mr. Hetto Jongema
van 1488 tot 1490 bekend als pastoor te Goënga*, komt zonder functie en plaats met de pastoor Galo alhier voor op 31 augustus 1490
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 3067.
OFO II, nr. 90.
Arch. EVC nr. 2575, 52.
Zijlstra nr. 8209.
Zijlstra nr. 11810.
Zijlstra nr. 11843.
OFO IV, nr. 126.
OFO I, nr. 500, 519. Het zegel (Tresoar, Zegelfoto nr. 1212) is echter niet hetzelfde (Ibid. nrs. 171, 2714)
1504 - †1533
Mr Haring Donia
Op 13 juni 1504 staat hertog George van Saksen aan Godschalk Jongema de nominatie toe van een priester op vier beneficia alhier waaronder de prove van mr. Haring Donia indien deze vacant worden.
Hof nr. 80, 27 (GPCV II, 234): niet de presentatie – dat recht was in handen van de hertog.
HStA Dresden, Orig. Urk. nr. 8571.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8192, 1505-1509, 332.
Tresoar, Hs. PB nr. 121.
FT, nr. 84.
Oudmunster nr. 1738, 228v.
Hof nr. 80, 27; nr. 93, 79v.
RA Hennaarderadeel nr. 39, 13.
Coll. Grafschriften, Bolsward.
Stb. I, 158, II, 99 waar ten onrechte twee Haring Donia’s worden genoemd: de een (mag., misschien vicarius te Bolsward) als zoon van Agge, de tweede (mag., vicarius perpetuus te Bolsward, ov. 1533) als kleinzoon van diens broer Sierck. Het Burmaniaboek (Arch. EVC nr. 2575, 47a v-48) noemt overigens geen van beide!).
Zijlstra nr. 5086.
Aud. nr. 1429/3, 17.
ca 1534 - 1545
Mr Focke Syblesz
van 1525 tot 1531 bekend als pastoor te Langweer*, komt ca 1534
ABU nr. 538-4, 26 (oorspronkelijk bij ABU nr. 538-1 na 71).
GA Bolsward, O.A. nr. 745 II.
Hof nr. 16481, 829. Als pastoor ook 15 juli 1538 (Arch. EVC nr. 456) en 24 oktober 1538 (Ibid. nr. 460).
Hof nr. 16689, 386.
P. Gerbenzon, ’Friese brieven uit de vijftiende en zestiende eeuw’, Estrikken 42, 1967, 138 nr. 44. Dat de daar ondertekenende secretaris Phocas dezelfde is als de priester Focke Siblesz. leidde Gerbenzon af uit GA Bolsward, O.A. nr. 658, stuk 2, en O.A. nr. 660.
RA Bolsward nr. 107, 406-409.
eerder pastoor te Leeuwarden*, daarna pastoor alhier.
Van Burmania S, 4; PB Hs. 1466. Oorkondelijk is hij niet aangetroffen.
komt vanaf 27 december 1548 regelmatig als pastoor (soms anderde of tweede pastoor) voor.
RA Bolsward nr. 121.
CE, 353.
In 1543 was hij nog clericus en 24 jaren en ging hij ter schole te Leuven; hij bezat toen de sacristieprove alhier.
BB I, 281. Te Leuven ingeschreven in 1543: Zijlstra nr. 12185.
Mogelijk reeds in 1525 was hier een derde pastorie, in 1546 zeker (zie hierna).
1525 (-1527/8)
Johannes (Douwez.)
Op 16 maart 1525 is sprake van Johannes, persona; een standplaats is niet aangegeven.
RA Bolsward nr. 107, 493.
RR nr. 5, 88 (kosten van gevangenhouding), nr. 6, 79-80 (kosten van transport naar Utrecht).
In maart 1545 is sprake van een huis te Sneek, gekocht van Low, pastoor te Bolsward.
RA Sneek nr. 21, 31.
re pastorieën – de derde pastoor moeten zijn geweest.
Weliswaar is niet bekend wie in 1545 de eerste pastorie bezat maar deze was altijd een johannieter en dezen bezaten geen eigen huizen in Sneek.
wordt 25 november 1553 – met Marten Foppes – genoemd als pastoor alhier.
GA Bolsward, O.A. nr. 811 reg. 106; O.A. nr. 36, 319 (bepaling in een testament dat de weesmeesters alhier ordiniert sullen wesen by den twee Pastoren, in der tijtt wonende op ten Provens, daar Heeren Marten Foppes en Heeren Evert Renckezn. n ter tijt bedienen.
Zijlstra nr. 8732.
1551 - †1556
George Walraven
komt 4 november 1551 als medepastoor alhier voor
RA Bolsward nr. 11, 152.
RA Bolsward nr. 11, 148.
RA Bolsward nr. 11, 39.
RA Bolsward nr. 107, 150.
Op 13 mei 1556 wordt bericht dat George Walraven, derde pastoor, is overleden. Zijn schulden overtreffen zijn goederen, die ten behoeve van zijn crediteuren moeten worden verkocht.
RA Bolsward nr. 107, 238.
George Walraven werd in 1528 uit Poppingawier* verbannen.
1558 - †1558/9
Evert Epkez.
wordt in 1558 als derde pastoor alhier genoemd.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 262.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 83 (19 juni 1553 en 23 oktober 1554); RA Bolsward nr. 107, 489 (1556).
RA Bolsward nr. 107, 333.
1560 - 1561
Frederik Fransz.
(1562?,1565?)
is hier derde pastoor in 1560
PB Hs. 1466
J.A. Mol, Testamenten 1550-1580 (niet uitgegeven).
in 1562
GA Bolsward, O.A. nr. 590, 29.
Van Burmania S 21; PB Hs. 1466.
1578
Lieuwe Jacobs
Van Burmania S 21. De vraag is of deze mededeling juist is. Lieuwe of Leo Snecanus komt 23 december 1569 voor als proost van Vinea Domini te Bolsward (Arch. Bestuursinstellingen 1522-1582 nr. 934) en aldus nog 17 december 1574 (RA Sneek nr. 25, 658) en juli 1575 (Ibid., 62). De proosdij werd echter in 1570 bestemd tot onderhoud van de bisschop van Leeuwarden. Wellicht heeft Lieuwe Jacobs daarna enige tijd alhier een pastoorsfunctie vervuld.
1578 - 1580
Frans Adriaans
komt op 14 augustus 1578 als derde pastoor voor wanneer hij zich met andere geestelijken alhier verklaart tegen de Religievrede
Arch. Bestuursionstellingen 1522-1581 nr. 623.
CE, 353.
Coll. Grafschriften, Bolsward.
Van Burmania S 21.
Reeds vòòr 1399 bestond hier een vicarie.
Verwijs, 540.
GA Bolsward, O.A. nr. 745 reg. 3
in die jaren nog een ander als vicarius genoemd wordt (zie hierna). In 1512 wordt de Vitus-
vicarie genoemd.
Aud. nr. 1528, 209.
Daarnaast lijkt er in 1525 een tweede vicarie te bestaan. Het valt niet altijd goed vast te stel-
len of en als vicarius aangeduide persoon mogelijk de vicarius perpetuus was noch tot
welke van de twee vicarieën iemand gebracht moet worden.
Na zijn overlijden werd hier vicarius
die door graaf Albrecht als onse meynedige ende ongehoersamige onder-sate als ten onrechte bezitter en gebruiker van de vicarie werd vervangen
kapelaan in de kerk alhier, die bij dezelfde gelegenheid ook een vicarie te Abbega* ontving.
Verwijs, 540.
Arch. Oegeklooster nr. 1 reg. 1.
1449 - 1452
Willem (Frederiksz.)
In 1449 komt Willem als vicarius alhier voor,
OFO I, nr. 107.
FT nr. 15. Mogelijk is hij dezelfde als Mr. Willem van Bolsward die 5 juli 1453 wegens ontvangen loon en schadevergadering de stad Leeuwarden kwiteert, OFO I, nr. 132.
Zijlstra nr. 9527.
Coll. Grafschriften, Bolsward.
worden in 1451 alle als vicarii alhier genoemd.
GA Bolsward, O.A. nr. 745 reg. 3.
FT, nr. 15.
In 1492 is sprake van heer Adams prove.
OFO I, nr. 394.
Oudmunster nr. 30-3, 23v.
OFO I, nr. 458.
Hij is onder de priesters die 16 oktober 1490 vrijgesproken worden van de
excommunicatie, hen opgelegd na de gewelddadige gebeurtenissen in 1490
te Bolsward.
RPG VII, nr.2179.
komt 3 oktober 1503 voor het eerst als vicarius alhier voor
Tresoar, Hs. PB 896.
op 16 december 1511.
Arch. Oegeklooster nr. 2 reg. 8.
1512 - †1525
Mr. Thomas Gerritsz.
op 6 september 1512 door de landsheer met de Vitusvicarie werd voorzien omdat de ingezetenen het over de benoeming van een nieuwe vicarius niet eens konden worden.
Aud. nr. 1528, 209.
Thomas de Franeker, zoon van Gerardus Godeschalci, werd 11 april 1510 te
Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 8331.
Gerryts, vicarius alhier, wiens prebende door de Geldersen is geruïneerd en die de hertog (van Saksen) steeds trouw is geweest en heeft ondersteund, benoeming in een binnenkort elders vrijkomende prebende waarbij hij denkt aan een prebende te Franeker, Goutum, Leeuwarden of Midlum.
NA, Arch. ACB nr. 389x.
In deze drie jaren moet Thomas de gelden die de vicarie meer opbrengt dan het kapelaanschap te Stiens besteden voor de reparatie van het vicariehuis.
Hof nr. 80, 43. Zie ook Marssum*, pastorie 1516.
Hij overleed op 5 oktober 1525 (hij wordt dan prebendaat alhier, niet vicarius
alhier genoemd; had hij misschien de vicarie voor een prebende gewisseld?)
en in de Galileërkerk te Leeuwarden begraven.
Grafschriften, III, 15, 17. Hij werd begraven bij zijn ouders Gerrit Godschalksz. en Rensk. Gerrit was een broer van Goedtfriendt Gosliksz. te Sneek; zij gaan 21 juni 1513 een scheiding aan die mede wordt ondertekend door Mr. Thomas Gerritsz. Zij hadden een zuster Jelle Gosliksdr., gehuwd met Wiggle Poppes waarvan een zoon Lolcke. Wigle en Jelle’s moeder Emke Gosliks (weduwe) treffen 18 juli 1485 een regeling over Jelle’s goederen (alles: GA Kampen, O.A. nr. 90). Goedtfriendt Gosliksz. en zijn vrouw stichtten in 1523 een altaar in het Kruiswerk te Sneek, FT, nr. 102.
wordt in 1533 vicarius alhier genoemd.
RA Hennaarderadeel nbr. 36, 24.
komt 8 juni 1541 als vicarius (standplaats niet aangegeven; alhier?) voor.
RA Bolsward nr. 107, 492.
tot dan vicarius alhier, ontvangt 7 februari 1550 placet op zijn benoeming tot vicarius te Tzum*.
RR nr. 49, 6.
1558
Rein.
Van Burmania S, 20; PB Hs. 1466.
Tweede vicarie (patrocinium onbekend)
1516/7 - 1525
Martinus Wibrandi
Op 1 februari 1525 komt Marten als vicarius alhier voor.
FT, nr. 110.
Hof nr. 93, 11. Een gelijknamige uit Bolsward werd 23 augustus 1483 te Rostock als student ingeschreven, Zijlstra nr. 7315.
Omdat Thomas Gerrits, de (andere) vicarius, in oktober 1525 overleed (zie boven) moet Martinus de vicarius geweest zijn die kort voor 11 juli 1525 stierf
Hof nr. 93, 30.
priester te Pingjum*, door Godschalk van Jongema en anderen (niet met name genoemd) werd verkozen op de vicarie alhier; in verband met de onrustige tijden krijgt hij uitstel tot november a.s. om zijn presentatie te verkrijgen.
Hof nr. 93, 30.
wordt 1 mei 1541 als vicarius (zonder plaats, hier?) genoemd.
Niet gedocumenteerd.
Sacristieleen (patrocinium onbekend)
Blijkens opgave in 1543 was de sacristieprove belast met de kosterij.
BB I, 281.
Op 15 juli 1546 sluiten Tjaard van Jongema, olderman van Bolsward, enerzijds en burgemeesters, schepenen, raad en meenslieden aldaar anderzijds met consent van het Hof, een overeenkomst inzake een geschil, dienende voor dat Hof, over het patronaatsrecht van de Sacristieprove. De (blijkbaar door Tjaard) gedane collatie van Johannes, pastoor te Wilsum (Wolsum*), wordt gehandhaafd. Tjaard doet afstand van het patronaatsrecht en staat verder alle rechten daarop af zodat men de prove voor een deel mag verenigen met de derde pastorie en voor een deel kan gebruiken voor de kosterij en de school mits ca. 10 pm. land verenigd wordt met de Thomas- of Jernteprove, waarvan heer Tyerck Jans bezitter is. De stad doet afstand van alle rechten op laatstgenoemde prove en op de Saepckeprove, nu in het bezit van heer Abbe Jans, waarvoor Tjaard bij vacatures ‘guede eerlicke priesters’ zal mogen aanwijzen.
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98 (in dorso: leen van Jacobus Jellius. Diens relatie met een van de drie genoemde lenen is niet bekend. Hij komt later (1571) voor als prebendaat van de Nicolaas en JohannesBaptistaprebende, maar was reeds in 1557 prebendaat alhier (Abma, Lenen, 85).
GA Bolsward nr. 827 reg. 100 (na afwijzing van de vorige door de bisschop op 2 mei 1547) en nr. 828 reg. 101.
Heeringa, Rekeningen II, 193.
GA Bolsward, O.AS. nr. 516 reg. 102.
komt als sacrista alhier voor vanaf 31 oktober 1500
Arch. Epkema nr. 42.
Arch. Oegeklooster nr. 2 reg. 8.
1517/8 - 1532
Tjark Andriesz./Theodoricus Andreae
Theodorus Andreae, sacrista alhier, geeft 26 mei 1525 aan hier nu zeven jaren te staan.
Hof nr. 93, 30.
GA Bolsward, O.A. nr. 514 reg. 80.
Theodoricus Andreae, van Bolsward, werd 6 juni 1502 te Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 8288.
clericus, 24 jaren oud en te Leuven ter schole gaande, bezit in 1543 de sa-cristieprove.
BB I, 281.
pastoor te Wilsum (Wolsum*) was blijkens de overeenkomst van 15 juli 1546 inmiddels (door Godschalk van Jongema) op de sacristieprove benoemd en wordt daarin gehandhaafd.
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98.
Mogelijk is hij dezelfde als
bezitter van de sacristieprove als wiens erfgenaam 19 november 1550 Sybren Schomaker genoemd wordt.
RA Bolsward nr. 11, 46.
komt in 1554 als sacrista voor.
RA Bolsward nr. 107, 150.
sacrista en koster alhier, bedient tevens de Petrus en Paulusprebende.
Van Burmania S, 21; PB Hs. 1466.
Hof nr. 16691, 234; nr. 16692, 27.
Nicolaas en Johannes Baptistaprebende
Op 4 oktober 1452 sticht Bauck, vrouw van Hessel, een prebende ter ere van God, Nicolaas en Johannes de Doper en bestemt daartoe Wybingagoed te Nijland (waarnaar het leen later het
Wybingaleen heette). De collatie zal berusten bij de drie hoofdpriesters van Bolsward. De be-
zitter van de prebende moet zo mogelijk uit haar verwantenkring komen.
FT, nr. 15.
dat de stichtster de vrouw was van Hessel Doykaz. Albada alias Hessel Jongema/Juwinga.
Noomen en Walsweer, ‘Genealogie’, 170-171.
Als eerste bezitter van de prebende wijst Bauck Hessels aan
wel dezelfde als de hiervoor genoemde vicarius perpetuus.
OFO IV, nr. 15.
145(6?)8- †1485
Pieter Pietersz.
komt 24 maart 1459 als provendepriester alhier voor.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 79.
FT, nr. 18.
Vaticaans Archief, Reg. Suppl. Nr. 854, 23r (mededeling dr. U. Schwartz, Rome, d.d. 21 november 1989).
1486
Otto Simonis contra Buwo van Bolsward
over het altaar van Johannes in de kerk te Bolsward, waarvan de opbrengst 4 mark zilver niet te boven gaat.
Ibid.
GA Bolsward, O.A. nr. 746 reg. 42.
Hij had een broer Jelmer Jansz., burgemeester van Sneek.
RvdA II, 350 (aanbreng van Wybingaleen te Nijland).
Noomen en Walsweer, ‘Genealogie’, 176-177.
1541/2 - 1543
Doythie Sipkez.
wordt hier vermeld 1541/2
RR nr. 11, 45v.
BB I, 280.
RA Bolsward nr. 107, 544.
1571 (- 1578?)
Jacob Jellesz.
komt 14 februari 1571 als ‘baptiste priester’ voor.
Arch. thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1051.
Arch. Bestuursinstellingen 1522-1581, nr. 623.
Volgende beneficianten zijn eerst vanaf 1598 bekend.
Abma, Lenen.
Op 13 augustus 1478 bepaalde Altger Douwesz. Houkama bij testament dat een aantal landerijen bestemd worden voor een prove op het Kruisaltaar; mocht er echter een altaar komen van het H. Sacrament dan moet de prebende aan dat altaar verbonden zijn. Collatoren zullen zijn de drie hoofdpriespriesters, Tjaard Juwinga of de bewoner van Juwingahuis en de vier raadslieden. De collatoren zullen de bezitter van de prebende uit Altgers verwanten moeten kiezen.
FT, nr. 38.
Vanaf 1554 is echter (weer) sprake van de prebende op het Kruisaltaar.
priester.
ABU nr. 535, 227.
op 9 maart 1554 geïnstitueerd tot het Kruisaltaar alhier.
ABU nr. 535, 227.
ABU nr. 550*, 50v.
1556 - 1557
Jarichus Wilhelmi
van Bolsward, werd 16 september 1556 op de titel van de prebende of vicarie van het Kruisaltaar toegelaten tot de wijding van subdiaken; 12 maart 1557 gaf hij verklaring over de opbrengst daarvan.
Ibid., 68.r
van Bolsward, werd 28 maart 1560 op de titel van de Kruisprebende alhier toegelaten tot de wijdingen (niet aangegeven welke).
Ibid., 99.
werd 18 april 1565 op het officium van het Kruis alhier toegelaten tot de wijding van subdiaken.
Ibid., 131.
Bij het voorgaande leen werd reeds aangegeven dat de aan het Kruisaltaar te verbinden prove moest
worden verplaatst naar het Sacramentsaltaar indien dat er zou komen. Dat is inderdaad geschied.
Van de Sacramentsprebende is voor het eerst sprake op 13 juni 1504 wanneer hertog George van
Saksen aan Godschalk Jongema de nominatie bij komende vacatures toestaat op vier lenen, waar-
onder de Sacramentsprebende.
nr. 80, 27 (GPCV II, 234).
1515/6 – 1525(7?)
Joannes Rineri
prebendaat van het Sacrament(saltaar), geeft 26 mei 1525 aan hier nu 7 jaren te staan.
nr. 93, 30.
nr. 93, 82v.
(1543)1550 – 1578
Mathijs Willemsz.
In 1543 wordt de clericus Mathijs Willemsz. genoemd als bezitter van een niet nader aangeduid beneficie;
BB I, 280.
ABU nr. 535, 27-27v; een voorganger in het leen wordt niet genoemd.
ABU nr. 550*, 6v en 9.
UB Groningen, Hs. 368 (vermeld door Steensma, Thabor, 159).
Tresoar, Handschriften PB, 349 Hs. Vgl. WvTh V, 337 (vermeld door Steensma, Thabor, 159).
Arch. Bestuursinstellingen 1522-1581 nr. 623.
Eerst vanaf 1614 zijn verdere beneficianten bekend.
Abma, Lenen, 123.
Bij de regeling in 1546 is ook de Thomas- of Jernteprebende betrokken.
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98.
geval reeds in 1515/6.
Hof nr. 93, 30.
Op 7 februari 1604 wordt een accoord gesloten tussen Rints (dochter van de olderman Tjaard) van
Jongema en haar man Taco van Camminga ener- en de stad Bolsward anderzijds over Saepckeprove
en het Thomasleen; van beide zijn de Jongema’s collator. Overeengekomen wordt dat de Jongema’s
(of de eigenaren van Jongemahuis) op deze twee lenen mogen blijven confereren maar dat de stad
jaarlijks de opbrengst van bepaalde huren zal ontvangen.
GA Bolsward, O.A. nr. 36, 322vlg.
Saepckeprove – nadien vermengd met goederen van de familie Camminga–Jongema.
Van Apeldoorn II, 302.
1517/8 - †1552/3
Tyerck Jans Backer/Theodoricus Johannis
Theodoricus Johannis, prebendaat van de Thomasprebende, geeft 26 mei 1525 aan
hier nu 7 jaren te staan.
Hof nr. 93, 30.
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98.Enkele malen heet hij Backer (FT, nrs. 169, 202).
RA Bolsward nr. 11, 204.
RA Bolsward nr. 107, 460 (dan zijn huisvrouw Anne genoemd).
RA Bolsward nr. 107, 70-71.
Theodoricus Joannis, van hier, werd 21 juli 1511 als student te Leuven ingeschreven
Zijlstra nr. 8265.
Dom nr. 2544, 41, 96; AAU 24, 1897, 8.
Hij komt meermalen voor als bezitter van de zg. priestervenne te Sippens onder Wommels: zo 15 december 1557,
RA Hennaarderadeel nr. 38, 353
Hof nr. 16800, 444.
RA Hennaarderadeel nr. 39, 23.
BB I, 136.
ABU nr. 550*, 31v; een wijdingstitel is niet aangegeven.
Saepcke(ma)prove/prebende (patrocinium onbekend)
Ook dit leen is betrokken bij de overeenkomsten van 1546
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98.
GA Bolsward, O.A. nr. 36, 322vlg.
er op te wijzen dat de bezitter van deze prebende èèn van de drie hoofdpriesters is
BB I, 275vlg.
Van Apeldoorn II, 288.
is in 1543
BB I, 277-278.
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98.
St. Marie nr. 2761, 13-13v.
nr. 16690, 464.
RA Bolsward nr. 107, 343-345.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 24.
GA Bolsward, O.A. nr. 36, 400.; Arch. Armhuis nr. 64.,
Mogelijk is hij één van de twee priesters die in 1531/2 alhier gevangen genomen worden.
RR nr. 7, 46v.
Hof nr. 16687, 496. Te Leuven werden in die tijd alleen ingeschreven: 15 juli 1532 Albertus Andreae de Westerhuys, van Marrum (Zijlstra nr. 11543) en 27 september 1532 Albertus Tetardi, van Franeker (Zijlstra nr. 8730).
Albertus Johannis, van hier, werd op 19 juli 1513 te Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 8257.
Dom nr. 2544, 46v.; een diakenwijding is hier niet gevonden.
AAU 24, 1897, 20.
Wanneer deze prebende is gesticht is onduidelijk. In een testament van 23 mei 1504 is sprake van een legaat aan het altaar van Petrus en Paulus.
FT, nr. 66.
Hof nr. 93, 30.
Meesters toonde aan dat deze niet met elkaar gehuwd waren; veeleer gaat het om twee (al dan niet
aan elkaar verwante) personen wier nakomelingen bij toerbeurt de prebende vergaven.
Meesters, 36.
Tabbe Ynthyez. is in 1507 en nog in 1532 schepen van Bolsward.
Ibid., 47-48.
1585/6, was eerst gehuwd met Dirk Symons, daarna vóór 1542 met Adriaan Michiels (Eelsum),
overleden in 1564. De kinderen uit haar eerste huwelijk zullen ca 1535/40 zijn geboren.
Ibid., 51-52, 54.
maakt het onmogelijk dat Rienck Lieuwesdr. betrokken is geweest bij de stichting van een prebende
die reeds in 1517/8 bestond. Op welke wijze zij resp. haar nakomelingen betrokken raakten bij het
collatierecht van de prebende is onbekend.
De Haan Hettema zag in dr. Johannes Inthies Sixtinus, die in 1519 te Londen stierf, de feitelijke
stichter van de prebende waarvan zijn broer Tabbe Ynthyez. (en – naar de Haan Hettema meende -
diens vrouw Rienck Lieuwesdr., wat zij duidelijk niet was) de eerste patroons werden.
Stb. I, 202, II, 136. Meesters, 36, noemt Johannes Sixtinus daarbij een obscure dorpspastoor wat niet steunt op mededelingen van de Haan Hettema in Stb., loc. cit. Dat Johannes Sixtinus van 1506 tot 1508 pastoor van de Oldehove* te Leeuwarden was, was Meesters niet bekend.
1517/8 - †1525
Hilbrandus Tabbonis
prebendaat van deze prebende, geeft 26 mei 1525 aan hier nu 7 jaren te staan.
Hof nr. 93, 30.
Hij was een zoon van bovengenoemde Tabbe Ynthyez.
Meesters, 47-48.
Zijlstra nr. 8274.
Meesters, 46.
Meesters, 45, 47. Meesters geeft aan dat Sixtinus in 1507 en 1508 te Oxford was; hij zal de dienst te Leeuwarden hebben laten waarnemen. Wegens vertrek naar Engeland resigneerde hij als pastoor te Leeuwarden in 1508.
clericus, was in 1543 bezitter van de prebende.
BB I, 280.
Meesters, 47-48.
Zijlstra nr. 8789.
Abma, Lenen, 230.
Hof nr. 16692, 40. Hij is geen pastoor te Birdaard* geweest zoals Zijlstra nr. 8789 op grond van Andreae, Tresoar, Hs. PB 935, 22 aangeeft; deze noemt betrokkene echter Bernardus Tarquinius.
1559 - 1560
Reyner Claesz.
Op 18 februari 1560 verklaart het Hof de brieven van nominatie of presentatie op Reyner Claesz. van nul en generlei waarde en de brieven van placet ongeldig. Als zijn voorstanders traden op Bernardus Tabbes (boven als eerdere bezitter van deze prebende genoemd) en (zijn stiefvader) Sipke Reynsz. De prebende moet in het bezit worden gesteld van Michiel Adriaans, van Harlingen.
Hof nr. 16692, 40.
Reyner Claesz. was een zoon van Wyts Tabbes (zuster van voornoemde Hilbrand en Bernardus) uit haar eerste huwelijk met Claes Reyners.
Meesters, 49, 52.
Zijlstra nrs. 5011, 10873, 12205.
van Harlingen was degene in wiens bezit de prebende moest worden gesteld.
Hof nr. 16692, 40.
Meesters, 54.
Zijlstra nr. 9375.
Meesters, 54.
Het leen liet hij blijkbaar bedienen door
koster en sacrista alhier.
Meesters, 54.
Beneficium op het Barbara-altaar
Over dit beneficie is vrijwel niets bekend. Het valt op dat de bezitters gerekend moeten worden tot
de kring van de verwanten van de collatoren van het voorgaande leen.
1554
Botte Tabbes
RA Bolsward nr. 107, 150.
Mr. Botte Tabbes wordt in 1553 zoon genoemd van Tabbe Ynthyez.
RA Bolsward nr. 107, 149; vgl. Meesters, 50.
zoon van Adriaan Michiels, komt in 1562 als bezitter van het Sinte Barbersleen voor;
GA Bolsward, O.A. nr. 590, 98vlg.; nr. 592A, 134.
Op 16 oktober 1511 bestemden Hendrik Nannes en Katryn Epes, zijn vrouw, geld en een huis voor
een prebende op het altaar van Crispinus en Crispinianus tenzij zij voor hun dood zouden bepalen
dat het aan een ander altaar verbonden zou moeten worden. Als collatoren worden aangewezen de
drie (hoofd)priesters en de prior van Thabor; de bezitter van het leen zal uit de verwanten van de
stichters moeten komen.
FT, nr. 84.
overleden – dat de prebende verbonden moet worden aan het Jacobsaltaar.
FT, nr. 106.
Op 15 maart 1591 ontvangen Gedeputeerde Staten een brief van Athie Wypckesz., burger van
Bolsward, namens zijn zoon Wypcke voor wie hij reeds eerder een beneficie te Bolsward had
verzocht. Te onderzoeken was of hij tot de verwanten van de stichters behoorde en of de laatste
bezitter van het beneficie zich tot een ambacht had begeven en was gehuwd. De magistraat wil het
beneficie aan zich trekken omdat het cum cura animarum zou zijn maar dat is volgens adressant niet juist. Hij is van Catharina’s bloed terwijl zijn vrouw Wypke Atges bloedverwante is van Hendrik Nannes. Het leen was steeds aan clercken gegeven. De afloop is niet bekend.
Arch. EVC nr. 5590 nr. 85.
In 1640 komen Gedeputeerde Staten, representerende de prior van Thabor, en de burgemeesters en de predikanten te Bolsward, representerende de drie hoofdpriesters, als collatoren van het Jacobsleen voor.
GA Bolsward, O.A. nr. 803.
student, nu te Leuven, wordt door Hendrik Nannes als eerste beneficiant aangewe-zen onder de voorwaarde dat hij tussen nu en Sint Jansmis a.s. priester wordt. Zo niet, dan zal Symon Alberts van Harlingen, priester, het leen krijgen.
FT, nr. 106.
Zijlstra nr. 8256.
1543
Gysbert Lyuwesz., cler.
BB I, 279.
priester, komt in 1553 als prebendaat van deze prebende voor.
GA Bolsward, O.A. nr. 36, 400; Arch. Armhuis nr. 64.
zoon van Hendrik de Pauw te Leeuwarden. In 1562 is sprake van het beneficie op het Jacobsaltaar, nu bediend door Hector, zoon van Hendrik de Pauw.
GA Bolsward, O.A. nr. 590, 99-99v; nr. 592A, 134-135.
Zijlstra nr. 9287.
Op 27 juni 1559 en 9 december 1559 is sprake van een geschil tussen Hendrik Olferts namens zijn zoon Balthasar Hendriks, clericus, ener- en de getijdepriesters alhier, de organist, de koster en de procureur-generaal anderzijds; op 9 december worden de brieven van placet voor eerstgenoemde ongeldig verklaard.
Hof nr. 16691, 234; nr. 16692, 27.
Beneficia buiten de Maartenskerk
Op 15 juli 1500 verkopen de voogden van sinte Anthonys tzercke een huis.
OFO I, nr. 447.
Sancti Anthonii is in 1529/30 sprake wanneer toestemming voor een draagbaar altaar wordt
gegeven.
Heeringa, Rekeningen II, 117. Op 20 maart 1494 dragen Goslick Juwingha, burgemeesteren en Raad van Bolsward aan de proost op ‘t Zandt over sante Anthonis kercke aan de Hoogstraat over en de prove en renten die heer Marten Lyves daar heeft opdat men het convent van Pingjum naar Bolsward kan overbrengen (Aud.nr. 1430.1, 185-185v). De generaal-abt van de Premonstratenzer orde gaf 8 mei 1509 toestemming het klooster naar een veiliger plek over te brengen (Ibid., 186).
Aan deze kapel verbonden priesters zijn niet bekend.
Bisschop Philips van Bourgondië (1517-1524) verleende zijn goedkeuring aan de oprichting van een kapel voor het beeld (imago) van Maria; het stuk is niet gedateerd.
ABU nr. 250-1, 9v.
1525 reeds voor.
OFO II, 322.
gegeven.
Heeringa, Rekeningen II, 117.
RA Bolsward nr. 11, 85.
RA Bolsward nr. 107, 133.
GA Bolsward, O.A. nr. 590, 100v; nr. 592A, 137.
Arch. Bestuursinstellingen 1813-1918 nr. 3776, 41.
ca 1543
Frederick Inthiema.
Ibid., nr. 3776, 41. Frederick Inthiema wordt niet genoemd in de genealogie Inthiema in Stb. I, 228.
zoon van Thomas Jellesz., van Workum, komt als beneficiant van het Kapelleleen 7 april 1557 voor.
RA Bolsward nr. 107, 266.
clericus, zoon van Meynert Dirks te Wieuwerd, komt 20 mei 1572 als bezitter van de vrije prebende in de Onze Lieve Vrouwe kapel voor.
nr. 16801, 111.
Mariaprebende in de proosdij Vinea Domini
Vanaf het midden van de 16e eeuw zijn verleningen van een Mariaprebende in deze proosdij bekend.
Het ging in feite hier ook om een studieleen.
Op 6 mei 1551 werd hij door de proost als kapelaan aangewezen
ABU nr. 535, 89.
werd 17 en 24 september 1551 op de titel van het Onze Lieve Vrouwe altaar in het convent van Anthonius alias Vinea Domini toegelaten tot alle wijdingen nadat in september 1551 door het convent een wijdingstitel was afgegeven op de naam van Joannes Joannis.
ABU nr. 550*, 24 en 25 resp. ABU nr. 535, 96.
ontving op 20 februari 1552 van het convent een wijdingstitel
ABU nr. 535, 151vo.
ABU nr. 550*, 35.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2285, 136: 1582 stipendium voor Harco Andreas, zoon van de predikant te Roordahuizum. Romein, 164, noemt hem als predikant aldaar vanaf 1586.
werd na de resignatie van de voorgaande op 10 februari 1553 tot de Onze Lieve Vrouwe prebende in dit convent geïnstitueerd.
ABU nr. 535, 170.
werd 17 mei 1554 op de titel van het Maria-altaar in dit convent toegelaten tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 52v.
Meermalen is sprake van geestelijken waarbij niet blijkt welke functie zij bekleedden. Een aantal
wordt prebendaat genoemd zonder dat aangegeven is welke prebende zij bezaten, een ander aantal
is alleen maar als heer aangeduid. Zoveel mogelijk in chronologische volgorde worden zij hier-
Op 3 december 1483 wordt enig land overgedragen, afkomstig van wijlen Andreas, prevende priester.
GA Bolsward, O.A. nr. 539 reg. 22.
1482 - 1508
Gerlacus Everardi Brontsma
komt 25 oktober 1482 als prebendaat alhier en deken van Bolsward voor.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 79.
Het Utrechts Archief, GA Utrecht, 1e afd. nr. 815, 105
Overijssels Archief, Coll. Heerkens nr. 541 reg. 11.
Tresoar, PB Hs. 120 (Inv. Arch. Bolsward reg. 51).
1490 - 1491
Wattye/Wolterus Simonis
komt in 1490
RPG VII nr. 4266 (Wolterus Simonis)
OFO I, 389.
Zijlstra nr. 8071; daar ten onrechte verward met Gothie Simons, vicarius perpetuus te Bolsward.
1490- † v. 1503
Jarich Hettonis
Op 4 december 1503 komt een overeenkomst tot stand tussen de armvoogden van Bolsward en de erven van heer Jarich; de armvoogden zullen het geld ontvangen dat te Thabor berust benevens mobilia en kleren behalve de mantel en het bed dat heer Haring (n.b. de perpetuus vicarius alhier) in zijn bezit heeft terwijl de voogden aan de erven een geldsbedrag zullen uitkeren.
OFO I, 462.
presbiteri incole op. Bolswerdensis ontvangen 1 april 1490 absolutie en dispensatie wegens begane onregelmatigheden begaan tijdens een op de stad gelegd interdict.
RPG VII nr. 4266. Het interdict was opgelegd na de strijd om de macht in Bolsward.
Walterus Simonis is wel dezelfde als de eerdergenoemde Wattye, Jarichus Hettonis wel dezelfde als de vóór 1503 overleden Jarich. De andere vier priesters konden niet met andere vermeldingen in verband worden gebracht.
Martinus Urbrandi (Wibrandi?)
priesters, worden 16 oktober 1490 geabsolveerd van het hun opgelegde interdict.
RPG VII nr. 2179.
Zijlstra nr. 7315. Hij zal dan niet dezelfde zijn als Martinus Wybrandi, van Sloten, die zich 14 augustus 1498 (twee weken eerder dus) te Leuven liet inschrijven, Zijlstra nr. 8630. Het is de vraag of hij dezelfde is als Martinus Wibrandi die ca 1516/7 de tweede vicarie alhier kreeg (zie hiervoor).
1503 (- 1507?)
Pieter (Simons?)
komt als prebendaat alhier voor op 3 oktober 1503
Overijssels Archief, Coll. Heerkens nr. 541 reg. 11.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 333.
1504 -
Gerrit (Tyaerdsz.)
Onder de proven waarvan de hertog van Saksen in 1504 Godschalk Jongema bij vacatures de nominatie toestaat is oude heer Gerrits prove.
nr. 80, 27 (GPCV II, 234).
Mogelijk is bedoeld heer Gerrit Tyaerdts die 26 mei 1505 in een testament bedacht wordt
FT, nr. 71.
Tresoar, PB Hs. 118 (Inv. Arch. Bolsward reg. 49)
Tresoar, PB Hs. 1382, 330-330v.
RA Bolsward nr. 125, 60v.
Zijn molen wordt in 1507 genoemd.
Tresoar, PB Hs. 118 (Inv. Arch. Bolsward reg. 49)
1504 - † vóór 1507
Schelte
Ook zijn prove wordt in 1504 vermeld.
Hof nr. 80, 27 )(GPCV II, 234).
Oosterhout, 520.
komt als geestelijke alhier voor op (2)3 mei 1504.
FT, nr. 66.
Van heer Buwe en heer Gefryds prove is sprake op 31 maart 1505.
GA Bolsward, O.A. nr. 746 reg. 22. De prove van Buwe was de Nicolaas en Johannes Baptistaprebende.
vóór 1512
Douwe Pibonis Humminga
overleed in 1512; hij was eerst pastoor te Dronrijp*, daarna prebendaat te Bolsward en Harlingen*.
Schotanus, Tablinum, 20.
Heer Wigger alias Wiggerus Petri, clericus en notarius, instrumenteert 16 oktober 1511 het testament van Hendrik Nannes en Katryna Epes.
FT, nr. 84.
komt als prebendaat alhier voor op 16 december 1511
Arch. Oegeklooster nr. 2 reg. 8.
1511
Mr Gerardus
Arch. Oegeklooster nr. 2 reg. 8.
Deze zou dezelfde kunnen zijn als Gerardus Reincii, vermeld in 1509.
Van Burmania S, 20; PB Hs. 1466.
komt als beneficiatus alhier voor op 16 december 1511.
Arch. Oegeklooster nr. 2 reg. 8.
FT, nr. 81.
FT, nr. 81.
1519 - 1524
Aesgo Lasquert (Mr. Aesgo Hesselsz. Albada)
komt als prebendaat alhier voor op 26 april 1519,
OFO III, nr. 40.
ABU nr. 231, 81.
FT, nr. 106.
Zie voor hem ook: Walsweer, ‘Sjaerdemalien’, 49 n. 138.
ca 1520/30
Tjaert Hollingsz.
was geestelijke alhier ten tijde van de Keizerlijke Majesteit en van mr. Heynrick (sic) Donia, pastoor alhier.
Aud. nr. 1429/3.
1529 - 1531
Mr. Doythie Wiarda
komt als prebendaat alhier voor op 28 augustus 1529
HCL, Arch. Camminga nr. 3.
Protocol Cleuting, 73-75. Op 12 februari 1533 (Tresoar, Arch. Varia Staten, nr. 73-11) en 24 oktober 1533 (FT 165) komt hij voor in de omgeving van Wytse van Camminga, wiens testament van laatstgenoemde datum hij ook ondertekent.
Zijlstra nr. 8514.
1532 - 1543
Cornelis Jansz.
komt hier voor het eerst voor in 1532,
GA Bolsward, O.A. nr. 438.
GA Bolsward, O.A. nr. 745 II.
GA Bolsward, O.A. nr. 438 en BB I, 276
- † vóór 1551
Sipcke Gaelesz.
Zijn erfgenamen komen 13 februari 1551 voor; functie en standplaats zijn niet vermeld.
RA Bolsward nr. 11, 68.
zonder functie en standplaats als onlangs overleden genoemd april 1553.
RA Bolsward nr. 11, 343.
- † 1552
GeorgeOp 13 december 1552 vindt de inventarisatie plaats van de goederen van heer George nadat het voornemen daartoe 27 november was afgekondigd. Hij is dan blijkbaar reeds overleden. Eén van de crediteuren geeft aan dat zijn vader heren Georgen to Poppinghweerwegens nieuwe verhuur van land geld heeft voorgeschoten. De relatie met Poppingewier* is onbekend. Op 14 december 1552 verklaren Wpke Jansz. en Symon Petersz. namens zijn vrouw de nalatenschap van heer George te verwerpen.
RA Bolsward nr. 107, 460-466.
komt hier 19 juni 1553
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 83.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 83.
RA Bolsward nr. 107, 489.
komt zonder functie en standplaats op 22 februari 1555 voor.
RA Bolsward nr. 107, 484.
komt eveneens zonder functie en standplaats voor op 28 mei 1555.
RA Bolsward nr. 107, 487.
1559 - 1560
Johannes Gerckesz.
Hij komt hier op 9 december 1559 onder de getijdepriesters alhier voor.
nr. 16691, 234.
Hof nr. 16692, 84.
1562 - 1578
Olphert Jarichs
in 1559 prebendaat geworden te Wirdum*, komt voor het eerst als priester alhier voor op 28 mei 1562
GA Bolsward O.A. nr. 590, 99.
PI, 244.
Arch. Bestuursinstellingen 1522-1581 nr. 623.
Hof nr. 16703, 357.
In deze periode wordt betaald voor het zegel wegens dispensatie voor hem om te verkrijgen een officium perpetuum in de kerk alhier niettegenstaande het feit dat hij geen verwant is van de stichter; om welk leen het gaat, blijkt niet.
Heeringa, Rekeningen II, 267.
z.j. ? Jacobus Theodorus of Theodorus Sartorius
Oudheden en Gestichten II, 4, zonder verdere bijzonderheden.
Patroon:
Martinus
Verhoeven, 84.
Bijzonderheden:
kort na de gewelddadige dood van Bonifatius (754) werd hier een gedachteniskerk gesticht, met een monasterium daaraan verbonden voor het koorgebed en de eredienst. Van Vliet heeft aan dit monasterium of deze munsterkerk uitvoerig aandacht besteed.
Van Vliet, In kringen, passim.
Halbertsma, ‘Bonifatius’levenseinde’, 395-444; ‘Dokkum’, 31-52; vgl. verder Halbertsma, Frieslands Oudheid, 262-268. Adema tekent op een plattegrond van de bouwhistorie van beide kerken een bouwrest uit de 9e eeuw binnen de parochiekerk, Keppelstok 65, 14. Dezelfde plattegrond, afkomstig van de ROB, ook bij Kuiken, ‘Dokkum’, 11.
Kuiken, ‘Dokkum’, 11.
Van Vliet, In kringen, i.h.b. 79, 95, 96, 105, 138-140, 193-195, 264, 371, 373.
De abdij bezat de parochiekerk; de abt was de pastoor. Derhalve zullen – voorzo-
ver bekend – de namen van de abten/pastoors hieronder worden opgenomen. De diensten werden echter in hoofdzaak door twee perpetui vicarii verricht die naar het lijkt mogelijk door de stad Dokkum werden aangesteld (danwel had de stad bij hun benoeming een belangrijke rol). Ook zij komen in de bronnen dikwijls onder de naam ‘pastoor’ voor. Voorzover uit de uit de 15e/16e-eeuwse gegevens valt af te leiden waren zij althans in de 16e eeuw geen kanunniken van het klooster. Blijkens een vermelding uit 1595 met betrekking tot de laatste pastoor was deze door de abt aangesteld.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2778a.
Behalve de pastorie en de twee perpetuele vicarieën waren hier een voor het eerst in 1481 vermelde prebende
GPCV I, 694 (vgl. ibid. I, 325 met foutieve datering).
RvdA I, 139.
RA Dokkum nr. 17, 357.
ABU nr. 550*, 138.
RvdA I, 173, 179.
Op 20 oktober 1533 doen mr. Henrick Ludolphi, pastoor te Leeuwarden(-Oldehove)*, en Sythie
Aylva uitspraak in het geschil tussen de stad Dokkum ‘myt hoer twee perpetui vicarii’ en de abt
van het klooster aldaar over zekere pastorie- en parochiekosten.
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 5.
daarover weer moeilijkheden: vóór 4 juli1558 verzoeken Frans Jacobsz. en Adriaan van Twic-
kel, vicarii alhier, aan Stadhouder, President en Raden van Friesland om Henricus Kessel, abt en
pastoor alhier, te gelasten als pastoor de bediening der sacramenten om de andere week te vervul-
len; hij blijft nu in gebreke. Tevens moet hij de helft van de kosten van de pastorie dragen (de ei-
sers dragen de andere helft). Op 4 juli 1558 geven de Stadhouder c.s. hiertoe last.
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 27 en 28.
Frans Jacobs klaagde reeds eerder in 1558 over verwaarlozing door de abt, de verus pastor.
Protocol Cleuting, 116.
Als eerste geestelijke van wie bekend is dat hij hier gewerkt heeft wordt Willehad genoemd, die
hier in de jaren 760 kwam.
Van Vliet, In kringen, 79, 95.
‘een huis voor de dienaren Gods’. Kort daarop – na diens priesterwijding in de tweede helft van
777 - werd Liudger door bisschop Alberik tot ‘doctor aecclesiae’ alhier aangesteld.
Ibid., 96.
in 784 voor de in opstand gekomen Saksers vluchtten. In 787 werd hem de missionering in een aantal gouwen in Oosterlauwers gebied opgedragen
Ibid., 105.
Daarna is over de zielzorg alhier ruim vier eeuwen lang niets bekend.
Omdat de abt – zoals in 1558 duidelijk blijkt – ook de pastoor was zullen eerst de namen van de
abten worden weergegeven. Over de daadwerkelijke vervulling van hun pastoorsfunctie is verder
De lijst is gebaseerd op de abtenlijst van Backmund
Backmund, 194.
later hoofd van de kloostergemeenschap te Barthe (Ofr.), van waaruit in 1204 het klooster te Palmar werd gesticht.
1230
Tado/Thydwardus
Ook Lambooij, 402-403 (Tado) en Lambooij en Mol, 354-355 (Thydwardus).
overleed als abt van Dokkum in 1242 tijdens een bezoek aan het klooster Bloemhof te Wittewierum.
Kroniek Bloemhof, 355.
1268
Gerbrandus
Kroniek Bloemhof, 423. Het jaartal moet zijn 1268. Backmund noemt hem met als jaartal 1269.
……
Pontetus ( = Poptetus?)
…..
Follerius ( = Folkerus?)
…..
Walkardus ( = Volkardus?)
1297
W…….
GPCV I, 130-131. Misschien dezelfde als Volkardus of Wilgredus, Backmund, loc. cit.
…..
Proptetus ( = Poptetus?)
Zijn naam staat op de in 1307 gegoten klok van de kerk te Roodkerk
Verhoeven, Klokken, 69.
Van den Berg veronderstelde dat hij tot het geslacht Menalda te Hellum behoorde. Dit geslacht was betrokken bij lokale geschillen. Voor de pacificatie ervan wees de paus o.m. de abt van Mariengaarde aan. De abdij te Dokkum was daarvan een dochterklooster. Een lid van het geslacht Menalda zou daarop abt te Dokkum zijn geworden.
Van den Berg. Dantumadeel, 177.
Blijkens een bericht van 1 maart 1333? was hij door de bisschop inmiddels geëxcommuniceerd wegens binnendringen in diens jurisdictie en de instituties en destituties in de drie personaten Dokkum, Holwerd en ‘Ghaest’.
ABU nr. 1, 4 (Muller, Regesten nr. 694).
1355 - 1374
Tytardus
OGD nr. 440 resp. Colmjon, nr. 352.
…..
Tibrandus ( = Sibrandus?)
was tevens landdeken en werd op 5 maart 1421 geëxcommuniceerd wegens weigering te verschijnen wegens aantasting van de bevoegdheden van de wijbisschop in het schrikkeljaar.
ABU nr. 9, 119 (Muller, Regesten nr. 2235 [1421]; Muller, Registers en Rekeningen I, 418-419).
OFO I, nr. 34.
Lambooij, 292-293.
was acolyth bij zijn verkiezing als abt.
Lambooij, 292-293.
1441 - 1445
Wilhelmus
PG, nrs. 7 en 11.
Dezelfde ?, zoals Backmund wel aanneemt
Backmund, 194.
resigneerde als abt
Joesten, Urkundenbuch, 410-413, nrs. 521-522. Peter overleed niet in 1451 of 1452 zoals Backmund aangeeft.
1461 - 1480
Jacobus van Montfort
kanunnik van Wittewierum, op 22 december 1461 tot abt werd verkozen. De abt van Steinfeld doet daarvan op 10 januari 1462 bericht aan de bisschop van Utrecht met het verzoek hem te wijden
Ibid., 410-413, nrs. 521-522.
PG, nr. 35. De vermelding van Backmund, 194 dat hij in 1488 nog leefde en zijn opvolger Joannes in 1488 aantrad is niet verifieerbaar.
1491 - 1507
Joannes Duveland
Joannes wordt als abt genoemd vanaf 17 september 1491.
PG, nr. 47.
Joesten, Urkundenbuch, 513-515, nrs. 689, 690, 691. Het lijkt er op dat hij door de landsheer George van Saksen aan Lidlum werd opgedrongen, Lambooij, 338-341.
Lambooij, 344-345.
komt vanaf 6 november 1512
Arch. thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1586. De vermelding 1511 door Backmund (cit. GPCV II, 289) is niet juist en berust op een verkeerde lezing van de tekst, vgl. RvdA I, 152).
ABU nr. 231, 88.
De vorige abt is overleden. Het Hof laat de conventualen van Dokkum weten dat zij geen abt mogen ‘eligeren’maar slechts ‘nomineren’en dat zij de brief van nominatie aan het Hof moeten opzenden. Blijkbaar wilde het Hof de abt van Lidlum op deze post benoemd zien; het schreef hem ‘dat die Heeren van den Raede hem gaerne geinduceert hadden dat hij hadde willen accepteren delectie van der abdien te Dockum’. Tenslotte wendt het Hof zich tot de drost te Dokkum en Sytye Aylva, olderman aldaar, over hun advies dat de prior Dirk onbekwaam zou zijn om aldaar abt te worden, weshalve zij blijkbaar voorstelden Jan van Wijck te benoemen die echter volgens door bij het Hof binnengekomen informatie van enkele notabele personen zeer oud en ongeschikt was.
RR nr. 4, 108v, 109v, 110v, 111.
Over hem Lambooij, 458-459.
Joannes Wyck komt als prior nog voor op 1 juli 1537.
HCL, RA nr. Y 5, 367.
1537 - 1549
Theodoricus Loenen
komt als abt voor het eerst voor op 1 juli 1537.
HCL, RA nr. Y 5, 367.
Arch. van Burmania – van Eysinga nr. 88.
nr. 16690, 47.
- 1550
Henricus Arnoldi van Zutphen
Wegens ketterij werd zijn placet als abt van Dokkum op 15 februari 1550 ingetrokken,
nr. 96, 150v. Over de beschuldiging van ketterij: Aud. nr. 1417/13, 1 (microfiches Brussel nr. 466).
RR nr. 49, 19.
1550 - 1552
Theodoricus van Hattum
proost van Veenklooster, ontvangt op 13 augustus 1550 het placet op zijn benoe- ming als abt van Dokkum.
RR nr. 49, 19.
ABU nr. 535, 113.
1553 - 1580
Henricus Kessel
gekozen abt, ontvangt 12 juni 1553 toestemming zich door de bisschop van Ebron (de wijbisschop van Utrecht) te laten wijden.
Heeringa, Rekeningen II, 215.
CE, 348.
De daarna (in ballingschap) gekozen abt Theodoricus Annius, voordien proost van Kusemer
Backmund, 194.
Perpetui vicarii (zich ook noemende pastoor)
Zij vervulden het merendeel van de aan de pastorie verbonden diensten. Volgens opgave uit 1596
van de laatste pastoor was hij door de abt aangesteld.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2778a.
kum ‘myt hoer twe perpetui vicarii’ in het geschil met de abt
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 4.
magistraat bij de benoeming een belangrijke rol speelde. Een uitzondering daargelaten waren de
perpetui vicarii geen kanunnik van de abdij Dokkum.
Soms is sprake van vicarius perpetuus, soms van pastoor. De als vicarius voorkomende personen
zijn ook hier opgenomen omdat van het bestaan van een afzonderlijke vicarie niet is gebleken.
komt als cureet alhier voor in 1383.
Arch. Gerkesklooster nr. 85 reg. 4.
1423 - 1429
Hobba/Hobbrandus
Hobbrandus komt als perpetuus vicarius alhier voor op 27 mei 1423
Arch. Klooster Klaarkamp nr. 7 reg. 11.
OFO I, nr. 49.
is persona alhier 6 juli 1437
OFO I, nr. 72.
OFO I, nr. 81.
OFO I, nr. 88.
OFO I, nr. 98.
Arch. Klooster Klaarkamp nr. 18 reg. 42.
1441 - 1450
Jelcka/Jeltetus
Hij moet hier reeds in 1441 zijn geweest wanneer hij genoemd wordt als ‘geestelijke vader’ van de hier woonachtige Take Heemstra.
Arch. Gerkesklooster nr. 87 reg. 11.
OFO I, nr. 88.
Arch. Klooster Dokkum nr. 5 reg. 1 en Arch. Gerkesklooster nr. 88 reg. 3.
OFO I, nr. 98.
OFO II, 28.
OFO I, nr. 111.
‘cap. Hermonis decani’ (kapelaan van de deken van Hermo) is gepresenteerd tot de cure van de Martinuskerk alhier en krijgt 21 februari 1486 toestemming zich buiten de gestelde termijn tot priester te laten wijden.
Vat. Arch. Rome, Reg. Suppl. I. 855 fo. 41r (mededeling dr. U. Schwartz, Rome, d.d. 21 november 1989).
Hemmo komt als priester alhier voor op 2 november 1487
Arch. Van Sminia nr. 1375 reg. 27.
Arch. Van Sminia nr. 1376 reg. 30.
PG, nr. 62. De volledige naam volgens het zegelrandschrift’(Tresoar, Zegelfoto nrs. 62 en 101).
PG, nr. 115.
(1502?)
komt als medepersona alhier voor op 4 oktober 1491
PG, nr. 52.
PG, nr. 71.
Hij kan dezelfde zijn als ‘ws prester’ Johannes die 23 februari 1501 voorkomt.
OFO IV, nr. 122.
1502 - 1511
Hidde Cammingha
in 1492 vermeld als pastoor te Anjum*, wordt in 1500 zonder functie en stand- plaats genoemd
NA, Arch. ACB nr. 264.
OFO IV, nr. 131.
RvdA I, 117, 168.
komt hier reeds in 1511 voor.
RvdA I, 127, 137.
RvdA I, 127, 168, 177.
Arch. Gerkesklooster nr. 49 reg. 30.
Van Burmania S, 18.
wordt hier in 1511 eveneens genoemd,
RvdA I, 127, 168, 177.
Arch. Gerkesklooster nr. 49 reg. 30.
Van Burmania S, 18.
Hof nr. 16480, 165 en Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1416.
1516 - 1551
Magnus Bartoldi
komt voor het eerst op 20 november 1516 als pastoor alhier voor.
Arch. Epkema nr. 35.
RR nr. 1b, 1521/23, 67.
Aud. nr. 1429/3, 86v-87.
Oudmunster nr. 30 - 3, 84.
Oudmunster nr. 30 - 3, 88v.
RR nr. 4, 134-135.
Op 18 juli 1525 heet hij perpetuus vicarius en commissaris-generaal van Oostergo.
HCL, Arch. HG Wirdum nr. 238, 19v.
nr. 85, 2.
nr. 16690, 135.
RA Dokkum nr. 15, 138.
1523 - 1524
Hendrik/Henricus
perpetuus vicarius alhier, wordt 23 december 1523 als student in de rechten te Keulen ingeschreven en daar 19 januari 1524 (hij heet dan pastoor) bacc. decr.
Zijlstra nr. 5338.
NA, Arch. Grafelijkheid van Holland nr. 391.
1546 - 1547
George Heynsz.
In 1546/7 worden twee personen te Dokkum betaald voor het opbrengen van de priester Joriaen.
RR nr. 14, 50.
nr. 96, 124v.
Zijlstra nr. 8872 (vgl. nr. 8875, anno 1540).
was pastoor of vicarius alhier; de visitatoren Lethmatius en Sonnius berichten in 1554 vernomen te hebben dat deze verboden boeken had. Omdat het belastende materiaal verdwenen is adviseren zij de procureur-generaal te zijner tijd eens een inval te doen.
Aud. (oud) nr. 1177, 327vlg.
komt als vicarius alhier voor op 28 september 1556,
Hof nr. 16691, 94. RR nr. 18 (1555/6) noemt hem pastoor alhier.
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 27 en 28.
Frans Jacobsen, perpetuus vicarius alhier, verklaart door de pastoors, vicarissen en andere daartoe bevoegde priesters op 9 maart 1558 gekozen te zijn als deken over Dokkum, Holwerd en Geest. mr. Willem van der Linden (Lindanus), raadsheer in het Hof, heeft hem vergund deze functie te aanvaarden en het ambt van deken te bedienen. Het is hem echter doordat hij ziekelijk is (in 1557 is hij in 19 weken niet buitenshuis geweest en bovendien is hij door zijn ziekte hardhorend) moeilijk meer op zich te nemen dan zijn huidige functie omdat hij met zijn collega ook de diensten moet vervullen die de abt als verus pastor veronachtzaamt. Hij appelleert daarom tegen de genoemde verkiezing en bevestiging door van der Linden bij het Hof en verzoekt 17 maart 1558 daarvan akte op te maken.
Protocol Cleuting, het regest Westergeest maar de tekst geeft ‘Geest’.
1558 - 1567
Adriaan van Twickel
was in 1550 pastoor te St. Annaparochie*, werd in 1554 pastoor te Angerlo
Heeringa, Rekeningen II, 239.
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 27 en 28.
nr. 16693, 57.
Arch. EVC nr. 2775.
Hof nr. 16693, 222.
ABU nr. 543 – 3, rekening 1566/7.
Hof nr. 16693, 318.
Merkwaardigerwijze combineerde hij zijn functie alhier met het officialaat van de Munsterse landen in Friesland; op 6 januari 1561 verzoeken pastoor, kerkvoog-
voogden en richteren van Appingedam aan de bisschop van Munster hem tot officiaal te benoemen, hetgeen op 18 d.a.v. geschiedde.
Schmitz-Kallenberg, 282-283.
StA Münster, M;L.A. 8, 1 – 15, Bd. 3, 410.
StA Munster, M.L.A. 8, 1 – 15, Bd. 3, 315.
Schmitz-Kallenberg, 283.
Schmitz-Kallenberg, 283.
Hof nr. 16693, 57.
komt als vicarius alhier voor op 24 augustus 1566
Arch. Varia Staten nr. 73 – 440.
ABU nr. 543 – 3 rekening 1566/7.
Hof nr. 16694, 86.
in 1556 pastoor te Legemeer*, komt in 1570/1 als pastoor alhier voor.
RR nr. 30, 55.
Gabbema, Verhaal van Leeuwarden.
komt als perpetuus vicarius alhier voor op 2 juni 1573.
Aud. nr. 2457 (extr. GA).
1575 - 1578
Willem Gerrits
komt alhier zonder functie voor op 4 mei 1575.
RA Dokkum nr. 16, 105.
GA Gaasterlân-Sleat, Balk, Arch. Sloten nr. 386.
Van Burmania S, 19.
PI, 198.
komt als vicarius alhier voor op 18 april 1578 (als Fedde Marius)
RA Dokkum nr. 16, 198.
PI, 198.
nr. 16698, 251.
nr. 16698, 268.
Reeds in 1531 en 1533 wordt alhier een priester Fedde genoemd. Mogelijk is hij dezelfde. Fedde Ockes Van 1541 tot 1575 is deze bekend als pastoor te Teroele*. Hij ging niet tot de Reformatie over, woonde in 1580 blijkbaar te Akmarijp
GJ 1994, 43.
GJ 1984, 69-71 en GJ 1994, 43, 96-97.
was kanunnik van de abdij alhier en ‘pastoer van wegen d’abt gestelt’.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2778a.
huisvrouw Elck wordt 22 januari 1575 genoemd
RA Dokkum nr. 16, 79.
pastoor zijn geweest omdat de beide voorgaanden hier in 1578 voorkomen. Hij week
in 1580 uit en was in ballingschap vicarius in Loppersum.
CE, 348; het exemplaar in Arch. EVC nr. 3372 noemt hem vicarius te Loppersum.
1582 blijkt zijn 17-jarige zoon Jan gedetineerd te zijn en wordt deze door het Hof
vrijgelaten waarbij hij met zijn zuster Griet, gehuwd met Jan Jansz. te Franeker, en
tante Sibbel Janckedr. aanneemt op sommatie voor het Hof te verschijnen en kloek en naarstig een kistemakersambt te zullen leren.
Hof nr. 7491, 28v.
Op 28 mei 1595 wordt zijn pensioen als gewezen conventuaal van de abdij te
Dokkum vastgesteld op 80 gl. per jaar; hij is dan 75 jaren oud.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2778a.
terugkeer uit Groningen bij Sipke Jans te Bolsward de mis had opgedragen wordt hij
12 november 1595 voor drie jaren verbannen en zijn pensioen ingetrokken.
Hof nr. 7491, 176.
Niettemin kreeg Joannes van Dockum pastoor 5 april 1596 ex gratia 20 car. gl.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2665, 65v.
Van een prebendaat is voor het eerst sprake in 1481.
GPCV I, 694 (ook ibid., 325-326 met foute datering 1401).
zijn.
NA, Arch. ACB nr. 836 (afschrift: Tresoar, Hs. FG nr. 834, bundel oktober/november 1515).
RvdA I, 139.
het Gasthuisleen (zie hierna)
Het leen wordt voor het eerst in 1511 genoemd.
RvdA I, 139.
resigneert op 13 augustus 1550 (hij wordt geen ‘heer’ genoemd, was dus blijkbaar nog geen priester).
RR nr. 49, 21.
Zijlstra nr. 9384.
cler. Trai. d. op 5 september 1550 het placet voor het Sacramentsleen in de Bonifatiuskerk (merkwaardig want dat was de abdijkerk!) alhier.
RR nr. 49, 21.
De Heeren van den Raede, 230.
Op 12 en 18 november 1575 komt Frouck Aeleva (Aylva) voor als moeder en administrator voor haar zoon Douwe Aylva, beneficiant van de prebende alhier
RA Dokkum nr. 16, 155, 159.
RA Dokkum nr. 16, 263.
GJ 1995, 154.
Het Gasthuisleen kan hetzelfde zijn geweest als het in 1566 genoemde beneficium ‘in minori ec-
clesia de dockum’
ABU nr. 550*, 138.
RvdA I, 173, 177.
Van het in 1579 genoemde Gasthuis- of heer Gabbeleen berust in 1579 het patronaat bij de magi-
straat van Dokkum.
RA Dokkum nr. 16, 485.
1481 - 1507
Mr Gabbe/Gabbodus
komt voor het eerst als prebendaat alhier voor in september 1481
GPCV I, 694.
OFO I, 126.
Van Buijtenen, Oldehove, 151-153.
Fredericq, Aflaten, 339.
Van Burmania S, 18.
Mogelijk is hij de naamgever van het in 1579 genoemde Gasthuis- of heer Gabbeleen, waarvan het patronaat berust bij de magistraat van Dokkum.
RA Dokkum nr. 16, 485.
1566 - 1567
Eysonius Theodorici
(uit) Dokkum, wordt op het beneficie in minori ecclesia de Dockum 10 april 1566 toegelaten tot de wijding van subdiaken en 22 februari 1567 tot die van diaken.
ABU nr. 550*, 138.
komt op 23 november 1577 voor als bezitter van het Gasthuisleen, waarbij zijn moeder Anna Dercksdr. voor hem optreedt.
RA Dokkum nr. 16, 357.
RA Dokkum nr. 16, 485.
Tresoar, Hs. PB 1078, 5 (cit.’Rol Hof’).
uit Leeuwarden, ontvangt op 9 februari 1552 van de abt alhier een beneficie in deze kapel
ABU nr. 535, 113.
ABU nr. 550*, 28.
De na te noemen priesters zijn niet met een van de voorgaande beneficia in verbinding te brengen.
1503 - 1504
Monte
OFO I, nr. 467 (1503) resp. OFO IV, nr. 142 (1504).
Hij kan dezelfde zijn als Monte, in 1511 genoemd als pastoor te Ee*.
1507
Herman
Van Burmania S, 18.
1511
Syrck
RvdA I, 125, 168, 173.
prebendaten alhier, waren volgens een klacht d.d. 20 oktober 1515 door de Geldersen, die een tijdlang hier de macht uitoefenden, verjaagd.
NA, Arch. ACB nr. 836 (afschrift: Tresoar, Hs. FG nr. 834, bundel oktober/november 1515).
Het zal hier gaan om heer Magnus en Dns. Rudolphus/Heer Ruloff, die in 1517/9 genoemd worden onder de ballingen die van het Habsburgse bewind geld krijgen en voorkomen onder de inwoners van Dokkum die schade hadden geleden (van de Gelderse bezetters).
RR nr. 2b, 1517/9, 8v, 9, 11, 11v.
wordt alhier voor het eerst als priester genoemd op 6 oktober 1531,
nr. 16687, 436.
Hof nr. 16687, 642.
Volgens verklaring van de Staten d.d. 21 april 1539 resideert de zoon van Dominicus Pybez. niet op zijn beneficie alhier.
GPCV II, 731.
Zijlstra nr. 9311.
Op 8 mei 1540 wordt ten overstaan van de gecommitteerde raden van de keizer – residentie op zijn beneficie geëist van Dirck van Horst. Gehoord de reactie van inwoners van Dokkum wordt zijn afwezigheid echter toegestaan.
GPCV II, 785.
Hij zal dezelfde zijn als Theodoricus Henrici Horst, van Dokkum, 14 juni 1529 te Leuven als student ingeschreven en wel een zoon van Hendrik en Alydt van der Horst alhier.
Zijlstra nr. 9393.
1547 - 1551
Mr Marcelis Broegel
komt als prebendaat alhier voor op 25 oktober 1552.
Hof nr. 16800, 672.
Hof nr. 96, 145v.
RA Kollumerland nr. 4, 190v.
komt zonder dat zijn functie en standplaats zijn aangegeven voor op 10 mei
RA Dokkum nr. 16, 294.
RA Dokkum nr. 68, 81.
wordt 23 november 1581 nog alhier vermeld.
RA Dokkum nr. 106, 79.
Patroon:
Martinus
Verhoeven, 85.
Bijzonderheden:
de kerk is één van de oudste in Westergo (van Buijtenen acht die van Bolsward de oudste
Van Buijtenen, ‘Dekenaat Bolsward’, 84-97. Broer, 449 en 454-455, laat in het midden of Bolsward of Franeker de moederkerk van Westergo was.
MF, 133.
Verslag van de restauratie: H. van der Kloot Meyburg, in: DVF 40, 1950, 1-18.
De kerk bleef een bisschoppelijke eigenkerk tot 1085 toen deze – met drie daarvan afhankelijke kapellen – als deel van een ruil tussen bisschop Koenraad en het kapittel van St. Jan aan het kapittel kwam.
OSU I, nr. 245. Over deze oorkonde uitvoeriger Doeleman, 41-59, 196-198.
Post, Eigenkerken, 63, genoemd door Palmboom, 213 n. 172.
Palmboom, 208-209, cit. Muller, Atlas, 570 en 574.
Ibid.
Jan nr. 1173 (Colmjon nr. 356).
Broer, 453 n. 3.
Palmboom gaat er vanuit dat het stuk uit 1085 een tussen 1180 en 1210 vervaardigd falsum is, waarschijnlijk naar een afschrift van een toen niet meer bestaand origineel, maar inhoudelijk – afgezien van enkele interpolaties – wel juist.
Palmboom, 212-213.
Het kapittel van St. Jan bleef een tijdlang zijn rechten op de kerk alhier houden. Op 5 februari 1216 bevestigt paus Innocentius III het kapittel van St. Jan in zijn bezittingen waaronder kerk en tiend te Franeker.
OSU II, nr. 626.
Op wie deze zijn overgegaan is onduidelijk. Bijzonder merkwaardig is dat wanneer paus Bonifatius IX op 3 juni 1395 de augustijner eremieten de oprichting van een huis van deze orde te Franeker toestaat nadat achtereenvolgens de bisschoppen Floris (1376-1393) en Frederik (1393-1423) hiervoor reeds toestem- stemming hadden gegeven, aan de orde door de universitates territorii Oestfrisie in het bisdom Utrecht was toegewezen de ecclesia sine cura sancti Martini de Franeker.
Reimers nr. I; vgl. ibid., 3. Vgl. Ook Hallema, 20-24.
andere woorden dat daaraan geen zielzorg zou zijn verbonden hetgeen hier ondenkbaar is; aan de kerk waren toen reeds waarschijnlijk tenminste vier priesters verbonden. De veronderstelling van Walsweer dat sine cura hier ook zou kunnen betekenen dat de kerk zonder beheer, leiding of bestuur van de kerkheer stond
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 44 n. 58.
Walsweer wijst er op dat de toewijzing resp. toestemming een formalisering inhield van een reeds enkele jaren bestaande toestand. De augustijner broeders woonden reeds enkele jaren in een speciaal voor hen opgetrokken complex bij de Martinikerk. Zij behoorden tot het klooster te Appingedam en hun verblijf te Franeker werd dan ook als illegaal gezien. Wegens hun herkomst uit het Westerlauwerse en de relatie van één hunner met Franeker rijst de vraag of zij uitgegenodigd waren om de zielzorg op zich te nemen. Walsweer vraagt zich vervolgens af of het aantal van vier broeders gezien moet worden als te corresponderen met het aantal beneficies in de kerk.
Ibid., 34.
De vier broeders waarom het gaat, Martinus van Dokkum, Henricus van Dokkum, Folkerus van Franeker en Johannes, werden overigens op 5 november 1393 door paus Bonifatius IX wegens door hen te Appingedam begane excessen en hun ongeoorloofde vestiging te Franeker veroordeeld tot excommunicatie.
Reimers,Papsturkunden, Groningen nr. VI.
Hoe het ook zij, blijkbaar is getracht een klooster van de augustijner eremieten te Franeker te stichten. Van een dergelijk klooster is verder niets bekend; het heeft blijkbaar geen levensvatbaarheid gehad.
Ibid., 3.
In 1436 blijkt de pastoor alhier gekozen te worden door ‘buren ende ghaeluyde ende de mene menthe’.
OFO II, nr. 22.
In 1479 is sprake van de ‘grata tzerke’ en de ‘sinte Maria tzerke’;
Obreen, Franeker, 7, cit. WvTh IV, 119 (doch aldaar niet aangetroffen).
Obreen, Franeker, 7.
In 1511 is voorts sprake van ‘Sinte Annens kercke’.
Tjessinga I, 11 (1511 uitkering aan deze kerk en de pastoor te Franeker; vgl. ibid. I, 75, 1514: deze uitkering op naam van de priesters en de kerk te Franeker).
Ca 1550/2 en 1558/60 worden voor Franeker opgegeven de pastorie (met een jaarlijkse opbrengst van 300 goudgl. en 31 postulaten (vergelijk de opbrengst van de pastorie te Bolsward: 1200 goudgl.!)), de vicarie (met een verhoudingsgewijs zeer lage opbrengst van 20 goudgl., een bedrag dat voor geen enkele vicarie of prebende inWestergo is aangetroffen), een vrijleen (opbrengst 200 car. gl.), een vrijleen (opbrengst 100 gouden kronen), en nog vijf of zes lenen (elk met een opbrengst van ca. 100 goudgl.).
St. Jan nr. 1165.
FT nr. 77.
In 1511 worden de vier (‘overste’) priesters genoemd.
Tjessinga I, 1, 4, 13 (1514: ibid., 65, 63, 77).
RA Hennaarderadeel nr. 20, 760.
Uit de formulering van bepalingen, gemaakt door de pastoors Andries (1455) en Bernardus (1470) voor zielemissen na hun overlijden, leidt Walsweer af dat er reeds in 1455 zes priesters aan de kerk verbonden moeten zijn geweest.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 33 jo. 44 n. 56, 57.
Ibid., 36-37.
Ibid., 43 n. 53.
Ibid. 46 n. 95. Primus vicarius: Arch. HG Franeker nr. 1, 44, 1510.
Als er in 1455 inderdaad reeds zes priesters waren moeten de Jansprebende en de prebende van Crispinus en Crispinianus toen reeds hebben bestaan.
Ibid., 41 n. 6, 7.
Resumerend komen wij tot de volgende opsomming der beneficies:
- Maria of Sjaardemaprebende
- Crispinus en Crispinianusprebende
- Onze Lieve Vrouwe ter Noodleen
- prebende op het altaar van Anna
terwijl in 1510 ook nog sprake van een priester op het Thomasaltaar.
FT, nr. 77.
Van Apeldoorn II, 202, 204, 228-243.
Hallema gaat er van uit dat de dekens van Franeker, tenzij een andere standplaats wordt genoemd, daar ook pastoor waren: het betreft Dodo Ernalda (1329), Jarichus de Horslant (1383, later bekend als pastoor van Leeuwarden-Nijehove*) en Nicolaus de Weydum (1402).
Dodo Ernalda (1329, Muller, Registers en rekeningen I, 332), Jaricus de Horslant (OFO II, nr. 1, 1383) en Nicolaus de Weydom (OFO II, nr. 1, 1402).
Op 2 januari 1344 geeft paus Clemens VI aan de bisschop van Utrecht opdracht om rigorosa te procederen tegen genoemde, rector van de kerk alhier, van wie gezegd wordt dat hij onder de naam van paus Benedictus XII (1353-1342) valse brieven heeft opgemaakt en verspreid.
Brom, Bullarium I nr. 1106.
Op 4 augustus 1344 maakt bisschop Johannes (van Arkel) van Utrecht zijn belofte aan de parochie alhier bekend dat hij bij vacature der kerk deze in zijn (ambts)tijd zal opdragen aan een wereldlijk geestelijke uit zijn bisdom.
GA Franeker, O.A. nr. 10, 8 reg. 3.
Op 13 december 1397 komt Intatus voor als deken van Franeker;
GA Franeker, O.A. nr. 10, 8-9 reg. 6.
ABU nr. 9, 26; Muller, Regesten nr. 1355 (diens datering 1393-1423 kan begrensd worden tot 1393-1410 omdat het stuk Ordachus als prior van Ludingakerk vermeldt en deze daar in 1410 abt werd, ABU nr. 9, 119; Muller, Regesten nr. 1844).
OFO I, nr. 32.
Hanzerecesse VII, 318 nr. 505; OUB I, nr. 308 (met Wybrand Hermana en Sycca Syaerda).
ABU nr. 9, 115; Muller, Regesten nr. 2352 (het betreft een afschrift waarbij een leesfout kan zijn opgetreden).
Schotanus, Tablinum, 120.
OFO II, nr. 22.
1436 - †1455
Mr. Andries Waltges/Walteri
Op 22 juli 1422 wordt Andries, pastoor te Kimswerd*, gekozen als opvolger van Inthet als pastoor alhier.
OFO II, nr. 22.
Jan nr. 935, 21.
V (1447-1455) voor.
Buma e.a., Codex Aysma, 451, 455, 459.
Verhoeven, Klokken, 79.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 44 n. 57.
Mogelijk is hij Andreas de Frisia, in 1431 als student te Leuven ingeschreven.
Zijlstra nr. 9352.
1469 - †1470
Mr. Berend van Stavoren
komt als pastoor alhier voor in 1469
Arch. Epemastate, IJsbrechtum nr. 23.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 44 n. 56.
Hij wordt niet vermeld door Zijlstra.
ganger genoemd
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 44 n. 56.
1473 - 1476
Meynta/Meynardus
OFO I, nr. 238 resp. OFO IV, nr. 49. Als Meinardus: Jan nr. 935, 13v.
pastoor alhier, wordt genoemd op 9 maart 1483
RA Franeker nr. 45, 1187.
OFO III, nr. 16.
hoewel hij het ordekleed nog niet had aangenomen.
Lambooij, 326-329. Hij nam het habijt eerst na twee jaren aan.
Franeker, op zijn verlangen te doen opnemen als kanunnik van het klooster te Lid-lum en de abt van Mariengaarde om Nicolaas, die door het klooster als abt gekozen is, te installeren.
Reimers nr. XXVIII; Brom, Archivalia I stuk II nrs. 1744-1745 (alleen het eerste mandaat). Voor de tegenspraak in de dateringen Kerstmis 1484 en juni 1484: Roemeling, ‘Lidlum’, 49.
Lambooij, 328-329.
komt voor het eerst als pastoor alhier voor op 28 juni 1487
OFO IV, nr. 75.
10 juni 1510.
Arch. HG Franeker nr. 1, 43-44v.
mogelijk is de sterfdatum te lezen als (12?) Kalendae Augusti (1512?).
Coll. Grafschriften, Franeker, nr. 53; De Walle, 241 nr. 1638. De naam Donia op de grafsteen (zo Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 41 n. 5) kon niet worden vastgesteld.
1512 - 1517
Mr. Sytie Martena
Op 5 oktober 1512 wordt Sicko, natuurlijke zoon van Hessel Martena uit Franeker, als pastoor alhier gepresenteerd; uit bijzondere gratie heeft de landsheer hem de kanselarijrechten kwijtgescholden.
Aud. nr. 1528, 209.
FT, nr. 92.
Mag. Sytio Martena ontving 21 mei 1513 de wijding als subdiaken, 4 maart 1514 die van diaken
Dom nr. 2544, 35v, 93.
AAU 23, 1896, 468. Hoewel ‘Mr.’ genoemd, niet vermeld door Zijlstra.
wordt 12 juni 1520 als pastoor alhier vermeld.
ABU nr. 231, 81.
1526 - †1541
Hero Hottinga
wordt 6 oktober 1526 voor het eerst als pastoor alhier genoemd.
GA Franeker, Arch. Collatoren Onze Lieve Vrouwe ter Noodleen (voortaan: ACN) nr. 1 reg. 65.
Arch. van Beyma thoe Kingma nr. 2349.
FT, nr. 160.
FT, nr. 166.
Tresoar, Getijdenboekje Sjaerdema (geen signatuur).
Zijn zoon Hero wordt in 1550 prebendaat te Dongjum*, een andere zoon, Juw, in hetzelfde jaar prebendaat te Spannum*.
Hij was een zoon van Hero Hottinga en Tiets Harinxma
StA I, 223-224; II, 151; Arch. EVC nr. 2575, 50v.
Zijlstra nr. 8318 (daar ten onrechte aangeduid als in 1539 niet residerende pastoor te Wommels).
StA I, 223-244; II, 151; Arch. EVC nr. 2575, 50v.
werd verklaard waarna zijn oom, de hier genoemde Hero Hottinga, op 18 maart 1540 de presentatiebrief inleverde.
GPCV II, 732, 783.
1541 - 1549
Mr. Johannes Henrici Sarius
geboren ca 1504
RA Franeker nr. 44, 357, 369-373.
RA Franekeradeel nr. 92, 158.
RR nr. 49, 1.
Merkwaardig is dat op 27 juli 1542 Martinus Grave, van de kruisbroeders alhier, bij de bisschop van Utrecht een verzoek indient en/of bewilligd krijgt propter raritatem sacerdotum posset de consensu superioris sui eligere et gubernare parochialem ecclesiam alhier.
ABU nr. 538–2 p. 76vo (doorgehaald), nr. 538–5 p. 95 (oorspronkelijk: losse notitie na nr. 538–2 p. 76vo). Een soortgelijke permissie werd overigens voor hem in augustus 1542 afgegeven voor de kerk te Jorwerd*, ABU nr. 238-2 p. 76vo.
Hof nr. 16691, 51.
RA Franeker nr. 180, 25.
1549 - 1550
Cornelis Reyersz.
tot dan vicarius (van de Catharinavicarie), ontvangt op 7 oktober 1549 het placet op zijn benoeming als pastoor alhier.
RR nr. 49, 1; vgl. ibid., 3 voor de benoeming van zijn opvolger op de Catharinavicarie.
RA Rauwerderhem nr. 36.
1556 - †1576
Pieter Thomas
komt op 15 maart 1555 voor het eerst als pastoor alhier voor.
Arch. HG Franeker nr. 1, 27v.
RA Franeker nr. 44, 987.
Woltjer, 154.
Tresoar, Verz. Aanwinsten nr. 279.
RA Franeker nr. 180, 254vlg.
1577 - 1578
Bernardus Meylema
Op 21 februari 1577 wordt een nieuwe pastoor alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1168.
Arch. HG Franeker nr. 1, ongefolieerd gedeelte.
Op 16 mei 1578.
Ibid.
niet onder de in 1580 uitgeweken geestelijken genoemd. Hij overleed vóór
februari 1585.
RA Franeker nr. 127, 270v: vermeld een destijds gesloten accoord met de crediteuren van wijlen heer Bernardus Meylema.
komt op 19 augustus 1523 als vicarius alhier en vicecureet voor.
GA Franeker, O.A. nr. 84 reg. 56.
Walsweer beschouwt deze vicarie als de oudste.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 43 n. 53.
vroeg in de 14e eeuw moeten hebben bestaan. Aan deze vicarie te relateren geestelijken zijn echter
pas vanaf het begin der 16e eeuw bekend. In 1509 pretenderen raad en gemeente het recht van colla-
tie te hebben; evenzeer echter meent Edwer Siaerda daartoe gerechtigd te zijn. Op 5 december 1509
schrijft Heinrich von Slenitz namens de Regenten in Friesland aan de landsheer, hertog Georg van Saksen, dat het leen ongeveer een half jaar eerder (dus omstreeks mei) vacant werd. Gemeente en raad van de stad zouden met toestemming van de hertog daarop dr. Henrick van Warns hebben gekozen; Edwer Siaerda, aan wie door de hertog eveneens een toezegging zou zijn gedaan, wilde een burgerzoon – niet met name genoemd – daarop. De Regenten hebben daarop tijdelijk dr. Paulus Schiller, ‘Locat’te Leipzig, als vicarius benoemd doch deze heeft inmiddels ontslag gevraagd. Zij
zijn van mening dat de zaak tot het overlijden van Edwer op schikkelijke wijze geregeld moet worden en dat moet worden voorkomen dat de stad in het gelijk wordt gesteld. Daarom zou – in ruil voor zijn resignatie – dr. Hendrik met de Catharinaprebende (= vicarie) moeten worden voorzien waarna Wibodus Siciams (of: Si?rionis ?) deze vicarie zou kunnen krijgen.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 350-350v.
Deze ruil heeft blijkbaar zijn beslag gekregen. In 1511 en 1514 staat heer Wybe te boek als gerechtigd tot een rente uit een zate te Dongjum (die toebehoorde aan de Crispinus en Crispinianusprebende alhier).
Tjessinga I, 7, 69.
BB I, 256, 258.
Tjessinga I, 7, 69.
BB I, 256.
Merkwaardig is dat de pastoor verklaart dat hij donderdag na Jubilate (zonder jaar) heer Henricus institui ac in realem, corporalem et actuelem possessionem … poni, mitti, induci en herhaalt de verklaring over de inbezitstelling op 10 juni 1510 – met Wibodus, primus vicarius, en de prebendaat Reynerus Bernardi als getuigen –
Arch. HG Franeker nr. 1, 43-44v.
RA Gaasterland nr. 82, 24.
1509
vacant
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 350-350v.
1509 - 1509/10
Dr Hendrik van Warns (betwist)
Als vicarius alhier wordt hij op 12 juni 1509 genoemd.
RA Gaasterland nr. 82, 24.
1509 - 1509
Dr Paulus Schiller (tijdelijk)
1509/10 - 1517
Wybe/Wibodus
zal eind 1509/begin 1510 met dit leen zijn voorzien (zie boven), wordt 10 juni 1510 als ‘primus vicarius’ alhier genoemd
Arch. HG Franeker nr. 1, 43-44v.
FT, nr. 92.
BB I, 256, 258.
1543
Mr. Hermannus Probus
uit Utrecht, is in 1543 bezitter van deze vicarie.
BB I, 258.
1553 - 1557
Pieter Anthonisz.
in 1543 (niet meer ca 1549) vicarius van de Catharinavicarie alhier, wordt 1 maart 1553 genoemd als vicarius van de Nicolaasvicarie.
Arch. HG Franeker nr. 1, 41.
RA Franeker nr. 44, 951.
RA Franeker nr. 126, 863.
Ook deze vicarie zou tot tenminste vroeg in de 14e eeuw teruggaan (zie hiervoor). Daaraan te relateren priesters zijn ook hier pas vanaf het begin der 16e eeuw aanwijsbaar.
1509/10- 1517
Dr Hendrik van Warns
eerder in 1509 door de stad Franeker voorzien met de Nicolaasvicarie, waarover een geschil ontstond met Edwer Syaerda, verkreeg eind 1509/begin 1510 de Catharinavicarie (zie hiervoor). Dat hij inderdaad voortaan van deze vicarie bezitter was werd hiervoor aangetoond. Als vicarius komt mr. Hendrik nog op 21 en 23
maart 1517 voor.
FT, nr. 92. Hoewel ‘Dr.’ resp. ‘ Mr.’ gGenoemd wordt hij niet bij Zijlstra aangetroffen.
1540 - 1543(6?)
Pieter Anthonisz.
komt voor het eerst als vicarius alhier voor op 12 september 1540.
FT nr. 160.
BB I, 258, 259.
Tjessinga I, 7, 69; BB I, 256.
RA Franekeradeel nr. 93, 194.
FT, nr. 191.
vicarius alhier, ontvangt op 7 oktober 1549 het placet op zijn benoeming als pastoor alhier.
RR nr. 49, 1.
1549 - 1550
Pieter Wybrants
voordien vicarius te Buitenpost*, ontvangt op 13 december 1549 het placet op zijn
benoeming tot vicarius op het Catharina-altaar alhier, vacant door de resignatie van de voorgaande.
RR nr. 49, 3.
RR nr. 49, 14
RR nr. 49, 17.
van Vreeland, tot dan kapelaan van mr. Pieter Herus, pastoor te Leeuwarden-Oldehove*, ontvangt op 3 juli 1550 het placet op zijn benoeming als opvolger van de voorgaande.
RR nr. 49, 17.
Vanaf het midden der 15e eeuw worden alhier vicarii vermeld die echter niet te relateren zijn aan
één van de twee bekende vicarieën.
midden 15e eeuw Douwa
Buma e.a., Codex Aysma, 471.
1448
Widnoldus
Arch. Epemastate, IJsbrechtum, nr. 10.
1466 - 1473
Nicolaas/Claes Hayaz.
Op 9 augustus 1466 treedt heer Claus te Franeker als arbiter op.
OFO III, nr. 6.
Arch. Varia Staten nr. 73, inv. Mary Haersma d.d. .
OFO I, nr. 206.
OFO I, nr. 236.
OFO I, nr. 238.
Op 23 april 1473 komt mr. Mamma als vicarius alhier voor.
OFO I, nr. 236.
Zijlstra nr. 8096.
GPCV I, 625-627.
1501 - 1503
Johannes Goswini van Huet
uit Zwolle, in 1483 prebendaat alhier
FT, nr. 44; familienaam volgens het zegelrandschrift, zie FT, 465; vgl. ibid., 456.
GA Franeker, O.A. nr. 10, 43-44vo reg. 32.
OFO IV, nr. 134.
wordt op 30 oktober 1503 als vicarius vermeld.
Arch. Liauckamastate nr. 471.
komt 19 augustus 1523 als vicarius en vicepastoor alhier voor
GA Franeker, O.A. nr. 84 reg. 56 (vicaris pastoor); Hallema, 115 vicarius en vicepastoor; hij beschouwt hem als de opvolger van Wybe, vicarius van de Nicolaasvicarie, maar uit de bronnen blijkt dat niet.
GA Franeker, Arch. ACN nr. 2 (Telting nr. 42).
Zijlstra nr. 8329.
Dom nr. 2544, 58.
AAU 23, 1896, 395.
1530 - 1533
Mr Henricus Ludolphi
Als vicarius komt Henrick voor in 1530
Arch. Epemastate, IJsbrechtum nr. 69.
OFO II, nr. 364.
Zijlstra nr. 7825.
1537 - 1540
Sybrant Sipckesz. à Rispens
Op 5 september 1537 wordt Sybrant, vicarius alhier, voogd over de weeskinderen van (zijn broer) Andle Sipckesz.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 318.
FT, nr. 147.
RA Franekeradeel nr. 92, 8.
Hij was een zoon van Sipcke Ulbes Rispens te Oosterend
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 50 n. 143.
1538 - 1539
Aeltzo Nicolai
komt als vicarius alhier voor op 20 oktober 1538
FT, nr. 147.
RA Franeker, nr. 44, 745.
komt 1 februari 1546
FT, nr. 191.
GA Franeker, Arch. Gerecht van de stad Franeker nr. BB 1 (Telting nr. 58).
Fredericus Galeni, van Leeuwarden, werd 1 juli 1530 te Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 9279.
(1556 -) 1559
Goytze Wibesz./Godfridus Vibrandus Haegius
Met de laatste naam ondertekent hij op 20 juli 1556 met andere geestelijken alhier
een testament; zijn functie is dan niet aangegeven.
RA Franeker nr. 126, 684.
september 1559 als vicarius alhier voor.
RA Gaasterland nr. 35, 179.
wordt als vicarius – wel alhier – met Griet, heer Martens huisvrouw, genoemd op 8 december 1561.
RA Franeker nr. 180, 80, 75v (koop van enkele goederen op een boelgoed).
komt als vicarius alhier voor op 28 april 1566.
RA Franeker nr. 225, 41v.
1567 – ca 1571
Joannes van Arnhem
wordt als vicarius alhier genoemd op 17 april 1567
RA Franekeradeel nr. 94, 363.
1571 wanneer mr. Egbert Welius als zijn opvolger wordt genoemd.
RA Franekeradeel nr. 94, 221.
wordt informatie ingewonnen over het verzoek van Joannes Arnhemius, destijds
vicarius alhier;
RR nr. 31, 58.
1568 - 1577
Gerrit Alberts
van 1550 tot 1565 bekend als pastoor te Herbayum*, komt hier voor het eerst voor
op 10 december 1568,
RA Franeker nr. 180, 169.
RA Franekeradeel nr. 4, 14v.
Hof nr. 16696, 174.
1571 - 1575
Mr Egbert Welius
van Kampen, wordt als opvolger van Joannes van Arnhem genoemd op 25 oktober 1571
RA Franeker nr. 180, 169.
RA Franeker nr. 116, 18-18v.
Onze Lieve Vrouwenprebende of Sjaardemaleen
Hazelhoff veronderstelde dat het leen mogelijk gesticht zou zijn door Both Hobbema († 1444 op
Oud Sjaardema), vrouw van Sicke Sjaardema, waarvan een dochter Edwerd, vrouw van Douwe
Aylva waarvan een dochter Swob, gehuwd met Jarich Hottinga, en een zoon Tjaart, de vader van
Luts, gehuwd met Gerrolt Herema.
Hazelhoff, 30, 35, 37.
voorkomen als patronen van de Onze Lieve Vrouwenprebende.
GA Franeker, O.A. nr. 83 reg. 44.
Walsweer daarentegen merkt op dat Both Hobbema in 1435 moet zijn overleden en al haar bezit aan
de kerk van Dronrijp naliet. Zijns inziens werd het patronaatsrecht uitgeoefend als heerlijkheidsgevolg van het Sjaardemaslot maar die band gaat niet verder terug dan halverwege de 15e eeuw. Het slot kwam tot stand in de jaren 1446 – 1449.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 33.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 36.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 35-37. Het lijkt ons echter dat hier sprake is van een misverstand. Tot 1539 beschouwde de landsheer zich als de enige tot presentatie van geestelijken in Friesland gerechtigde. Het recht daartoe was door hertog George van Saksen geüsurpeerd. Voordien waren de patronaatsgerechtigden zelf tot de presentatie gerechtigd, dus ook de eigenaren van Sjaerdema. In 1539 werden de oude rechten der patronaatsgerechtigden hersteld.
Van Burmania, Analecta, nr. 2 (Hazelhoff, 43-44).
Hazelhoff, 51.
In 1554 blijken er meer gerechtigden te zijn. Aan de ene kant staan Frouck van Hottinga (weduwe
Botnia) en Edwer van Herema (weduwe van Aesgo van Hoxwier en dochter van Luts Sjaardema)
die 17 juni 1554 met Menno van Camminga, Julius van Dekema, Hero van Ockingha, Goffe van
Roorda en Cunera van Martena als collatoren voorkomen;
Hazelhoff, 45 (GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1); vgl. Tresoar, Hs. 1510 portef. 4 (stukken Sjaerdemaleen).
GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1; vgl. Tresoar, Hs. 1510 portef. 4).
Vgl. schema bij Hazelhoff, 18-19.
Het verdere verloop van gerechtigdheid tot de collatie is niet gevolgd. Het leen is na de Reformatie
een studieleen geworden en bestaat als zodanig nog steeds.
ca 1499- †1511
Reyner Berentsz. (Ammama)
tot 1498 bekend als pastoor te Wommels*, is 30 november 1501
GPCV II, 217-218.
OFO I, nr. 459.
Aud. nr. 1528, 212.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 32-33.
1511 - †1539
Mr Aesgo Hessels Albada (Aesgo Laquert)
Op 14 oktober 1511 presenteert de stadhouder namens de landsheer, hertog George van Saksen, tot de prebende van Onze Lieve Vrouw te Franeker, waarvan de hertog het patronaatsrecht toekomt
Hierop baseert Walsweer zijn opvatting dat het patronaatsrecht ook vanouds de landsheer toekwam. Niet echter is in 1511 aangegeven waarop dit recht stoelde, alleen dat de hertog van Saksen het had.
Aud. nr. 1528, 212.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 49 n. 139.
Zijlstra nrs. 11481, 6308.
Dom nr. 2544, 34v, 90.
AAU 23, 1896, 468.
GA Franeker, O.A. nr. 83 reg. 44 (13 april 1520); OFO II, nr. 327 (20 december 1525); RA Hennaarderadeel nr. 36, 223 (22 april 1534) en 241 (18 november 1534). .
OFO IV, nr. 239 (31 maart 1524); OFO II, nr. 316 (2 april 1524) en 319 (7 november 1524).
Vgl. Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 49 n. 138. Wel is in 1515 of 1516 sprake van enkele binnenkort vacerende lenen waaronder dat van M. Aesge Hessels, derde prebendaat te Franeker (NA, Arch. ACB nr. 389x).
Aesge Hessels overleed in het voorjaar van 1539,
Aud. nr. 1528, 104-105.
1539
(Jacob of Govaert) van Stavele
De erfgenamen van Sjaardema verzochten in mei 1539 aan de keizer om geadmitteerd te worden het door zijn overlijden vacant geworden beneficie te mogen vergeven;
Ibid.
Ibid.
GPCV II, 731.
Aud. nr. 1728, 208. Hij legt daarbij over een copie van de verlening van de prebende in 1511 (ibid., 209-210) en uittreksel uit een register van presentaties in 1511-1512 door de hertog van Saksen (ibid., 211-212). Met name het laatste uittreksel is om verschillende redenen van bijzonder belang. Reeds in de Saksische tijd werd dus reeds een registratie bijgehouden van verleende presentaties. Helaas zijn alle daarop betrekking hebbende stukken verloren gegaan!
Aud. nr. 1533, 55 (niet vermeld in het Overzicht Microfiches Stukken Brussel).
Tresoar, Hs. 1510 portef. 4 (daarnaar in: van Burmania, Analecta, nr. 1); ook NA, Arch. Grafelijkheidsrekenkamer nr. 530A, 77-77v.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 35.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’,43 n. 45.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 35-36.
Wie van de twee zoons van Jacques van Stavele en Johanna Smaijers, Jacob of Govaerd.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 49 n. 140.
Aud. nr. 1533, 54, 6 mei 1541: bericht aan de landvoogdes over zijn overlijden op 4 april 1541.
Overigens mag in herinnering worden geroepen dat in 1520 Gerrolt Herema en Swob Sjaarda – met mr. Ezo (Aesgo) als prebendaat – als patronen van de Onze Lieve Vrouwen prebende voorkomen bij een uitspraak over vergoeding aan de prebende wegens een verbrand huis.
GA Franeker, O.A. nr. 83 reg. 44.
1540 - †1546
Sybrant Sipckesz. à Rispens
tot dan vicarius alhier wordt op 14 maart 1540 genomineerd als prebendaat; ge-
steld wordt dat de stemmen bij de electie staakten en dat bij loting Sybrant pre-
bendaat werd.
Hazelhoff, 45 (Van Burmania, Analecta nr. 2).
Hazelhoff, 51.
tot dan vicarius alhier, wordt 5 augustus 1546 gekozen als prebendaat.
Hazelhoff, 51.
prebendaat en deken van Franeker komt hij voor op 12 en 16 februari 1549
RA Franeker nr. 44, 369-373.
ABU nr. 231, 171 (als Fredericus Galama).
Tresoar, Hs. 1442, 540-541.
(1554
Dr Upke van Burmania)
Op 17 juni 1554 geven Frouck van Hottinga (weduwe van Botnia) en Edwer van Herema (weduwe van Hoxwier) aan de prebende na het overlijden van de voorgaande te willen begeven.
Hazelhoff, 45 (GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1).
weet op 26 augustus 1554 de keuze van dr. Upke (van Burmania) door te zetten
Hazelhoff, 45 (GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1).
Tresoar, Hs. 1442, 540-541.
GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1.
verklaart 21 november 1554 de prebende na vier jaren te zullen teruggeven in handen van collatoren; hij zou dan of priester zijn en het leen zelf bedienen of indien hij geen priester zou worden het leen restitueren.
GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 50 n. 150.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 50 n. 150.
Zijlstra nr. 12410.
- voor 1580
Hero van Hottinga
beneficiant van het leen, had het teruggegeven waarna het een tijdlang niet be-
diend was geweest.
Hazelhoff, 52.
leden pastoor Hero van Hottinga, mogelijk een zoon van Jarich Hottinga, in
1580 notaris te Franeker.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 51 n. 152. Een Hero van Hottinga werd 10 juni 1577 als student te Keulen inge- schreven; Zijlstra nr. 1423 noemt deze een zoon van Dominicus van Hettinga maar de oudste zoon heet Jarich. In de Genealogie-Hottinga (Stb. I, 224) is hij niet te plaatsen
De stichting van dit leen zou teruggaan tot 1204 en zijn geschied door Focco Hummama en Tet van
Indijck en Pytter Aesonge en Zimek Hummama; de tekst van de fundatiebrief (afschrift van een zo-
veelste copie) is echter 16/17e eeuws.
Arch. Provinciaal Bestuur 1813-1918 nr. 3778, 231; vgl. Van Apeldoorn II, 229-230.
namen van de stichters en het reserveren van het jus patronatus en (de daaruit voortvloeiende col-
latie)– kan misschien juist zijn. Meegedeeld wordt dat in 1503 Wybrant Hommema een afschrift
van de stichtingsbrief zou hebben gekregen.
Stb. I, de genealogie Hommema (Dronrijp) komt hij niet voor.
Volgens Walsweer bestond het leen in ieder geval in 1455.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 41 n. 7.
begeving van het leen. De magistraat van Franeker heeft blijkbaar een priester benoemd waartegen
Goedfrunt Hayesz., als nakomeling van de stichters, in verzet komt. Scheidslieden spreken daarop
uit dat de door de stad benoemde prebendaat in het rustige bezit der prebende zal blijven en dat na
diens afstand of overlijden Goedfrunt in dat leen de benoeming zal doen en dat als het beneficie
daarna weer openvalt de alsdan rechthebbende het leen zal begeven.
GA Franeker nr. 85 reg. 56.
gehandeld (zie hierna). In de eerste helft van de 17e eeuw procedeerde de stad Franeker nog over
deze prebende maar na 1635 schijnt het zijn – vermeende – rechten daarop te hebben verloren of
prijsgegeven.
Van Apeldoorn II, 230-235.
Het leen bezat vooral land te Ried
BB I, 259; Tjessinga I, 10, 11; 71, 72.
Aan het leen verbonden priesters zijn eerst vanaf ca 1500 bekend.
(1496 -) 1511
Meynert Jansz.
Meynardus Franekerensis schreef in 1496 een ‘Groninger passie’.
Mededeling O. Vries d.d. 21 januari 1981; vgl. Suffridus Petrus, De scriptoribus, 76.
FT, nr. 66.
FT, nr. 77.
Tjessinga I, 10, 11.
Het lijkt er op dat hij ook het Donialeen* te Sneek bezat.
te Franeker, staat in 1514 te boek als ontvanger van de huren uit land te Ried
Tjessinga I, 71, 72.
was in 1523 door de stad Franeker op deze prebende benoemd en bleef in het bezit daarvan na scheidsrechterlijke uitspraak (zie boven). In 1543 staat hij te boek als
bezitter van deze prebende.
BB I, 259.
RA Franeker nr. 126, 383vlg.
RA Franeker nr. 180, 24v.
RA Franeker nr. 180, 7.
RA Franeker nr. 180, 22.
RA Franeker nr. 180, 25.
1556 - 1568/9
Tiete Hayesz.
Op 19 juli 1556 wordt het placet verleend op de nominatie door Haye Godfrundts en zijn zusters van de clericus Tiete Hayesz. op deze prebende, vacant door het overlijden van Thomas.
GA Franeker, O.A. nr. 86 (Telting nr. 92).
Arch. HG Franeker nr. 1, 54-54v.
Arch. HG Franeker nr. 1, 54-54v.
GA Franeker, O.A. nr. 87 (Telting nr. 135). Zijlstra noemt hem niet.
1568/9 – 1578
Wibrandus Franchet
Op 30 september 1568 (nadat Wybrant op 27 zelf reeds daartoe verzoek had gedaan) verzoekt Benedict Franchet, deurwaarder bij het Hof van Friesland, het placet voor zijn zoon na nominatie door olderman, burgemeesters en raad van Franeker met advies van de heerschappen, tot de vrije prebende van het Sint Jansaltaar, in plaats van de voorgaande die inmiddels ouder dan 25 jaren oud is en geen priester wil worden; het verzoek werd dezelfde dag ingewilligd.
GA Franeker, O.A. nr. 87 (Telting nr. 135).
Ibid.
Ibid.
Ibid.
Wybrant Franchet wordt nog op 23 januari 1578 als beneficiant van deze prebende genoemd.
RA Franekeradeel nr. 5, 219.
RA Franekeradeel nr. 5, 106.
Crispinus en Crispinianusleen
Ook dit leen zou reeds in 1455 hebben bestaan.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 41 n. 6.
neker.
Walsweer, Ibid.
gen aan priesters aldaar en te Franeker.
BB I, 256; Tjessinga I, 7, 69.
Op 6 juli 1543 wordt door de bisschop van Utrecht toestemming gegeven de vicarie van Crispinus
en Crispinianus met de kerkfabriek van Franeker te verenigen; de vicarie is dan vacant door het
overlijden van Dominicus Hectoris.
ABU nr. 583-3, 9.
voor als eigenaren van de prebende van wijlen heer Douwe.
RA Franekeradeel nr. 93, 182.
want in 1557 wordt geprocedeerd over het bezit van twee derde van de zate te Dongjum. Bij behandeling in appèl bleek het het Hof dat geen van de partijen tot de zate gerechtigd was en sprak het op 20 december 1557 uit de zate aan de procureur-generaal te laten volgen.
Van Apeldoorn I, 250.
Hof nr. 85, 6-8.
Van Apeldoorn I, 250.
1510 - 1514
Johannes Peters
komt als heer Joannes Comen Pieters in 1510 voor
FT, nr. 77.
FT, nr. 77.
Tjessinga I, 7, 69.
Tjessinga I, 15, 76.
BB I, 256.
Zijlstra nr. 8323.
1540 - †1543
Douwe Hettesz./Dominicus Hectoris
komt op 12 september 1540 als prebendaat alhier voor
FT, nr. 160.
BB I, 256.
ABU nr. 538-3, 9.
Volgens Walsweer is het leen tussen 1470 en 1510 gesticht, mogelijk door heer Jan Tuyl.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 41 n. 3; 39; 47 n. 15.
Aud. nr. 528, 209v.
GA Franeker, O.A. nr. 10, 134.
GA Franeker, O.A. nr.
resigneerde in 1512 van dit leen.
Aud. nr. 1528, 209v.
FT, nr. 77.
Coll. Grafschriften, i.v. Franeker nr. G 209; De Walle, 241 nr. 1639. Mogelijk is hij dezelfde als Godfridus Tetardi, van Franeker, 18 december 1507 tot subdiaken, 11 maart 1508 tot diaken (Dom nr. 2544, 2v,67vo) en 8 april 1508 tot priester gewijd (AAU 23, 1896, 414), en 31 augustus 1508 als student te Leuven ingeschreven (Zijlstra nr. 8315).
wordt 13 november 1512 door de landsheer met dit leen voorzien; aangetekend is daarbij dat de pastoor de institutie verricht
Aud. nr. 728, 209v.
Dom nr. 2544, 21 (de wijding tot diaken werd aldaar niet gevonden).
AAU 23, 1896, 432.
wordt 20 mei 1533 gekozen als prebendaat van het Onze Lieve Vrouwe ter Nood-leen (zie aldaar), waarbij wordt bepaald dat hij tevens de vacante Sacramentsprebende zal bedienen.
GA Franeker, ACN nr. 2 (Telting nr. 42).
komt in 1546
RvdA III, 416.
Arch. HG Franeker nr. 1.
In januari 1557 is sprake van ‘Sacraments heer Pieter’.
RA Franeker nr. 126, 476.
RA Franeker nr. 126, 684.
wordt 24 maart 1569 op de titel van deze prebende geëxamineerd ter toelating tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 149v.
Onze Lieve Vrouwe ter Nood-leen
Volgens Walsweer bestond dit leen nog niet in 1470.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 41 n. 5.
GPCV II, 217-218.; zie ook GA Franeker, O.A. i. 10, 43-44v reg. 32 (in het regest wordt de regeling van het collatierecht niet genoemd. Dirck Taeckezn. te Lollum verklaart 24 december 1547 de originele brief van zijn bezit te hebben (ibid.); ten onrechte werd deze als de fundatiebrief beschouwd). Vgl. Nauta, Decisien, 353 (in de zaak van Tiaard Lieuwes namens zijn zoon tegen o.m. de magistraat van Franeker: Ulbe Taeckes te Peins had 30 november 1501 een jus patronatus ingesteld; verdere bijzonderheden worden niet gegeven.
Op 6 oktober 1526 treden pastoor, heerschappen, Epo Ulbezn te Peins en de voogden van het Onze Lieve Vrouwen ter Noodgilde als collatoren op;
GA Franeker, ACN nr. 1 reg. 65 (Telting nr. 28).
Op 20 mei 1533 treden de vicarius Tyaert Symons, Julius van Botnia, de gildebroeders van Onze Lieve Vrouwe ter Nood en een volmacht van Epo Ulbesz., burger van Leeuwarden, als collatoren op;
GA Franeker, ACN nr. 2 (Telting nr. 42).
GPCV III, 452.
Van Apeldoorn II, 236-241.
1501 - 1511
Claes Berents/Nicolaus Bernardi
komt voor het eerst als prebendaat van dit leen voor op 30 november 1501.
GPCV II, 217-218.
Als priester alhier wordt hij ook genoemd op 15 mei 1510.
Arch. HG Franeker nr. 1, 43-44v.
Tjessinga I, 3, 64.
Zijlstra nr. 9724.
1517 - †1526
Sybrant Oeghezn.
wordt in 1517 als prebendaat (geen leen aangegeven) genoemd.
RA Franeker nr. 44, 44.
Dom nr. 2544, 103v.
AAU 24, 1897, 26.
1526 - 1533
Johannes Folkertsz.
dan nog clericus.
GA Franeker, ACN nr. 2 (Telting nr. 42).
Ibid.
1533 - 1537
Heercke Heerckesz.
Heercke te Franeker wordt 3 december 1533
RA Hennaarderadeel nr. 36, 215.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 301.
BB I, 257.
Hij kan dezelfde zijn als heer Heercke, zonder functie en standplaats genoemd in 1529.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 75.
1541 - 1543
Mr. Jan Rodolphs/Johannes Rudolphi
wordt op 12 maart 1541 bezitter van dit leen genoemd; hij is dan nog geen priester maar subdiaken maar zal in ieder geval priester worden; de diensten worden wel verricht.
GA Franeker, O.A. nr. 10.
BB I, 257.
Hij kan dezelfde zijn als de van Groningen afkomstige Johannes Rudolphi, die 24 september 1502 te Rostock als student werd ingeschreven.
Zijlstra nr. 7592.
Arch. HG Franeker nr. 1, 43-44v.
GA Franeker, O.A. nr. 85 reg. 56.
ca 1559?
Taecke Dirck Taeckezn.
ca 1559?
Tyaerdt Dirck Taeckezn.
worden in een getuigeverklaring van 14 januari 1601 genoemd als beneficianten van dit leen.
GA Franeker, O.A. nr. 2907; vgl. ook Tresoar, Copieën elders nr. 4108.
clericus te Leeuwarden, die 6 juni 1572 als beneficiant wordt genoemd.
Tresoar, Hs. 1510 portef. 4 (cit. ‘Rol Hof’ [niet bewaard gebleven]).
Op 2 augustus 1503 verklaren de broeders en zusters van St Anna dat zij een gilde hebben gemaakt met een aantal bepalingen, onder meer missen te harer ere.
GA Franeker, Arch. van het gilde of de broederschap van St. Anna nr. 1 reg. 23.
Tjessinga I, 11 (rente 1 fl. . voor deze kerk en . voor de pastoor; vgl. ibid. I, 75: 1 fl. . voor de priesters en de kerk te Franeker).
Tjessinga III, 14.
ABU nr. 535, 171.
- 1553
Mathias van den Grave
In 1553 resigneerde de prior van de Kruisheren alhier van (het leen, verbonden aan) het Anna-altaar
ABU nr. 535, 171.
Hof nr. 16691, 51. Zie voor hem ook onder de pastorie alhier, 1542.
op 14 februari 1553 tot dit altaar werd geïnstitueerd.
ABU nr. 535, 171.
In 1510 legateert Edwer Syaarda ook een bedrag aan de priester op het Thomasaltaar.
FT, nr. 77.
Meermalen worden prebendaten genoemd zonder dat blijkt aan welk leen zij waren verbonden.
1483
Johannes Goswini van Huet
komt in 1483 als prebendaat voor
FT, nr. 44.
1488 - ca 1500
Benedictus Heres
komt in 1488 voor het eerst als prebendaat alhier voor.
Singels nr. 58.
WvTh IV, 174; vgl. OFO II, nr. 170 en ook Vries, Heilige Roomse Rijk, 96, 97, 172. Over hem verder: Vries e.a., Heeren van den Raede, 183.
WvTh IV, 284; zo ook Schotanus, Geschiedenissen, 442.
WvTh V, 2.
GPCV II, 11.
In 1468 was Benedictus Henrici te Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 12281.
Op 3 oktober 1503 wordt Pieter, prebendaat, met Reyner, prebendaat alhier, en enkele geestelijken uit Bolsward genoemd als getuigen bij het opstellen van het testament van Schelte Lyauckama.
FT, nr. 65.
Arch. HG Franeker nr. 1, 43-44v.
Op 18 april 1510 geeft het Saksische bewind aan Ulbed, prebendaat alhier, verlof voor drie jaren studie te Leipzig.
Hof nr. 80, 14. Als student niet door Zijlstra genoemd.
Coll. Grafschriften, Franeker, nr. G 156; De Walle, 240 nr. 1633.
komt als prebendaat alhier voor het eerst voor op 20 oktober 1538.
FT, nr. 147.
Dom nr. 2544, 50, 150.
AAU 24, 1897, 28.
prebendaat, opgedragen als onderschoolmeester ter schole werkzaam te zijn.
Arch. HG Franeker nr. 1, 40v.
OFO IV, nr. 54.
RA Franeker nr. 126, 676.
RA Franeker nr. 126, 675.
Een naamgenoot is van 1540 tot tenminste 1547 bekend als pastoor te Schalsum*.
wordt als prebendaat vermeld op 1 december 1547.
RA Franeker nr. 152, 322.
Voorts is er nog een aantal te Franeker vermelde priesters waarvan op geen enkele wijze blijkt welk beneficie – pastorie, vicarie of prebende – zij hebben bezeten.
1420
Linzka
OFO I, nr. 32.
1467
Wynert
OFO IV, nr. 30.
†1468
Adrianus
De Walle 236 nr. 1606.
1510
Remmet/Remboldus Wilhelmi van Hasselt
Hij was tevens notaris.
FT, nr. 77.
komt als priester alhier voor 3 oktober 1542.
Arch. HG Franeker nr. 1, 45-45v.
priester alhier, zou ca 1567 zijn gevlucht en in 1574 predikant te Osteel (Ofr.) zijn geworden.
DVF 17, 13. Reershemius, 181, i.v. Osteel noemt hem niet.
‘de predikant van Franeker’ komt voor in de lijst van ‘Extra-ordinaire bedeeling’
1569-1576 te Emden.
Van Toorenenbergen, 94.
Tenslotte worden in de jaren na de Reformatie nog genoemd
1582
Peter Willems
RA Franeker nr. 9, 24v.
wiens weduwe ongedateerd genoemd wordt.
RA Franeker nr. 127, 270v.
Patroon:
Vitus
Verhoeven, 90.
Bijzonderheden:
Van Vliet wijst er op dat Liudger in Friesland enkele congregationes stichtte die
ten tijde van zijn biograaf Altfried, derhalve rond 840, nog altijd bestonden.
Vermoedelijk één daarvan bevond zich bij de oude hoofdkerk van Oostergo te
Leeuwarden. Hij vermoedt dat aan de Romaanse kerk die zijns inziens duidelijke
kenmerken vertoont van een collegiaal bediende kerk een oudere is voorafgegaan die
vermoedelijk in detweede helft van de 8e eeuw werd gesticht. Deze kerk zou door de
koning in de 9e of 10e eeuw aan de abdij te Corvey zijn geschonken. Om aan te geven
dat de kerk voortaan tot de bezittingen van Corvey behoorde zou het Vituspatrocinium een ouder hebben vervangen. Hoe het dit ‘monasterium’ in de
Noormannentijd verging is onbekend. Van Vliet veronderstelt echter wel enige vorm
van continuïteit.
Van Vliet, In kringen, 104, 117-118, 160.
De oudste tufstenen kruiskerk kan rond 1000 worden gedateerd; mogelijk was deze
vanaf het begin voorzien van een westwerk waarmee het gebouw vanaf het begin een
lengte had van ruim 47 m.
De Langen, 39.
voorafgaande houten kerk(en) zijn niet gevonden.
Dijkstra, ‘Oldehove’, 99-104, i.h.b. 104: indien er een houten kerk is geweest zijn de laatste sporen hiervan vermoedelijk al in de jaren 30 van de vorige eeuw opgeruimd.
eerste kerk niet eerder kan zijn gebouwd dan in de eerste helft van de 10e eeuw
(mogelijk pas in het tweede kwart van die eeuw) en acht het niet waarschijnlijk dat
elders in het onderzochte gebied bij de opgraving in 2005-2006 zich een kerkgebouw
bevond.
Dijkstra, ‘Oldehove’, 107-108; vgl. Dijkstra, Gerrets en Nicolay, ‘Oldehove’, 283-284, 303.
Een voorgaande houten kerk lijkt er echter wel te zijn geweest gezien teruggevonden
begravingen.
Dijkstra, Gerrets en Nicolay, ‘Oldehove’, 303.
Als eerste afsplitsing ziet Noomen de eveneens aan Vitus gewijde kerk te Stiens*; later – in ieder geval vóór 1200 – volgde afsplitsing van Jelsum*, Cornjum*, Miedum*, Lekkum* en waarschijnlijk ook Huizum*.
Noomen, ‘Leeuwarden’, 54.
Corvey bleef enkele eeuwen in de eigendom van de kerk. Van Buijtenen heeft uitvoerig de ontwikkeling van de eigendoms/patronaatsrechten beschreven.
Van Buijtenen, Oldehove.
In de 12e eeuw ontstaan er problemen. Hendrik van Nordheim, abt van Corvey, verkocht vele bezittingen van de abdij waaronder de kerk te Leeuwarden en haar inkomsten; het laatste werd hem blijkbaar het zwaarste aangerekend.
Van Buijtenen, Oldehove, 15; Noomen, ‘Leeuwarden’, 56.
Noomen, ‘Leeuwarden’, 47.
Abt Wibald schrijft in 1148 aan de inwoners van Leeuwarden dat door de wijze
waarop de vier priesters waren aangetreden de kerk ‘in de macht van de bisschop
was gekomen’ (aldus de omschrijving van van Buijtenen ), m.a.w. aan deze was
vervallen. Door diens gunst echter had de abdij haar rechten verkregen.
Van Buijtenen, Oldehove, 10.
was daarbij door de bisschop de eis gesteld dat de abt aan hem iemand moet voor-
stellen voor de pastoorsplaats, althans dat valt op te maken uit de brief van Wibald
aan bisschop Hartbert. Daarin deelt hij mee de vorige priesters te hebben afgezet.
De tot pastoor te benoemen persoon die de gehele zielzorg krijgt zal slechts één vierde van de inkomsten ontvangen. De abt gaat ermee accoord dat zijn naar Utrecht te sturen gemachtigde namens hem een door de bisschop gewenst persoon aan deze voorstelt als pastoor, terwijl de bisschop voor de drie andere priesterprebenden desgewenst ook kandidaten mag stellen; de abt heeft hiervoor echter ook zelf personen op het oog.
Van Buijtenen, Oldehove, 11-12 en 138-139, Bijlage II; vgl. ibid., 19-21 over de door de abt resp. de bisschop ingenomen posities.
Toch is het blijkbaar niet tot een herstel van de oude rechten gekomen. Daarop wijst een brief van paus Eugenius III d.d. 9 januari 1152/3 aan bisschop Herman met de vermaning de bezittingen van Corvey te Leeuwarden en ‘Merthen’ te beschermen.
Van Buijtenen, Oldehove, 140, Bijlage III.
Verwijs, Corvey, 58; Colmjon, nr. 38.
Van Buijtenen, Oldehove, 32 (cit. Falke, Traditiones).
De feitelijke zeggenschap berust dan bij aanzienlijke leken en –zoals in Wibalds tijd – bij de geestelijken.
Noomen, ‘Leeuwarden’, 57.
Noomen, ‘Leeuwarden’, 75.
Op 12 september 1285 verzoekt Eppo, plebaan van de Oldehove, elect Jan de afstand van zijn patronaatsrechten aan abt en convent Mariëngaarde goed te keuren en verzoekt hij – waarbij hij zich Dei gracia plebanus et persona necnon et patronus Ecclesie sancti Viti in Oldenhove noemt – de officiaal van Oudmunster de abt van Mariëngaarde te presenteren en deze te institueren; de abt zal de dienst door één van zijn kanunniken kunnen doen waarnemen.
Van Buijtenen, Oldehove, 23-28 en 142-143, Bijlage V A en B; OBU IV, nrs. 2235-2236.
Van Buijtenen, Oldehove, 27 en 143, Bijlage V C; OBU IV, nr. 2241
Van Buijtenen, Oldehove 27 en 144, Bijlage V D.
Eppo was blijkbaar niet de enige rechthebbende: op 13 maart 1300 doen Altatus en Renaldus, zoons van Frederik Burmania, ten behoeve van de abt van Mariëngaarde afstand van hun patronaatsrechten op de kerk.
Van Buijtenen, Oldehove, 28-31 en 144-146, Bijlage V E.
Van Buijtenen, Oldehove, 28-31.
Noomen, ‘Leeuwarden’, 75 n. 102. Over de relatief ondergeschikte positie der Burmania’s: ibid., 76.
Tot laat in de 15e eeuw vernemen wij niets over problemen die de abdij ten aanzien van de uitoefening van het patronaatsrecht ondervond. Wanneer de splitsing van de pastorie in twee delen plaatsvond is niet bekend. In ieder geval waren er echter in 1430 twee pastoors.
1425-1432: Enta, 1430-1435 Jouka; zie verder bij de pastoors.
Wereldlijke pastorie: curatus secularis 1485 (Van Buijtenen, Oldehove, 64 en 153-155, Bijlage XI); het ‘swart personaetschip’ 1506 (OFO I, nr. 518).
Van Buijtenen, Oldehove, 54, 58-62, 64-66.
Van Buijtenen, Oldehove, 52-54 en 151-153, Bijlage X.
HCL, O.A. nr. 37. Vgl. van Buijtenen, Oldehove, 50: de stad ontkent later de strekking ervan omdat zij pretendeert zelf de begeving te hebben.
ABU nr. 535, 7v.
Van Buijtenen, Oldehove, 48-49.
Singels, nr. 218; vgl. van Buijtenen, Oldehove, 62-63.
Singels nr. 236a.
Singels nr. 236b.
Bij de oprichting van het bisdom Leeuwarden werd de Oldehove de kathedrale kerk. De goederen en inkomsten van het klooster Mariëngaarde werden bestemd voor de nieuwe kapittelheren waartoe zes van de dienstdoende geestelijken van de Oldehove zouden behoren.
Van Buijtenen,, 95-97.
Naast de twee pastoriën was er een vicarie, soms vicaria perpetua genoemd. Een vicarius komt voor het eerst in 1464 met name voor.
Arch. Klooster Aalsum nr. 12 reg. 30.
Jodoci, ‘Ephemerides’, 413.
Het vierde belangrijke officie was het sacristieleen. Een ‘custos’ komt voor het eerst in 1407 voor
OFO I, nr. 14.
OFO IV, nr. 31; OFO I, nr. 231.
Ca 1580 wordt aangegeven dat de zielzorg binnen de parochie van de Oldehove over de twee pastoors, de vicarius (later derde pastoor) en de sacrista was verdeeld.
HCL, O.A. nr. 1543 is sprake van de vier ‘principael priesteren’, BB I, 61, 62.
Voorts was er een aantal prebenden. Van de meesten is het tijdstip van ontstaan onbekend. De volgorde van behandeling kan derhalve niet chronologisch zijn. Gevolgd is de volgorde in het zg. Liber beneficiarum.
Singels nr. 269.
Genoemd worden
Voor de bijzonderheden zie de afzonderlijke lenen.
Enkele daarvan stonden ter collatie aan de stad. Na de Reformatie kwamen zij onder stedelijk beheer. Een aantal prebenden bestaat nog steeds als studieleen.
Daarnaast zijn er nog enkele lenen geweest die met de voorgaande niet in relatie te brengen zijn maar waarmee mogelijk wel verbindingen zijn geweest. Het gaat daarbij om de volgende :
heer Holcken (heer Schelten)leen/leen op het altaar ‘Quatuor Coronatorum’
Anthonygasthuisleen (later met het voorgaande verenigd)
prebende gesticht door Sybe, pastoor van de Oldehove
prebende op het Kruisaltaar
Binnen het gebied van de parochie van de Oldehove bevond zich verder het Sint Jacobsgasthuis, terwijl het Sint Anthonygasthuis in de parochie Nijehove gelegen was. Elk had een eigen kapel waaraan een priester was verbonden .
Tenslotte bevond zich hier het Blokhuis waarbij eveneens een kapel behoorde bediend door een kapelaan; de kapel was gewijd aan Anna.
In 1148 is sprake van vier priesters die de kerk bedienen.
Van Buijtenen, Oldehove, 148.
was persona van Leeuwarden. Zijn dochter was non in Mariëngaarde, verliet het klooster maar door toedoen van proost Frederik (1163-1175) keerde zij terug.
Lambooij en Mol, 196-199.
van Leeuwarden, deken van geheel Oostergo, werd in de slag bij Nutspete op 20 september 1232 tussen bisschop Wilbrand en de Drenten gevangen genomen en daarna gedood en in het klooster Mariëngaarde begraven.
Braaksma, Narracio, 164; Lambooij en Mol, 366-369.
In 1285 is sprake van de inbezitstelling van de abt van Mariëngaarde in de prebende van wijlen Liudo en Eppo, plebanen van de Vituskerk te Oldehove.
Van Buijtenen, Oldehove, 27 en 143-144, Bijlage V C.
Van Liudo bleef een zegelstempel bewaard.
Van Buijtenen, Oldehove, afbeelding 5 (t.o. 64).
Sedert het einde der 13e eeuw bezat de abdij Mariëngaarde het patronaatsrecht van deze kerk. Of de
pastoors vanaf toen steeds kanunnik van dit klooster waren blijkt niet.
komt als rector ecclesie voor in 1327 en 1330; in 1327 wordt hij geciteerd ‘ad docendum de tytulo sue ecclesie’ aan de bisschop; er is dus dan onduidelijkheid over de rechtmatigheid van zijn benoeming.
Muller, Registers en rekeningen I, 125, 337.
tevens deken van Oostergo.
Muller, Registers en rekeningen I, 524.
1386 - 1408
Wibrandus Allardi
Op 24 april 1386 wordt Wybrandus Allardi, pastoor van de Vituskerk, benoemd tot kameraar in Oostergo, Westergo en Geestmerland; hij belooft aan de bisschop jaarlijks levenslang 12 oude schilden te betalen.
Muller, Regesten nr. 1087.
Muller, Regesten nr. 1578.
ARDOU nr. 2248.
Arch. Gerkesklooster nr. 119 reg. 6 en nr. 120 reg. 8.
1415
Wopke/Wibodus Ellonis
persona te Leeuwarden en deken, zegelt 1415.
OFO I, nr. 19; volledige naam volgens het zegelrandschrift, Tresoar, Zegelfoto nr. 1157.
OFO I, nr. 7; IV, nr. 1.
Vanaf 1425 komen gelijktijdig twee pastoors voor. Het eerste pastoraat behoorde aan de abdij Mariëngaarde maar allengs wordt de positie van de tweede pastorie die (later) ter collatie van de stad stond sterker, hetgeen er op een bepaald ogenblik toe leidde dat de door Mariëngaarde bezeten pastorie als de tweede werd aangeduid.
Meijer, ‘Papingastins’, 32.
Meijer, ‘Papingastins’, 32.
Wij zullen hieronder eerst de pastoors van de Mariëngaarder pastorie behandelen.
deken te Ferwerd en Stiens, krijgt in 1428 het pastoraat van de Vituskerk van abt Tialling van Mariëngaarde.
Van Buijtenen, Oldehove, 59 waar ten onrechte gesproken wordt van patronaat; de bron, HCL, O.A. nr. L 37 geeft pastoraat.
Van Buijtenen, Oldehove, 60.
Mogelijk was hij dezelfde als
als persona genoemd in 1430
OFO I, nr. 51.
OFO II, nr. 20.
1425;
Van Burmania S, 1.
komt voor het eerst als pastoor voor in 1439
OFO I, nr. 76.
OFO IV, nr. 12. Een heer Ynte-venne wordt 1465 genoemd, OFO I, nr. 176.
wordt hij als pastoor, religieus van Mariëngaarde en bewoner van Papingastins ge-
noemd; ook hier had de stad twijfels over de vermelding en vroeg zij zich af of
Intho van Mariëngaarde kwam.
Van Buijtenen, Oldehove, 58-59.
1452 - 1470
Jelle Juwsma (de oude)
Vanaf 1452 komt hij voor als pastoor; hij zegelt met een zegel waarop een lelie is af-
gebeeld.
Arch. Klooster Klaarkamp nr. 11 reg. 35; Tresoar, Zegelfoto nr. 1126.
komt hij voor als pastoor van de Oldehove, zo bv. 1 februari 1462 als ‘persona toe
Auldahow toe Lyowerd to Papingha stens’,
OFO I, nr. 193.
Mariëngaarder pastorie. Als pastoor komt hij nog voor op 30 mei 1470 als ‘olde
Heer Jelle’.
GPCV I, 631. Laatstbekende zegel met lelie 6 april 1470: OFO IV, nr. 35; Tresoar, Zegelfoto nr. 2314.
gedurende korte tijd zijn opvolger.
Het lijkt ons de vraag of hij of zijn naamgenoot de stichter was van het Jobsleen alhier.
Zie over dit leen: Efdée, St. Jobsleen. Stb. II, 23 ziet de beide Jelle Juwsma’s als één persoon die in de geestelijke stand zou zijn getreden, 1470 pastoor was te Stiens, 1490 te Wirdum en 1494 te Rauwerd, en overleden in 1497, oud 83 jaren. Te Wirdum en Rauwerd is een Jelle Juwsma niet aangetroffen.
Op 24 januari 1471 zegelt Jelle Juwsma, pastoor van de Oldehove, met een zegel
waarop een man boven een schild.
OFO I, 210.
Paepena stens’ op 24 april 1473,
OFO I, 237; Tresoar, Zegelfoto nr. 2811.
zou hebben veranderd. Op 7 mei 1474 komt ‘jonghe her Jelle Juwisma’ voor als sacrista van de Oldehove
OFO I, nr. 246 (daar afgedrukt: LXIII; de tekst van het stuk (Arch. Epemastate nr. 26) geeft echter duidelijk LXXIIII), vgl. Vries, Correcties, 29.
Arch. SAG nr. 1 reg. 53.
OFO I, nr. 329.
Deze Jelle Juwsma is van 1462 tot 1470 bekend als pastoor te Stiens*.
1476 - 1477
Petrus de Zeeland
(1480)
Op 13 november 1480 daagt bisschop David voor zijn officiaal de priester Sybodus en het stadsbestuur van Leeuwarden omdat dit onrechtmatig Sybodus heeft gepresenteerd als pastoor van de halve portie van het personaat te Leeuwarden-Oldehove na de resignatie van Jelle Juwsma terwijl het recht toekomt aan de abt van Marëngaarde die rechtmatig heeft gepresenteerd Petrus de Zeeland. Door de bisschop waren als gedelegeerde rechters aangewezen de abten van Stavoren en Bethanië (Foswerd) en de pastoor te Anjum die door het stadsbestuur echter gehinderd werden in de uitvoering van hun opdracht. Daarom worden nu de proost van Humsterland en een geestelijke te Groningen aangewezen.
HUA, GA Utrecht, Arch. 1e afd. nr. 20-II, 1. Van Buijtenen, Oldehove, maakt van dit stuk geen melding. Vgl. Ibid., nr. 815, 4 april en 28 juni 1481: stukken uitgevaardigd in dit geschil; de inhoud ervan is niet aangegeven.
Het was weer een stap in een geschil waarvan de behandeling jaren vergde en waar-over van Buijtenen heeft bericht. Het oudste overgeleverde stuk is van 5 december 1476
Van Buijtenen, Oldehove, 155-157, Bijlage XII; vgl. ibid., 52-53.
Van Buijtenen, Oldehove, 157-159, Bijlage XIII.
Van Buijtenen, Oldehove, 151-153, Bijlage X.
Van Buijtenen, Oldehove, 54.
Op 12 en 13 mei 1484 wordt Feyka als persona te Papingastins genoemd,
OFO I, nr. 334.
FT, nr. 45.
wereldlijk priester, usurpeerde – volgens Mariëngaarde – de pastorie (met wiens medewerking blijkt niet). Het kapittel-generaal van de premonstratenzer orde gaf de visitator der orde van de circaria Frisia opdracht met de prior van de dominicanen te Leeuwarden en mr. Mammo, wereldlijk pastoor van de Oldehove, uitspraak te doen in het geschil tussen Andreas ener- en abt en klooster van Mariëngaarde anderzijds.
De uitspraak d.d. 13 april 1485 hield o.m. in dat Andreas afstand doet van het pastoraat en de pastorie tot Allerheiligen mag blijven bewonen. Het klooster zal hem 40 rijnsgl. betalen,
Van Buijtenen, Oldehove, 55 en 153-154, Bijlage XI. Mogelijk dezelfde als d. Andreas Friso de Lewerdia die 1 juni 1481 voor een appèlinstrument betaalt aan een Utrechtse notaris, HUA, GA Utrecht, Arch. 1e afd. nr. 815, 51.
Van Buijtenen, Oldehove, 55; HCL, O.A. nr. L 37.
In 1488 is sprake van een baar die destijds door Andreas Aerndsen, prebendaat in de Oldehove, gemaakt is.
OFO I, nr. 363.
van (het klooster) Lidlum, ‘pastor supremus’ van de kerk alhier wordt in 1488 gekozen tot abt van Lidlum waarbij wordt opgemerkt dat de Leeuwarders van abt Tako van Mariëngaarde (1485-1506), onder wiens jurisdictie het opperpersonaat- schap van de Oldehove viel de gunst hadden verkregen dat zij uit alle premonstra- tenzers in Friesland een pastoor mochten kiezen; daarom vervulde deze monnik van Lidlum deze functie.
Van Buijtenen, Oldehove, 65-66; Lambooij en Mol, 330-311.
Lambooij, 328-329.
Voordat hij te Leeuwarden kwam was hij pastoor te Sexbierum*. Als kort voordien afgetreden abt van Lidlum stierf hij in 1492.
wordt 12 november 1488 met – en na – mr. Mammo genoemd als pastoor van de Oldehove.
Singels nr. 58.
1498 - †1532
Feddo Gerckesz. Popkama
Popkama volgens o.m. OFO I, nr. 503 (1505); Gerckesz. OFO II, nr. 292 (1519), Arch. RBG nr. 317 reg. 8 (1529).
tot 1495 bekend als pastoor te Huizum*, komt vanaf 10 mei 1498 voor als pastoor van de Oldehove.
OFO I, nr. 434.
Singels nr. 170c.
FT, nr. 101. Kinderen worden niet genoemd; in een ongedateerd stuk is sprake van een weeskind van heer Fedde, HCL, RA nr. Y 3, 116.
Van Burmania S, 2.
Hij bezat – met zijn zuster Tyalcke – Popkemahuis te Bilgaard onder Leeuwarden
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes 3, 16, 29, 32.
RvdA I, 103 waarvoor in 1540 zijn erfgenamen Hayo en Tyalck te boek staan, RvdA III, 109.
Singels nr. 289, 38.
RvdA 1540, 24 jo. RvdA I, 78.
Zijn relatie tot mr. Gercke Popkama, 1533? pastoor te Goutum*, is niet bekend; in het testament van 1523 komt hij niet voor.
1533 - 1539
Mr. Herman Joannis
Mr. Harmen komt voor het eerst als pastoor alhier voor op 19 december 1533.
FT nr. 133 (aldaar foutief: Homme; Arch. RBG nr. 350 reg. 20 geeft ‘Jaes?’).
Zo FT, nr. 133, 22 mei 1534; Hof nr. 16481, 586, 20 december 1536; HCL, RA nr. Y 3, 31, 16 februari 1537; ABU nr. 535, 7v, 2 september 1539.
ABU nr. 535, 7v.
Van Buijtenen, Oldehove, 50, 52; HCL, O.A. nr. L 37.
1540 (- 1541)
Mr. Marten Henrici
pastoor staat 7 augustus 1540 te boek voor land te Bilgaard dat in 1511 ten name staat van de pastoor Fedde (terwijl land aldaar dat in 1511 op naam staat van mr. Bucho [de andere pastoor] in 1540 ten name van de pastoor mr. Hendrik staat)
RvdA 1540, 24 jo. RvdA I, 1543 staat het land van de pastoor Fedde op naam van Mr. Pieter (BB I, 60) en het land van Mr. Bucho op die van Mr. Marten (BB I, 60) en in 1580 op naam van Ivo Joannis, de eerste pastoor (Singels nr. 269, 43v).
Mogelijk is hij dezelfde als mr. Marten, van 1537 tot 1539 bekend als pastoor te Goutum*.
1542 - †1551
Mr. Pieter Herus a Wouda
Hij komt als pastoor voor het eerst voor op 29 oktober 1542 wanneer mr. Peter, mr. Marten en Frans door Epo van Martena als ‘myn pastoren tOldehoeff’ (dus dan drie!) in zijn testament met een legaat bedacht worden.
FT, nr. een overzicht van in 1542 aan de armen nog verschuldigde huren wordt aangegeven Mr. Marten pastoor, nu het leen van Mr. Pieter (Arch. SAG nr. 1327).
BB I, 60-61 jo Singels nr. 269, 66v.
BB I, 60-61 jo. RvdA I, 4, 6, 7. Over de Papingastins: Meijer, ‘Papingastins’, 29-38.
ABU nr. 538-1, 171.
ABU nr. 538-3, 21.
Hij overleed in 1551
HCL, O.A. nr. L 37. Hij komt nog voor 9 maart 1551 (Hof nr. 16690, 139).
van Goutum
HCL, O.A. nr. L 37.
Van Buijtenen, Oldehove, 48-63.
Ivo Joannis komt in 1534 als kapelaan van de Oldehove voor (zie hierna), is van 1540 tot 1543 bekend als pastoor te Jelsum*, van 1543 tot 1546/7 als pastoor van Leeuwarden-Nijehove* (waar hij in 1551 niet meer is).
In ieder geval is Ivo 13 april 1554 pastoor van de Oldehove;
Arch. OBW nr. 653 reg. 16.
Protocol Cleuting, 77-78.
GA, Arch. Farmsum nr. 34.
Protocol Cleuting, 77-78.
Collectie Gabbema nr. 111-XVI.
werd in 1558 pastoor te Marsum*, moet hier in 1559 zijn gekomen maar is slechts
korte tijd in functie geweest: op 14 oktober 1559 verbiedt Wilhelmus Lindanus hem
(en de vicarius Henricus Drolshagen) op straffe van 20 goudgl. de mis op te
dragen.
Collectie Gabbema nr. 111-XXII, bijlage.
beide geestelijken was onderwerp van een geschil met de Staten van Friesland.
Van Beuningen, Lindanus, 74-82; vgl. Aud. nr. 289, 443.
Vos is blijkbaar kort daarop vertrokken: hij vluchtte in december 1559 naar Emden;
Aud. nr. 1430.1, 78.
Aud. nr. 289, 443 (landvoogdes Margaretha aan stadhouden Aremberg).
1565 als prebendaat te Appingedam voor
GA, GAG, rekening stad Groningen, 1565, diverse uitgaven 12 mei 1565.
GA Appingedam, O.A. nr. 1, 51.
Martinikerk te Groningen
GAG, GA, RA III a, 20 juni 1581.
GAG, GA, RA III a, 5 oktober 1592.
vicarius te Bozum*, wordt 13 januari 1560 door burgemeesteren, schepenen, raad en gezworen meenslieden van Leeuwarden en de gemachtigde van de abt van Mariën-gaarde als opvolger van Jasper Vos tot pastoor van de tweede parochie gekozen, sans préjudice van ieders recht in het voor het Hof hangende proces.
Singels nr. 218.
Aud. nr. 293, 23.
Aud. nr. 293, 33.
Jodoci, ‘Ephemerides’, 402, 424.
Harkenroht, ‘Naamlijst’, 71 en ‘Aenmerkingen’, 593. Hij wordt door Winsemius, 88 niet genoemd.
Op 15 maart 1567 verzoeken burgemeesteren, schepenen en raad van Leeuwarden de prelaat van Mariëngaarde deel te nemen aan de verkiezing van een opvolger van de vertrokken Syttie Abbes als pastoor.
Singels nr. 236a.
Singels nr. 236b.
1567 - (1579,
Douwe/Dominicus Bendix
1580)
in januari 1564 nog (mede)pastoor te Sneek*, werd vicarius perpetuus alhier (zie aldaar) en in 1567 tweede pastoor.
Oudheden en Gestichten I, 356; hij wordt ook genoemd door Suffridus Petrus, De scriptoribus, 417-421.
Jodoci, ‘Ephemerides’, 417.
CE, 330.
Oudheden en Gestichten I, 356.
Onduidelijk is hoe lang hij deze pastorie heeft bezeten: in 1579 is sprake van betalin- gen aan heer Yvo ‘ende den twee andere Pastooren’
HCL, O.A. nr. L 913, rekening 1579, 24 (zo ook de rekening 1577, 19v, en 1578, 20)
HCL, O.A. nr. L 913, rekening 1579, 24.
HCL, O.A. nr. M 381, 57v.
Singels nr. 269, 68: ‘Daer Heer Joannes Nieuhooff aff gecoeren is nu laestmael op het twede pastoorsleen’; hij repareerde toen als derde pastoor zijn huis; daarna was deze pastorie in 1578 en 1579 vacant.
HCL, O.A. nr. M 381, 57.
CE, 330.
1578 - †1580
Joannes Hermanni Nieuhoff
eerder vicarius/derde pastoor alhier, werd blijkbaar in 1578 blijkbaar tweede pastoor
Singels nr. 269, 68 (vgl. noot 131).
HCL, O.A. nr. M 381, 57; Singels nr. 269, 66v (hij heeft dan de pastorie waarvan in 1543 heer Pieter bezitter is).
Meijer veronderstelt dat de verdeling van de pastorie in twee delen terug kan gaan tot ca 1300.
Meijer, ‘Papingastins’, 32.
eerste titularissen kunnen echter pas in het eerste kwart van de 15e eeuw worden gevonden. De collatie
berustte bij de stad. Allengs werd deze pastorie als de eerste beschouwd.
komt in 1425,
OFO I, nr. 41.
OFO I, nr. 50.
OFO I, nr. 60.
komt in 1440 als pastoor voor
OFO I, nrs. 80, 90.
wordt in 1451 als pastoor genoemd, met Ynta/Yntetus.
OFO IV, 12.
1475 - 1484
Sibet/Sibodus Benkonis/Beenthiama
In 1475 verkopen de voogden van de Oldehove aan Sibet, zoon van wijlen Beentia Cuper en wijlen Aelke en persona (van de Oldehove) een stede aan de Nieuwstad alhier.
OFO I, nr. 263.
RPG VI, 927 nr. 7143 (PA nr. 24, 251v).
Arch. Klooster Aalsum nr. 77 reg. 88 (= FT, nr. 37). Bernconis volgens het zegelrandschrift, Tresoar, Zegelfoto nr. 824, vgl. FT, 472.
HUA, GA Utrecht, 1e afd. nr. 20 II, 1; nr. 815.
OFO I, nr. 336.
RR nr. 49, 2.
Als Beenkama komt hij in 1478,
Arch. SAG nr. 48 reg. 54.
OFO II, nr. 95.
Op 16 juli 1461 wordt Sybodus filius Benckonis, van Leeuwarden, clericus van het bisdom Utrecht, als student in de rechten te Keulen ingeschreven.
Zijlstra nr. 5171; Keussen I, 668 waar in een voetnoot: Syvedo, presb., pastor in Hergast 1463. Deze kan niet dezelfde zijn geweest.
OFO I, nr. 152.
OFO I, nrs. 153, 154.
OFO I, nr. 178. Blijkens zijn zegel (Tresoar, Zegelfoto nr. 824) is hij niet dezelfde als Siboldus, 1467-1475 pastoor te Jelsum* (Tresoar, Zegelfoto nr. 2820).
1485 - 1504
Mr. Mammo Epponis
komt voor het eerst als pastoor (‘curatus secularis’) voor 13 april 1485 in verband met het geschil waarbij Andreas Arnoldi ‘presbyter secularis’ is betrokken.
Van Buijtenen, Oldehove, 153-155.
Van 1475 tot 1484 (21 januari) is hij bekend als pastoor te Wirdum*. Op 25 juli 1499 wordt hij aangesteld als lid van de Raad van hertog Albrecht van Saksen; na de opstand der Friezen tegen de hertog in 1500 wordt hij niet gecontinueerd in die functie.
Vries e.a., De Heeren van den Raede, 180.
OFO IV, nr. 91.
1506 - 1508
Mr Johannes Sixtinus
komt voor als pastoor 13 september 1506
FT, nr. 72.
Engeland vóór 11 juni 1508.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 279-282.
Hij lijkt betrokken te zijn geweest bij de stichting van de Petrus en Paulusprebende te
Bolsward*; Meesters citeert de Haan Hettema die hem een ‘obscure dorpspastoor’
noemt
Meesters, ‘Petri- en Pauliprebende’, 36.
Volgens dezelfde was Johannes in 1507 en 1508 te Oxford;
Meesters, ‘Petri- en Pauliprebende’, 36.
dienst hier waarnemen. Dr. Johannes Inthies Sixtinus overleed te Londen op 24
maart 1519 en werd bij de Paulskerk aldaar begraven.
Meesters, ‘Petri- en Pauliprebende’, 45, 47; vgl. Zijlstra nr. 11999.
Hij studeerde in 1497-1498 te Oxford; wordt daar magister; ca 1501 is hij ‘registrar’ van de bisschop van Exeter, ca 1504 doceert hij te Bologna. In 1507 en 1508 is hij verbonden aan het Magdalen College te Oxford. Hij promoveert tot doctor in de beide rechten te Siena en vraagt 1510 te Oxford erkenning van zijn bul. Van 1510 tot 1518 is hij aartspriester van Haccombe, Devonshire, na 1515 rector te Egglescliff in Durham. Als inwoner van Londen wordt hij genoemd in 1511,1516 en 1517. In 1513 is hij te Bolsward. Hij was bevriend met Erasmus.
Meesters, ‘Petri- en Pauliprebende’, 47.
1508 - 1519
Mr. Bernard Bucho Aytta
Hans Schenk van Tautenburg schrijft 11 juni 1508 aan stadhouder Hendrik van Stolberg dat Johannes Sixtinus heeft geresigneerd als pastoor; hij heeft de magistraat van Leeuwarden laten weten zulks aan de stadhouder te zullen mededelen met de suggestie de vervulling van de vacature te laten vallen onder de zaken die de hertog (George van Saksen) zijn voorbehouden. Men heeft gevraagd wie de hertog welgevallig zou zijn. Schenk stelt voor Bernard Bucho, oude raad van de hertog. De pastorie die hij nu heeft bedient hij goed. De raad geeft echter de voorkeur aan mr. Albert, pastoor te Lekkum* doch zal zich niet tegen de keuze van de hertog ver-zetten.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 279-282.
Inderdaad wordt Bucho benoemd. Vanaf augustus 1500 is hij bekend als pastoor te Wirdum*. In de periode augustus 1510/augustus 1511 wordt hij opgenomen in de confraterniteit van Bursfeld.
Volk, Rezesse, 417.
Tresoar, Hs. FG 834.
Koninklijke Bibliotheek Brussel, Ms. 3777, 187v.
Peter Jacobsz. van Thabor, Historie, 409.
NNBW III, k. 47. Bij zijn achternicht Tzyets Schutsma een natuurlijke dochter Catharina, non in het klooster Schagen binnen Leiden, aan wie Viglius van Aytta bij codicil d.d. 14 maart 1577 40 goudgl. vermaakte, Hellinga en Noomen, ‘Genealogia Ayttana’, 140 en 200.
152(0)2 - †1533
Mr. Focko Rommerts
eerder vicarius perpetuus alhier, verklaart in 1522 als pastoor alhier ca 38 jaren oud
te zijn en ontkent dan dat Tjaart Elgersma (zie Stiens*) enige jurisdictie heeft.
Aud. nr. 1429.3, 81v.
Hij overleed 1532/3.
Singels nr. 176; vgl. van Buijtenen, Oldehove, 57-78.
december 1524 ontving hij een jaarlijks pensioen wegens bewezen en nog te bewijzen diensten.
RR nr. 6, 55.
RR nr. 7 (afgehoord 31 januari 1534), 31 met in de marge de aantekening dat hij is overleden. De rekening over 1532/3 bleef niet bewaard.
(1533
Dr. Upko van Burmania)
Na het overlijden van de voorgaande benoemen burgemeesteren en raad in 1533 dr. Upko van Burmania tot pastoor.
Singels nr. 176.
1533 - †1541
Mr. Henricus Luce/Ludolphi
voordien vicarius te Franeker*, komt vanaf 20 oktober 1533 als pastoor alhier
voor.
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 4.
geestelijken in Friesland; hij is dan ca 41 jaren oud.
Aud. nr. 1475/1, 74-74v (niet in Microfiches Brussel).
en wordt dan ‘pastor supremus’ genoemd.
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 439.
wordt door van Burmania pastoor alhier genoemd in 154. en daarna pastoor te Bolsward*.
Van Burmania S, 4.
1541/2 – 1544
Mr. Marten Henrici
komt 7 augustus 1540 voor als pastoor van de ‘Mariengaarder’ pastorie
RvdA 1540, 24.
BB I, 60.
FT, nr. 177.
FT, nr. 171.
FT, nr. 182. Dat hij isd 1553 overleed als pastoor (Arch. RBG nr. 384, 36-37) is onjuist.
1547 - 1559
Stephanus Sybrandi Sylvius
wordt in 1547 voor het eerst als pastoor alhier vermeld.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 109.
Van Buijtenen, Oldehove, 91-93.
Collectie Gabbema, nr. 111-XVI.
Zijlstra nr. 2488; vgl. De Wal, Studenten Heidelberg, 42 met uitgebreide noot over de promotie; Woltjer, 92.
Van Dijk, ‘Eelts’, 25, en Collectie Gabbema nr. 111-XVI. Sylvius is 23 april 1559 nog te Leeuwarden, HCL, RA nr. Y 2 p. 430. Op 1 oktober 1558 berichtte de Luitenant van de Hoofdmannen aan de landvoogdes over suspecte personen te Groningen, waaronder de nieuwe pastoor van de Martinikerk met verzoek om een onderzoek door de bisschop of diens aartsdiaken (Aud. nr. 289, 355; vgl. ibid., 361, 20 oktober 1558 Viglius van Aytta aan de landvoogdes, en 363, 20 december 1558 de landvoogdes aan stadhouder Aremberg). Dit zal betrekking hebben op Johannes Eelts, die na zijn benoeming tot pastoor van de Martinikerk spoedig daarvan afzag en in oktober 1558 te Keulen is, van Dijk, 23.
GA, GAG, nr. vRr 792.1 met daarin een ongedateerde verklaring van Lindanus over Sylvius.
GA, GAG, nr. vRr 719.4. Het daarin genoemde verslag van de commissaris is niet in deze bundel aanwezig en bevindt zich bij het in de vorige noot genoemde stuk.
GAG, Hs. in folio nr. 55, 275v.
GA, GAG, Rekening stad Groningen, 1561, diverse uitgaven.
Hij liet verschillende landerijen na. Op 6 juni 1564 wordt de decretale verkoop daarvan ten behoeve van zijn crediteuren verzocht door Eelcke Mellesz. te Gersloot en Fedde Jelckesz. te Terwispel als door het Hof gestelde voogden over Sybrant, gelegitimeerde zoon van Sylvius,
De legitimatie niet bij Plomp, ‘Legitimaties’. Er was blijkbaar ook een zoon Steven, zie noot 199).
Hof nr. 16800, 505, 721.
Hof nr. 16800, 508-509.
Hof nr. 16800, 720-725.
RR nr. 25, 19; nr. 27, 28v (de boekingen in RR nr. 25, 17 en 21 zijn correct).
Hof nr. 16702, 441 (deze Bartholomeus [Bartholomei Chisenal] overleed ca 1571 als prebendaat te Leeuwarden). Vgl. Hof nr. 16701, 121, 18 juni 1585 waar sprake is van wijlen Steven, zoon van Steven Sylvius die cessie had van Bartholomeus, vicarius te Goutum).
Van Burmania S, 5.
tweede pastoor alhier, moet Sylvius zijn opgevolgd. Zijn opvolger op de tweede pastorie, Jasper Vos, kreeg reeds 14 oktober 1559 van de bisschoppelijke commissaris een verbod om te preken en de mis te doen. In 1566 bleef hij het Rooms-Katholieke geloof trouw. Van het kapittel van het nieuwe bisdom Leeuwar-den werd hij deken; aldus komt hij bv. in 1578 voor.
Arch. Liauckamastate nr. 786.
HCL, O.A. nr. M 381, 56.
HCL, O.A. nr. M 382, 33v.
HCL, O.A. nr. M 382, 31. Hij ontving nog een pensie van 180 goudgl., verschenen 1582, HCL, O.A. nr. 383, 121. Latere jaren ontbreken.
Hij overleed in 1584:
Biografische aantekeningen over hem werden verzameld door J.J. Kalma, Leeuwarden 1984 (Tresoar, PB nr. A 4323).
HCL, RA nr. Y 7, 218-225.
wordt door Suffridus Petrus als summus pastor te Leeuwarden genoemd onder de
Friese schrijvers; hij leefde ca 1514.
Suffridus Petrus, De scriptoribus, 117-118.
Vicarie, later derde pastorie
Vanaf 1464 worden vicarii genoemd,
Arch. Klooster Aalsum nr. 20 reg. 30.
Singels nr. 269, 43 (daar de derde pastoor genoemd).
FT, nr. 159.
Singels nr. 269, 43; HCL, O.A. nr. M 381, 57v; O.A. nr. M 382, 39.
komt in genoemde jaren voor; zijn zegel toont Catharina.
Arch. Klooster Aalsum nr. 20 reg. 30 resp. nr. 22 reg. 43; patroniem volgens het zegelrandschrift, Tresoar, Zegelfoto nrs. 768, 776.
1478 - 1484
Redert Redertsma
komt in 1478 als vicarius voor het eerst voor; hij is dan ook deken van
Leeuwarden.
Arch. SAG nr. 48 reg. 54.
dan priester alhier en ruilt met Willem, eveneens priester, land met Garrerth
Kammingha.
OFO I, nr. 210.
Als priester komt hij ook in 1476 voor.
FT, nr. 37.
ontving 12 april 1466, terwijl hij te Padua studeerde, dispensatie voor een gebrek aan
zijn linkeroog om tot alle wijdingen te worden toegelaten en een beneficie te verkrij-
gen.
RPG V nr. 1151. Als student wordt hij niet door Zijlstra vermeld.
Bergum.
Arch. Klooster Aalsum nr. 47 reg. 99.
FT, nr. 45.
1490 - 1493
Menna Hilbransz.
Menna komt als priester voor in 1490,
OFO I, nr. 381.
Singels nr. 75.
1497 - 1511
Petrus Bernardi
dezelfde als de in 1483 genoemde Peter Baerndsz., prebendepriester in het Anthony-
gasthuis,
OFO I, nr. 329.
Singels nr. 67.
Petrus Bernardi, in 1493 prebendaat van de Antoniuskapel
Singels nr. 77.
voor op 28 juni 1497.
OFO I, nr 427.
OFO I, nr. 434.
OFO I, nr. 130 resp. 124.
Als vicarius komt hij nog voor 5 april 1510.
OFO II, nr. 236.
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1602-14. Als vicarius en deken ook 1505, HCL, Charters niet in Singels nr. 12.
OFO I, nr. 531.
RvdA I, 6, 78.
RvdA 1540, 25, 26, 27.
BB I, 61.
Hij moet blijkbaar onderscheiden worden van een heer Pieter te Deinum. In 1511 staan 6 pm. vennen op het Nijland ten name van H. Pieter te Deinum (RvdA I, 81), in gebruik bij Meijnerdt. In 1540 wordt deze post opgegeven als zijnde 9 pm. en dan in gebruik bij Jan Jansz. op het Nijland als huurder van Pieters erfgenamen (RvdA 1540, 35). Te Deinum staan in 1511 2 pm. land op naam van heer Pieter te Leeuwarden. Land te Bilgaard staat, met Johan Janckez. als huurder, ca 1528 en ca 1530 op naam van de erven van heer Peter van Deinum (Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 20,33). Blijkbaar gaat het hier om eigen land en geen land behorende tot een leen. Wie deze heer Pieter was kon niet worden vastgesteld.In 1511 komt Reiner Petersz. voor als huurder van 9 pm. nieuwland te Bilgaard van heer Pieter, commissarius (RvdA I, 78), Rijtska Tiarcksz. als huurder van 5 pm. ‘seedtlandt’ van dezelfde, (ibid., 78) en Jacob Dircksz. als huurder van 3 ½ pm. mieden evenzo (ibid., 78). In 1540 staan 8½ pm. nieuwlands mieden te Bilgaard, te boek als behorende tot de vicarie van Mr. Pier (RvdA 1540, 25), de 5 pm. zaailand op naam van de vicarie (RvdA 1540, 27), nu in gebruik bij Jan Janckez.,en 4 pm. mieden op naam van de vicarie bediend door Mr. Pier Sirici (RvdA 1540, 26).
Arch. van Burmania – van Eysinga nr. 37.
RvdA I, 83 resp. RvdA 1540, 43.
komt 3 september 1519 als vicarius perpetuus voor.
OFO II, nr. 293. Boven zijn zegel: olim vicarius nunc pastor in Lewerdia.
Als Folkerus Rommaerts, uit Stellingwerf, werd hij in juni 1505 te Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 8685.
Dom nr. 2544, 104v; AAU 24 (1897) 27.
1520 - †1541
Mr. Petrus Sirici
Mr. Pier komt 13 april 1520 voor het eerst als vicarius perpetuus alhier voor.
GA Franeker, O.A. nr. 83 reg. 44 (Telting nr. 19).
ABU nr. 538-1, 81.
ABU nr. 538-2, 2 resp. nr. 538-5, 1.
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 439.
Petrus Sirici, van Bolsward, werd in 1506 te Frankfurt als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 10021.
Dom nr. 2544, 96; AAU 24, 1897, 7.
Op 7 mei 1541 komt Peter Mes als vicarius alhier voor.
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 242 (kwestie met Aeff Hoeckema te Huizum over huur). Het leen van heer Peter Mesmaker wordt ongedateerd (na januari 1541) genoemd, Arch. van Burmania nr. 2.
HCL, RA nr. F 1, 275.
BB I, 69.
1542 - 1543
Frans Wybrants
wordt 29 oktober 1542 met mr. Pieter en mr. Marten door Epo van Martena als ‘myn pastoren toldehooff’ genoemd.
FT, nr. 177.
FT, nr. 179. Het patroniem volgens het zegelrandschrift, FT, 459-460. Hij is niet dezelfde als Mr. Frans Simonis die de Rochusprebende in de Oldehove bezat.
1543 - 1557
Yds Mynthiesz.
In 1543 bedient Yds de vicarie alhier.
BB I, 63.
Hof nr. 16690, 139.
HCL, RA nr. F 2, 112.
september 1556 trekt het Hof de commissie voor Westergo van de proost-aartsdiaken
van St. Jan voor Yds, vicarius van de Oldehove, waarin laatstgenoemde eigenhandig
het woord ‘sexti’ had veranderd in ‘septimi’, in; men zal ‘Utrecht’ informeren.
Hof nr. 96, 239v.
Hij heet 20 mei 1557 nog pastoor van de Oldehove
Hof nr. 16691, 118v.
HCL, RA nr. Y 2, 86.
Op 4 juni 1541 krijgt de diaken Ytzardus Mentzonis, van Leeuwarden, toestemming om tot elders tot priester te worden gewijd.
ABU nr. 538-2, 52.
Collectie Grafschriften, Leeuwarden, Oldehove.
1558 - 1560
Henricus Drolshagen
komt als vicarius voor het eerst voor op 9 juli 1558
Protocol Cleuting, 307-309.
Collectie Gabbema nr. 111-XVI.
Aud. nr. 1430.1, 181-182v.
Collectie Gabbema nr. 111-XXII bijlage en XX.
Vgl. Woltjer, 132, 133; van Beuningen, Lindanus, 78.
Aud. Nr. 289, 431, 443 (23 april 1560 antwoord van de landvoogdes); nr. 1731-1, 153.
In 1561 werd hij pastoor te Niehove (Gr.)
GA, Arch. Dijkrecht van Humsterland nr. 2, 1 reg. 14.
Sta Münster, MLA 8, 1-15, Bd. 3, 427.
GA, Arch. HJK nr. dato.
Aud. Nr. 1430.1, 181-182v.
Hij was de vader van Gijsbertus Drolshagen die in 1570 prebendaat werd te Pieterburen (Gr.), de prebende aldaar bezat tot 1582 en daarna prebendaat te Appingedam. Hij wordt in 1570 verwant genoemd van de scholasticus van St. Marie te Utrecht Drolshagen (Johannes Drolshagen, als kanunnik en scholasticus toegelaten 3 november 1555 en als zodanig in functie tot 1580.
St. Marie nr. 28-2, 400v, 452.
In 1561 wordt aan Ivo Johannis en Sytthie Abbonis, pastoors, Roelof Anthonis en Jelle Thomae, sacrista, door het Anthonygasthuis betaald voor vier eeuwige delen, gelegateerd door Thiets Bentzama.
Arch. SAG nr. 920, 120v
Van Burmania S, 6.
is als perpetuus vicarius van de Oldehove op 12 augustus 1564 onder de Leeuwarder geestelijken die afwijzend reageren op de oprichting van het bisdom.
Aud. nr. 1678.3, 1.
1566 - 1567
Douwe/Dominicus Bendix
was medepastoor te Sneek* (aldus nog 28 januari 1564) en is ten tijde van de komst van predikanten naar Leeuwarden in september 1566 derde pastoor.
Jodoci, Ephemerides, o.m. 417.
Jodoci, Ephemerides, o.m. 417 .
Jodoci, Ephemerides, o.m. 417; vgl. van Buijtenen, Oldehove, 103-104.
1569 - 1578
Johannes Hermanni Niehof
Op 22 december 1569 komt Johannes Hermanni als vicarius voor.
HCL, RA nr. O 3c, 276.
tember 1573 wordt Johannes Hermans Nijhoff genoemd als zoon van mr. Herman
Nijhoff, destijds momber van de kinderen van Frans Rembrantsz, pastoor van Leeu-
warden-Hoek.
Arch. van Burmania – van Eysinga nr. 53.
HCL, O.A. nr. L 913, rekening 1576, 23.
HCL, O.A. nr. L 913, rekening 1576, 49.
HCL, O.A. nr. M 381, 57v.
Singels nr. 269, 68.
HCL, O.A. nr. M 381, 57v.
Van Buijtenen, Oldehove, 130, 165.
Als priester van de Oldehove is hij bekend vanaf 1559.
Collectie Gabbema nr. 111-XVI (hij is dan 28 jaren oud).
In 1580 wordt als bezitter van de derde pastorie Ydts Minties opgegeven
HCL, O.A. nr. M 381, 58.
dat gaat op een oudere situatie terug.
Omstreeks 1559/60 verklaart heer Thijs van Wirdum* dat Doeke, vicarius van de Ol-
dehove, deken werd toen hij, Thijs, te Lekkum* stond, nu ca 32 jaren geleden.
Collectie Gabbema nr. 111-XXXIII.
Hij kan dezelfde zijn geweest als Doeke, bezitter van de Rochusprebende (zie aldaar).
komt in juni 1574 als vicarius voor.
RA Leeuwarderadeel nr. 78, 58.
Enkele malen komen prebendaten ook als vicarius voor: zo bv. Wopcke (1536,
Hof nr. 16481, 586.
HCL, RA nr. Y 3, 31.
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 367.
In 1502/3 is sprake van Heer Fedda kapelaan; volgens Vries en Oosterhout is daarmee de kapelaan van de pastoor Fedde Popkama bedoeld.
Vries en Oosterhout, Stedstiole, 79.
komt 4 juni 1534 als kapelaan te Oldehove voor.
FT, nr. 135.
1543-1546/7 pastoor te Leeuwarden-Nijehove*, vanaf tenminste 1554 (mogelijk 1551) te Leeuwarden-Oldehove.
van Workum, komt als kapelaan voor 18 juni 1535.
FT, nr. 139.
wordt in 1536 als kapelaan vermeld;
Hof nr. 16481, 429.
Zie onder Leeuwarden-Nijehove*.
van Vreeland, kapelaan van Pieter Herus, pastoor, ontvangt 3 juli 1550 het placet op zijn benoeming als vicarius te Franeker*.
RR nr. 49, 17.
wordt vicarius van de pastoor Ivo Johannis genoemd;
HCL, O.A. nr. 380.
Anders dan van Buijtenen, Oldehove, 129 aangeeft is deze niet dezelfde als Johannes Niehof; deze wordt in de bron (HCL, O.A. nr. 380) ook afzonderlijk genoemd.
Het sacristieleen waarvan de bedienaar gerekend werd tot de vier ‘hoofdpriesters’ van de Oldehove
bestond reeds in 1407.
OFO I, nr. 14.
komt in 1407 als ‘custos’ voor.
OFO I, nr. 14.
wordt in 1467 vermeld als ‘prester op da clock prenda byda Alda Houwe’.
OFO IV, nr. 31.
komt in 1472 als sacrista voor.
OFO I, nr. 231.
OFO I, nr. 335.
1474 - 1484
Jelle Juwsma (de jonge)
in april 1473 nog pastoor van de Marïengaarder pastorie en eerder pastoor te Stiens*, komt vanaf 7 mei 1474 voor als sacrista van de Oldehove.
OFO I, nr. 246 (daar afgedrukt ‘LXXIII’ maar de tekst geeft duidelijk ‘LXXIIII’ (Arch. Epemastate nr. 26), vgl. Vries, Correcties, 29.
OFO I, nr. 334.
OFO IV, nr. 60.
OFO I, nr. 346; vgl. noot 65.
Op 3 december 1487 wordt het geschil tussen Douwe, sacrista van de Oldehove, zijn zwager Willem Jacobsz. en zuster Remke alsmede Douwe Oedwijnz. aan de ene en Johan Sibrenz. en Hisse, weduwe van mr. Peter aan de andere kant over de nalatenschap van wijlen Jelle Juwsma op zoenslieden gebracht; Hisse heeft een broer heer Wcka.
OFO I, nr. 356.
Efdée, St. Jobsleen, 36.
Aangehaald wordt een ‘Lijst van de leenen in Friesland’
Thans: HCL, Arch. Bestuurders van het St. Jacobs- of St. Jobsleen tot Oldehove te Leeuwarden nr. 29a, E.M. van Burmania, Lijst van leenen ca. 1790.
Als de voorgaande noot.
Zie Efdée, St. Jobsleen, 36vlg.
In het voorgaande (zie onder de Mariëngaarder pastorie) werd reeds aangegeven dat er twee pastoors zijn geweest met de naam Jelle Juwsma. Het onderscheid wordt echter niet altijd gemaakt
Zo bv. niet door Stb. II, 23; zie verder bij de Jacobsprebende en de daar aangehaalde opvattingen van Efdée over de twee personen met de naam Jelle Juwsma.
Efdée, St. Jobsleen, 39.
Vast staat dat Sibbel Sibbetzme (geb. Auckama) een halfzuster was van de Jelle Juwsma die het leen stichtte; zij bedacht dat leen bij testament d.d. 3 april 1501.
FT, nr. 61.
Ft, nr. 134.
Enerzijds is er dus de vermelding dat de stichter van het leen, Jelle Juwsma, in 1497 overleed,
HCL, Arch. Bestuurders van het St. Jacobs- of St. Jobsleen tot Oldehove te Leeuwarden nr. 29a, E.M. van Burmania, Lijst van leenen ca. 1790.
Arch. van Harinxma thoe Slooten nr. 431 (met dank aan O. Hellinga te Leeuwarden).
Douwe komt als sacrista voor het eerst voor 3 december 1487.
OFO I, nr. 356; het patroniem volgens het zegelrandschrift, Tresoar, Zegelfoto nr. 279. Het patroniem ook: Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1602-14 (1503).
FT, nr. 37.
OFO I, 381.
Arch. van Burmania-van Eysinga nr 37. Een relatie tussen deze Douwe Juwsma en een gelijknamige persoon, 1463-1475 bekend als pastoor te Warga* en in 1481 als pastoor te Beets* overleden, is onbekend.
In 1511 wordt landbezit van Douwe, sacrista, opgegeven;
RvdA I, 4,6; ook land van jonge heer Douwe (ibid., 6) en oude heer Douwe (ibid., 6; Schroor, ‘Ljouwert: de Klokslach’,. 74 onder nr. 17; in 1543 (BB) is dit land niet te traceren). In 1515/6 is sprake van enkele binnenkort te verwachten vacante lenen waaronder dat van oude heer Douwe alhier, NA, Arch. ACB nr. 389x.
RvdA I, 79.
RvdA 1540, 29.
Hij was eerder prebendaat van het Kruisleen in de Oldehove (zie aldaar).
1523 - †1557
Dr. Upko van Burmania
was een zoon van Renick Upkes Gratinga (ook Burmania) en Aeck Tiaerdts Hania (of Burmania).
Van der Meer, ‘Pseudo-Burmania’s’, 40; vgl. Beelaerts van Blokland, ‘Burmania’, 438-439 (met portret).
FT, nr. 101.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 3, 8.
In 1533 wordt hij door de stad benoemd op de stadspastorie van de Oldehove
Singels nr. 165.
Alles: Vries, De Heeren van den Raede, 232-233 (met portret).
Ca 1534 had hij een kapelaan Suffridus Edonis.
ABU nr. 538-4, 26.
1558 - †1567
Jelto Thomas Fabri
voordien prebendaat van de Johannes Baptistprebende in de Oldehove, komt voor het eerst als sacrista voor in 1558.
Arch. OBW nr. 653 reg. 20.
Collectie Gabbema nr. 111-XXIV.
Collectie Gabbema nr. 111-XVI.
Arch. Varia Staten nr. 72.
Arch. RBG nr. 330 reg. 86 resp. nr. 330 reg. 80. Dat hij in 1565 overleed (Arch. RBG nr. 384, 36-37) als prebendaat is onjuist.
HCL, RA nr. ) 4, 174.
wordt door van Burmania in 1566 sacrista genoemd,
Van Burmania S, 7.
1571 - 1579
Geldolph van Pamel
wordt december 1571 als kanunnik, sacrista en kapelaan van de bisschop van Leeuwarden genoemd; hij koopt dan een huis bij het Burmaniahuis,
HCL, RA nr. DD 1, 11.
HCL, RA nr. DD 1, 71.
RR nr. 33, 20.
Van Burmania S, 9.
CE, 330.
In 1589 wordt hij prebendaat te Lingen (D.) maar na de verovering van de stad in 1597 door prins Maurits moet hij deze plaats opgeven.
Acte van collatie in het Pfarrarchiv te Lingen (mededeling H. Oldenhof, Heerenveen).
HUA, Arch. Apostolische Vicarissen van de Hollandse zending nr. 11, 2330-2331 (mededeling H. Oldenhof, Heerenveen).
Van een aantal prebendes blijkt het patrocinium eerst zeer laat. Zo ook met deze prebende die in de op-somming der beneficia na de twee pastorieën, de vicarie en het sacristieleen als eerste wordt genoemd.
De Johannes Baptistprebende werd - volgens opgave uit 1582 - het laatst bediend door Gerbrand Benedicti.
HCL, O.A. nr. M 382, 45.
HCL, O.A. nr. M 381, 65; BB I, 62.
HCL, O.A. nr. M 381, 65.
(1476?,1489-90?)
Gijsbert Albertsz.
1511 - 1515/6
Een Gijsbert komt als priester van de Oldehove voor op 10 december 1476.
FT, nr. 37.
juli 1489 wordt Gijsbert, deken van Leeuwarden genoemd
OFO I, nr. 367.
1490.
Arch. SAG nr. 68 reg. 72.
Voor,
OFO I, nr. 418.
Arch. Van Burmania – van Eysinga nr. 37.
Landerijen, in 1511
RvdA I, 79, 82.
Jelte die dan prebendaat is.
RvdA 1540, 29, 38.
Dit leen zijn geweest. In 1515 of 1516 is sprake van enkele binnenkort vacant
komende lenen te Leeuwarden waaronder dat van oude heer Gijsbert.
NA, Arch. ACB nr. 389x.
wordt hij niet meer genoemd.
1536 - 1558
Jelto Thomas Fabri
Hij komt 26 mei 1536 voor het eerst als prebendaat voor en dan als zoon van Thomas
Folkertsz. te Leeuwarden.
HCL, Charters niet bij Singels nr. 15.
1574 - 1580
Gerbrant Benedicti
Hij wordt in 1574 priester te Leeuwarden genoemd.
Van Burmania S, 8.
HCL, O.A. nr. M 380; vgl. van Buijtenen, Oldehove, 127-132.
HCL, O.A. nr. M 381, 65; nr. M 282, 45. Hij ontving nog een pensie van 100 car. gl. per Martini 1582: ibid., nr. M 383, 121.
Hij kan dezelfde zijn als Gerbrandus Bendix, van Leeuwarden, die 16 september 1562 op de titel van de Mariavicarie te Hallum* tot de wijding van subdiaken wordt toegelaten
ABU nrs. 550*, 113 en 550*bis.
ABU nrs. 550*, 117 en 550*bis
Van de tweede prebende blijkt het patrocinium eerst in 1550.
Arch. RR nr. 49.
prebende genoemd die ter collatie van de stad staat en dan in het bezit is van de zoon van de raads-
heer Johan Velsius.
HCL, O.A. nr. 380, 46.
de bezitter was.
Singels nr. 269, 73.
in 1511 Johannes Jorrets te boek staat.
Bv. RvdA I, 77, RvdA 1540, 21; BB I, 63; HCL, O.A. nr. M 382, 46.
waarover in 1526/9 geprocedeerd wordt tussen nakomelingen van Sipke Minnema en de stad Leeuwar-
Volgens in 1526/7 afgelegde verklaringen zou het leen gesticht zijn door de vader van Sipke
Minnema
Singels nr. 170c.
Stb. I, 73.
Sipke was eveneens ‘in possesie’ van het leen en voorzag daarmee heer Heyne van Warstiens*. Na de
Dood van Sipke (1483) werd Ids Eminga, broer van Reynick Cambuur (= Renicus Emynga, zich ook
noemende Camminga),
O.m. vermeld 1507, Singels nr. 134. Stb. I, 74, 107 noemt deze Renick foutief een zoon van Ids Eminga. Ids en Renick waren zoons van Menne Eminga.
14 december 1526 van Jelle Int Olde Steens bij het gasthuis, oud tussen 50 en 60 jaren geweigerd de
prebende aan genoemde Johannes Gerardi te geven en daarmee Sybrant Dotinga, broer van Sipke’s
vrouw (Ymck Dotinga) voorzien. Aan Johannes werd beloofd hem het eerste vacante leen te geven
waarover de stad de macht had. Sybrant ging voor studie naar Leuven
Hij wordt niet door Zijlstra vermeld.
Daarop verzocht Johannes Ids Eminga opnieuw hem met het leen te voorzien en zou deze daarmee
hebben ingestemd. Volgens andere verklaringen zou Johannes door de stad zijn benoemd tijdens
uitstedigheid van Frans, de zoon van Sipke Minnema, en had deze bij terugkomst met de begeving
Genoemde Jelle verklaarde verder dat Ids Eminga de stichtingsbrief van de prebende wegens oudheid
van het origineel liet vernieuwen ten tijde van een aantal met name genoemde geestelijken uit de
omgeving van Leeuwarden en burgemeesters van die stad.
Singels nr. 170c.
Na het overlijden van Johannes Gerardi proberen de nakomelingen van Sipke Minnema hun rechten op
de prebende geldend te maken. Het Hof wijst echter 18 februari 1528 de eis van Frans Minnema (de
jonge, zoon van de eerdergenoemde Frans), en zijn zwagers Wyttye Camminga en Joost Ockinga,
mede namens Imke (Minnema), weduwe van Sicke Lyauckema, inzake het recht van nominatie op de
prebende waarvan wijlen Johannes Gerardi de laatste bezitter was af.
Singels nr. 170c en Hof nr. 16480, 78. Op 29 november 1527 had het Hof bij interlocutoir vonnis partijen bewijs van hun stellingen opgelegd, Hof nr. 16480, 44.
14 juli 1529; het leen blijkt dan bezeten te worden door Peter Coster.
Singels nr. 170b.
Naderhand blijkt van betwisting van het recht van begeving niet. De stad bleef het blijkbaar onge-
Dit leen moet worden onderscheiden van het Frans Minnemaleen dat gerelateerd was aan het Anthonygasthuis en met deze naam in 1584 wordt genoemd (zie aldaar).
ca 1480
Heyne van Warstiens
was door Sipke Minnema met het leen voorzien.
Singels nr. 170c.
broer van de vrouw van Sipke Minnema, werd door Ids Eminga, voogd over Sipke’s kinderen, met het leen voorzien. Hij ging voor studie naar Leuven maar overleed spoedig.
Singels nr. 170c.
na 1483 - 1524
Johannes Jorritsz./Gerardi
ontving het leen van de stad met later gedogen door Frans Minnema of van deze zelf;
de verklaringen daarover zijn niet eensluidend.
Singels nr. 170c.
Op 22 juni 1558 verklaren heer Johannes Gerckez. (zie bij de Annaprebende), zijn broer Jacob en zusters Anna en Dyeuwke dat op Hemelvaart 1504 een baar was gemaakt over de nalatenschap van hun grootvader Jorrit Janttiama waarbij aan hun oom heer Johannes Jorritsz. in gebruik tot zijn overlijden was gegeven 10 pm land bij de Marsumerweg welk land daarna zou overgaan op Hottzie of Gercke of diegene van hen die bij het overlijden van Johannes in leven zou zijn. Bij uitspraak van het Hof heeft Gerrit Bouwez. 2½ pm. gekregen; de resterende 7½ pm. aanvaarden de vier broers en zusters als ‘naaste bloed’. Het land was vererfd op hun vader Gercke Jorritsz. doch de nalatenschap van hun ouders Gercke en Fed hadden zij verworpen.
Protocol Cleuting, 120-121.
OFO IV, nr. 130.
Arch. van Burmania – van Eysinga nr. 37.
Hij is nog in leven 8 september 1524 wanneer hij aan Hermannus, pater van het St. Annenconvent en het convent, 2 pm. verkoopt die hij destijds kocht van zijn zwager Hans Dowens.
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1602-60.
Dat hij in 1511 de Annaprebende bezat zoals wel wordt vermeld
Eekhoff, Sint-Annaleen, 10, verwijzende naar RvdA I maar zijn conclusie is daaruit niet te trekken.
Hij was een broer van Hottzio Jorardi, van 1515/6 tot 1525 bekend als vicarius te Jelsum*.
ca 1526 - 1529
Peter Coster/Discanter
(ca 1540?)
Op 1529 is sprake van Peter Coster die dan bezitter is van het leen dat voordien door de voorgaande werd bezeten.
Singels nr. 170b.
RvdA I, 55, RvdA 1540, 59 (te Huizum 11 pm. meedland).
Merkwaardig zijn posten in enkele rekeningen, gedateerd op ca 1522: Jan to Vijerhuijsum gebruikt dan land te Bilgaarderuitburen van heer Peter Discanter,
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 3.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 8.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 16.
Heer Peter Discanter staat in 1529 voor een andere post te boek (land te Camminghaburen);
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 31.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 24.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, RvdA 1540 is geen hiermee corresponderende post te vinden.
In 1511 staan te Bilgaard 14½ pm. nieuw land van heer Johannes te boek,
RvdA I, 78.
RvdA 1540, 25.
BB I, 63.
Het lijkt er derhalve op dat Peter Coster en Peter Discanter twee namen voor dezelf-
de persoon waren.
De naam Discanter te Leeuwarden ook met Philippus Discanter, 1531 en 1547, Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 59, 117.
1543 - 1547
Johannes Reysum
In 1543 staat voor de als tweede vermelde prebende te boek Jannys.
BB I, 63.
Singels nr. 269, 73.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 109 (1547).
Arch. Van Sminia nr. 2027a.
- † 1549/50
Johannes Henrici
Na diens overlijden (een datum is niet aangegeven) ontvangt 26 februari 1550 zijn opvolger het placet.
RR nr. 49, 7.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 88 (niet Lenarts zoals de editie).
Hij is reeds eerder aanwijsbaar in Leeuwarden: op 8 mei 1543 komt hij met zijn broers Renick en Hendrick en zusters Rynts, Theedt en Anna als kinderen van Hendrik N. en Barbara voor.
HCL, RA nr. Y 2, 339.
Arch. RBG nr. 384, 34-35.
1550 - 1558
Joost Riouwertsz.
tot dan vicarius te Blija*, ontvangt 26 februari 1550 het placet op zijn benoeming als prebendaat van de Maria Magdalenaprebende
RR nr. 49, 7.
RR nr. 49, 16.
Arch. OBW nr. 653 reg. 16.
Arch. RBW nr. 653 reg. 20.
- 1580
Willem Joannis Velsius
zoon van dr. Joannes Wilhelmi Velsius, arts en burgemeester te Leeuwarden, bezit tot de Reformatie deze prebende.
Singels nr. 269, 73; HCL, O.A. nr. M 381, 65v; nr. M 382, 46.
Zijlstra nr. 2094.
De in 1543 als derde genoemde prebende was toen in het bezit van mr. Frans. De laatste bezitter vóór
de Reformatie was de kapelaan van de bisschop, Bertus.
Singels nr. 269, 75; HCL, O.A. nr. M 381, 66; nr. M 382, 52.
prebende staat staat in 1511 ten name van (olde) heer Doecke
RvdA I, 5; Tjessinga IV, 72; BB I, 63 (enig land te Deinum); RvdA 1540, 39; BB I, 63.
Het patrocinium valt af te leiden uit enkele vermeldingen in 1549
ABU nr. 535, 80-80v.
ABU nr. 550*, 21v, 26v.
bij de gardiaan van de minderbroeders en de pastoors van de Oldehove.
Singels nr. 269, 75.
komt in 1511 voor als bezitter van land, o.m. op het Nijland, en voorts van een huis in het Oldehoofsterespel.
RvdA I, 5; Tjessinga IV, 72; RvdA I, 80; RvdA I, 24.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 22, 27, 35, 36, 41, 42.
Op 14 december 1526 geeft hij op ca 65 jaren oud te zijn.
Singels nr. 170c.
15(36)43 -†1549
Mr. Frans Simons
Mr. Frans wordt voor het eerst als bezitter van deze (derde) prebende genoemd in 1543;
BB I, 63.
BB I, 60.
Arch. RBG nr. 384, 30-31.
Mag. Frans en mag. Wpko worden ca 1522, 1526 en ca 1529 opgegeven als eigenaren van land onder Bilgaard; in 1529 worden zij broers genoemd.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 3, 9, 12, 17, 29.
Franciscus Simonis, van Leeuwarden, werd 15 mei 1507 te Rostock als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 7806. Hij is niet dezelfde als Zijlstra nr. 8377 (deze kwam uit Groningen). De broer wordt door Zijlstra niet genoemd.
Dom nr. 2544, 19v, 75; AAU 23, 1896, 428.
FT, nr. 101.
FT, nrs. 134 en 136. Hij moet onderscheiden worden van Frans Cannius, prebendaat/vicarius te Leeuwarden-Nijehove* (?) en Frans Wybrants, 1543 en 1544 perpetuus vicarius alhier.
FT, nrs. 179 resp. 182.
HCL, RA nr. Y 2, 695.
ABU nr. 535, 80-80v.
HCL, RA nr. F 2, 324.
Boschma, ‘Avondmaalszilver’, 182.
1549 - 1551
Henricus Petri
wordt 17 oktober 1549 geïnstitueerd in de Rochusprebende in de Oldehove, vacant door het overlijden van Frans.
ABU nr. 535, 80-80v.
ABU nr. 550*, 21v.
wordt 4 december 1551 geïnstitueerd als prebendaat alhier na de resignatie van Petrus
ABU nr. 535, 102v-103.
ABU nr. 550*, 26v.
Hij is niet dezelfde als Martinus Eliacus, die in september 1566 vanuit Oostfriesland als predikant naar Leeuwarden komt en voordien pastoor te Tzum* (bekend 1550-1552) was.
- 1578
Lambertus Maerselbraeck
van Groenlo. In 1580 resp. 1581/2 wordt opgegeven dat deze prebende voor het laatst werd bezeten door Bertus, kapelaan van de bisschop.
HCL, O.A. nr. M 381, 66; nr. M 382, 52.
Van Buijtenen, Oldehove, 128.
Alles: Van Buijtenen, Oldehove, 130-131.
Op 26 november 1501 maakt Tzalling, prebendaat te Marsum*, zijn testament. Naast een prebende
aldaar sticht hij een prebende in de Oldehove. Collatoren zullen zijn de prior van de dominicanen
te Leeuwarden en de twee pastoors en de kerkvoogden van de Oldehove. Voorrang bij de benoeming
tot prebendaat zullen zijn verwanten hebben.
FT, nr. 63.
patronen van dit leen sprake
OFO II, 224.
collatoren voorkomen.
Arch. Van Sminia nr. 1755 reg. 124.
de kerkvoogden van de Oldehove worden als collatoren echter genoemd in 1565
Hof nr. 16800, 621 jo. HCL, Charters niet bij Singels nr. 26.
Singels nr. 269, 75v.
bij de laatste gelegenheid wordt aangegeven dat de prebende is gesticht op het Obertusaltaar.
OFO II, nr. 224.
1508 - 1511
Dodo/Douwe Wibrandi
prebendaat van dit leen verkoopt 5 augustus 1508 het door de testator tot prebende-huis bestemde huis ‘ter Greppele’.
Singels nr. 269, 75v.
RvdA I, 80-82; ook niet in 1540: RvdA 1540, 34-40.
BB I, 63 (vgl. Schroor, ‘Klockslag’, 73 nr. 5 en 74-75 nr. 20).
RvdA I, 6.
BB I, 63.
BB I, 63 jo. FT, nr. 63.
In 1511 is ook sprake van land te Marsum op naam van Douwe
Tjessinga IV, 41.
BB I, 63.
Hij en de bij het Heer Tzommeleen te behandelen Sipke Wibrandi kunnen broers geweest zijn. Op 22 maart 1505 is sprake van Douwe, Hilbrand en Sipke, alle priesters, zoons van Aytie Gowertsdr., die met hun zuster Remck een deel van een huis te Leeuwarden verkopen;
OFO I, 498. Van Sipcke is een zuster Tiesck bekend (FT, nr. 61, 3 april 1501).
komt in december 1526 als priester en zangmeester alhier voor en is dan ca 40 jaren oud.
Singels nr. 170c.
1538 - 1543
Mr. Geert/Gerrit van Kampen
In 1543 staat deze prebende op naam van mr. Geert, ook mr. Geert ‘Sangmeester’ genoemd.
BB I, 63 en 64 (belender van land te Marssum).
HCL, RA nr. F 1, 194.
FT, nr. 141.
Arch. Van Sminia nr. 1755 reg. 124.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 107.
Arch. RBG nr. 57, 52.
HCL, RA nr. Y 2, 430.
Arch. SAG nr. 920.
- 1550
Adriaan van Twickel
Na diens resignatie – hij werd pastoor te Sint Annaparochie* - ontving
1550 - 1559
Adriaan Nicolai
op 3 april 1550 het placet op zijn benoeming op het heer Tzallingsleen of prebende.
RR nr. 49, 11.
Collectie Gabbema nr. 111-XVI; hij is dan 39 jaren oud (niet pastoor te Huizum* zoals Van Buijtenen, Oldehove, 93 aangeeft).
HCL, Bibliotheek G 72 bundel 18.
Arch. RBG nr. 57, 131.
van Sneek. In 1561 komt hij als priester voor.
Arch. SAG nr. 920, 130 (daar Huyghes genoemd), 133.
Aud. nr. 1678-3, 1-9, i.h.b. 4.
Hof nr. 16800, 621; HCL, Charters niet in Singels nr. 26.
Fecko Sneckanus wordt hier zonder functie nog in januari 1567 genoemd; hij is dan onder de Leeuwarders die het bewind van de stadhouder van Aremberg steunen.
Jodoci, Ephemerides, 413.
Hof nr. 16801, 101.
alias Organopeus was de laatste bezitter van deze prebende.
HCL, O.A. nr. M 380, 4; nr. M 381, 69.
HCL, RA nr. O 4, 42.
Dit leen staat bekend als het heer Tzommeleen naar de laatste bezitter ervan, Tzomme Epes. Gezien de
specificatie der landerijen in 1581/2
HCL, O.A. nr. M 382, 50.
lis.
BB I, 64.
tweede pastoor van de Oldehove volgens het testament van Ansk Jan Sybrants, berustende bij de Gast-
huisvoogden.
Singels nr. 269, 76v.
derde regel van Franciscus en beschikt dan over haar goederen. Daarbij bepaalt zij dat de prove die
haar grootmoeder Tietie Beentiema heeft gemaakt ter collatie zal staan van Frans, de door Ansk ge-
ëchte zoon. Zou deze in een klooster treden of overlijden dan zullen collatoren zijn de mombers die zij
nu stelt over haar zoon, te weten de abt van Dokkum, de prior der dominicanen en Fedda Popkama,
pastoor van de Oldehove. Blijkbaar wordt het leen nu bezeten door heer Sipke. Zij legateert aan het
leen o.m. 3 pm. op het Nijland en de steed waar de schuur van heer Sipke op staat.
FT, nr. 70 (dit land ook genoemd BB I, 64, ter Herne, binnen Burmania’s land).
dochter van Johan Sybrands (Auckema) en Auck Oengha.
Stb. I, 28.
zijn geweest van Tietie Beentiema want Johan Sybrands’moeder was Auck Donia.
Stb. II, 27.
ken wij in de verwantenkring van de stichter van het Jacobsleen, (een) Jelle Juwsma die een halfbroer
was van Sybrant Pieters Auckama, vader van Johan Sybrants. Ansk Sybrants en haar eventuele nako-
melingen zijn blijkbaar bij het Jacobsleen niet betrokken terwijl haar zusters en broer anderzijds met
het leen van Teetie Beentiema geen bemoeienis hadden.
Vgl. het Genealogisch overzicht bij Efdée, St. Jacobsleen waar zij abusievelijk Auck heet.
Het patrocinium is niet bekend.
1500 - 1511
Sipke Wibrandi
Sipke komt als priester van de Oldehove voor het eerst voor 30 november 1500.
OFO I, nr. 448.
Op 3 april 1501 bedenkt Sibbel Sibbetzme (zuster van de vader van voornoemde Ansk Sybrants) o.m. Sipke met een klein bedrag (evenals zijn zuster Tiesck);
FT, nr. 61.
FT, nr. 72.
RvdA I, 22.
RvdA I, 51; in RvdA 1540 is geen hiermee corresponderende post te vinden.
Hij kan een broer zijn geweest van Dodo/Douwe Wibrandi, prebendaat van de O(d)bertusprebende (zie aldaar).
Hij moet worden onderscheiden van Sipke Jelkesz. (Annaprebende).
1541 - 1570
Mr. Cornelius Willemsz. Colebertus
Everardus Nicolai, president van het Hof van Friesland, verzoekt in 1541 de Braban-
der Cornelius Colebertus een school op te richten voor dertig adellijke en/of niet-Leeuwarder jongens.
Elema, Onderwijs Leeuwarden, 8.
in 1543 bezitter wordt genoemd.
BB I, 64 jo. Singels nr. 269, 76.
HCL, RA nr. F 2, 17.
op 13 september 1569.
Hof nr. 16800, 1313.
RR nr. 28, 20.
wijst Cornelis Coelberner Willemsz., priester, residerende en wonende te Leeuwar-
den, die verklaart 29 mei 1569 een testament te hebben opgesteld, mr. Anthonius
Delvaille, ordinaris raad in het Hof van Friesland, als executeur testamentair aan.
Protocol Cleuting, 238.
Hij komt als prebendaat in de Oldehove voor het eerst voor 3 maart 1575.
RA Leeuwarderadeel nr. 56, 99v.
maart 1576 heet hij vicarius
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 367.
Arch. RBG nr. 58, 11 en ongenummerd gedeelte.
Zo nog per Allerheiligen 1582: HCL, O.A. nr. M 383, 122. Rekeningen over latere jaren ontbreken.
Hof nr. 7491, 50v.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2655, 94v.
HUA, Arch. Apostolische Vicarissen van de Hollandse zending nr. 2.
HUA, Arch. Apostolische Vicarissen van de Hollandse zending nr. 7.
Op 12 februari 1480 testeert Gerrit van Belcum (Berlikum). Daarbij sticht hij een prebende op het nieuw te stichten Christophorusaltaar. Collatoren zullen zijn zijn zoon Pieter en schoonzoon Symen met raad van de ‘opperpriester’ van de Oldehove.
FT, nr. 41. Zie ook Gerbenzon, ‘Testament’, 51-74.
Roarda, ‘Canter’, 67-72.
1506?,1511 -
Mr. Wopko Simons
†1538
Wopko komt als priester alhier voor het eerst voor op 13 september 1506
FT, nr. 72.
niet bekend is of hij deze prebende toen reeds bezat. Dat was wel het geval in 1511:
een rente van 5 florenen uit een zate op het Nijland staat in 1511 op naam van Wop-
ko
RvdA I, 81.
BB I, totaal 7 pm. land op de Marssumermeenschar, dan op naam van deze prebende geboekt, staat echter in 1511 op naam van heer Douwe (Tjessinga IV, 34, 41). Is hij de sacrista of Douwe Wibrandi, bezitter van de Odbertusprebende?
Mag. Frans en mag. Wpko worden ca 1522,1526 en ca 1529 opgegeven als eigenaren van land onder Bilgaard; in 1529 worden zij broers genoemd.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 3, 9, 12, 17, 1511 bezitten hij, zijn broer en zijn zuster (hun namen worden niet vermeld) een huis in het Minnemaespel, RvdA I, 15.
FT, nr. 134; vgl. FT, nr. 136.
ABU nr. 535, 7.
1538 - †1579
Dr. Jacobus Jacobi Canter
Na het overlijden van Wopko Simons vergeeft de keizer als landsheer de Christophorusprebende aan Jacobus Jacobi Canter en wordt 20 september 1538 placet verleend; op 2 september 1539 wordt hij door de beide pastoors alhier geïnstitueerd.
ABU nr. 535, 7v. Opvallend is de institutie door de beide pastoors van de Oldehove.
BB I, 64.
Zijlstra nr. 8961.
ABU nr. 550*, 3v.
HCL, RA nr. F 2, 38.
Jodoci, Ephemerides, 408.
HCL, RA nr. O 5, 16.
Arch. OBW nr. 180.
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 169.
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 355.
Hof nr. 16482, 429-432.
1579 - 1582
Jacobus Canter van Oosten
geboren ca 1561, overleden 17 september 1630, was een zoon van Jan van Oosten en Lieuwke Jacobs Canter, zuster van de voorgaande.
Roarda, ‘Canter’, 67-72.
Hof nr. 16482, 429-432.
Desalniettemin komt 10 juli 1601 de zoon van Otto Swalue als beneficiant voor.
Hof nr. 16705, 232.
Hof nr. 16489, 656-659.
De verdere geschiedenis van het leen is niet gevolgd.
In 1580/1 wordt aangegeven dat het patronaatsrecht van deze prebende pro prima vice toebehoort aan Claes van Burmania en pro altera vice aan de erven van Gercke Jorys.
HCL, O.A. nr. M 380, 15.
HCL, O.A. nr. M 380, 15.
In 1543 behoren tot de prebende o.m. 15 pm. in een zate die Sytthie Pycker Jansz. dan gebruikt.
BB I, 64.
RvdA 1540, 37.
RvdA 1540, 37.
RvdA 1540, 40.
RvdA 1540, 79.
BB I, 64 (als een mansmad op het Huizumerhamrik).
Tjaart van Burmania testeert 9 januari 1541. Daarbij vermaakt hij aan zijn zoon Joost de collatie van het heer Holkenleen in de Oldehove, aan zijn zoon Rienk die van het oude Burmanialeen.
FT, nr. 164.
Land te Bilgaard dat in 1511 op naam staat van heer Sipke Jelkez.
RvdA I, 79.
RvdA 1540, 28-29.
RvdA I, 5.
BB I, 64.
En niet Johannes Jorardi zoals Eekhoff, Sint-Annaleen, 10 aangeeft.
Wanneer en door wie deze prebende is gesticht is onbekend. Evenmin is vast te stellen hoe het gedeelde patronaatsrecht tot stand is gekomen.
(1505?) - 1511
Sipke Jelkez.
Sipke Jelkez. komt 17 januari 1505 als priester in Leeuwarden voor;
OFO I, nr. 493. De heer Sipke, 3 april 1501 genoemd (FT, nr. 61) kan ook Sipke Wibrandi (zie het heer Tzommeleen) zijn geweest.
RvdA I, 22.
RvdA I, 5.
Tjessinga IV, 42.
Tjessinga IV, 19.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 34.
Hij moet onderscheiden worden van de gelijktijdige Sipke Wibrandi, prebendaat van het heer Tzommeleen.
z.j.e.d.( - 1532) ?
Mr. Govert Petri
Vermeld werd reeds dat in 1580/1 wordt opgegeven dat het leen vroeger een huis geheten heer Goverts huis bezat.
HCL, O.A. nr. M 380, 15.
RvdA 1540, 79.
OFO II, nr. 292.
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1602 nr. 40.
ABU nr. 231, 76.
Arch. RBG nr. 26 nr. 104.
Singels nr. 137.
Singels nr. 128, gedateerd op 1504?
z.j.e.d. (1538) ?
Jorryt Gerckesz. Jantzama
Op 8 mei 1538 wordt heer Jorrit Gerckesz., zonder plaats en functie, genoemd.
HCL, RA nr. Y 2, 664-665.
Arch. RBG nr. 384, 32-33.
Arch. RBG nr. 57, 37, 39, 54.
1543 - 1560
Johannes Gerckesz. Jantzama
In 1543 staat deze prebende op naam van Jannys, zoon van Gercke Jorritz.
BB I, 64.
HCL, RA nr. Y 2, 693.
ABU nr. 550*, 30.
HCL, RA nr. Y 1, 579-580.
HCL, RA nr. Y 2, 671.
Hof nr. 16691, 24v.
HCL, RA nr. Y 2, 662.
HCL, RA nr. Y 2, 423.
Hof nr. 16692, 84.
Arch. SAG, nr. 920.
In 1554 werd hij enige tijd op het Blokhuis gevangen gehouden omdat er twijfels waren over zijn geloofsopvatting; hij had echter zijn dwalingen herroepen.
Hensen, ‘Inquisitie-reis’, 243 (cit. Aud. (oud) nr. 1177, 327-332).
Vermeld werd reeds de aanvaarding op 22 juni 1558 door Johannes Gerckez. met zijn broer Jacob en zusters Anna en Dyeuwke van land, afkomstig uit de nalatenschap van hun grootvader Jorrit Jantiama, waarvan het vruchtgebruik aan hun oom Johannes Jorritz. (zie voor deze de Maria Magdalenaprebende alhier) was toegekend, hoewel zij de nalatenschap van hun ouders Gercke en Fed hadden verworpen.
Protocol Cleuting, 120-121.
Hij kan niet dezelfde zijn geweest als Johannes Gerckez., 27 mei 1559
Hof nr. 16691, 234.
Hof nr. 16692, 27.
zoon van Albert Jacobs, burgemeester van Leeuwarden en goudsmid aldaar, wordt 14 maart 1570 genoemd als beneficiant van het Burmanialeen alhier.
Tresoar, Hs. PB 1078, 5.
HCL, O.A. nr. M 381, 72; nr. M 382, 56v.
HCL, O.A. nr. M 382, 56.
Ca 1580 worden als collatoren opgegeven Claes van Burmania (moet zijn: Claes Ca-
ter, gehuwd met Anna, dochter van Joost van Burmania) en de erven van Gercke Jo-
rys.
HCL, O.A. nr. M 380, 15.
noemt ‘Copya Bryven van placet verleend ten verzoeke van Anna Gerkes op een col-
latie van St Anna Leen in Oldehoof’.
Tresoar, Hs. FG 917 nr. 207.
Deze prebende werd gesticht door Jelle Juwsma. Van Burmania geeft aan dat hij een zoon was van Juw Juwsma en Auckje Donia en, oud ongeveer 83 jaren, in 1497 overleed.
HCL, Arch. Bestuurderen van het St. Jacobs- of St. Jobsleen tot Oldehove nr. 29a.
Efdée, St. Jacobsleen, 36-39.
Efdée, St. Jacobsleen, 39-40.
Efdée, St. Jacobsleen, 40 n. 14.
Waar hier reeds eerder op werd gewezen, is dat er twee personen met de naam Jelle Juwsma waren die beide pastoor van de Oldehove waren. Efdée kent de beide naamgenoten en ziet als oplossing dat jonge heer Jelle Juwsma een leerling of ondergeschikte was van oude heer Jelle Juwsma en onder diens naam naar buiten trad en diens zegel gebruikte.
Efdée, St. Jacobsleen, 40-41, 182-184.
FT, nr. 61.
FT, nr. 134. Zijn zusters Auck (Ft, nr. 70, 1505) en Tieth (Ft, nr. 156, 1539) bedachten in hun testamenten het leen niet!
Dezelfde Pieter Johansz. noemt in een begevingsakte van de prebende d.d. 9 oktober 1521 als stichter Jelle Juwsma, ‘quondam in Ostergo, decanatuum, et institutionem commissarius’.
Arch. van Harinxma thoe Slooten nr. 431. O. Hellinga was zo vriendelijk ons op deze akte te attenderen en bracht ook de vermeldingen van Albert, Frans Wolters en Gijsbert Symon Hendriksz. (Roemeling, ‘Geestelijkheid Leeuwarden’, 41 [prebende op het Kruisaltaar], 45) in relatie met de Jacobsprebende. Tevens wees hij op de (waarschijnlijke) ouders van Frans Wolters, te weten Wolter Sighers en Ansk Johan Sybrantsdr.
In 1487 is er een geschil over de nalatenschap van heer Jelle Juwsma tussen enerzijds Douwe, sacrista van de Oldehove, zijn zuster Remke (gehuwd met Willem Jacobz. te Leeuwarden) en Douwe Oedwijnz. en anderzijds Johan Sibrantz. en Hisse, weduwe van mr. Peter te Leeuwarden; om het te beslechten worden 3 december 1487 compromismannen aangewezen.
OFO I, nr. 356.
En dus niet de oude Jelle zoals Efdée, St. Jacobsleen, 182 stelt. De opvatting dat de Jelle Juwsma, in 1458 vermeld als pastoor, de stichter was is reeds oud, zie Efdée, St. Jacobsleen, 198. De in de zg. Genealogia Idamana (HCL, Arch. Bestuurders van het St. Jacobs- of St. Jobsleen tot Oldehove, nr. 10-7) vermelde gegevens (overgenomen in Stb. II, 23) dat Jelle Juwsma in 1480 pastoor was te Wirdum en 1494 te Rauwerd zijn onjuist. De relatie tussen oude en jonge Jelle Juwsma blijft onbekend.
De collatie van het leen is steeds bij nakomelingen van de halfbroers en-zuster van de stichter gebleven. De bezitters van het leen zijn tot 1543 uit diverse vermeldingen als landheren af te leiden.
ca 1500 ?
Sibrandus Sybodii
clericus, van Leeuwarden, wordt 2 mei 1499 als student te Leuven ingeschreven.
Zijlstra nr. 8589.
Hij was een zoon van Sibit Jacobsz. Sibetsma en Sibbel Sybrantsdr. Auckama
Als zoon van Sibbel genoemd in haar testamenten d.d. 3 april 1501 (FT, nr. 61) en 13 september 1506 (FT, nr. 72).
(zuster vanJan/Johan en Pieter bovengenoemd) en komt later voor in het testament
van Auck Peters d.d. 14 november 1534 als haar oom mr. Sybrant.
FT, nr. 137.
priester geworden. Mogelijk was hij één van de eerste beneficianten van het leen.
Suggestie van O. Hellinga.
In 1511 staan verschillende percelen land op zijn naam;
RvdA I, 6 (2 koegras in de Galgevenne), 8 (18 pm., olde heer Albert), 11 (een huisstede), 81 (7 pm. op het Nijland, olde heer Albert), 89 (10 pm. te Miedum).
Van één daarvan genoemd Gijsbert Symon Hendriksz. als gebruiker of bezitter van
het leen dat hij in de Oldehove heeft en wordt van een ander perceel dan geen
landheer genoemd maar gerefereerd aan heer Albert te Fiswerd als landheer in
1511.
RvdA 1540, 35 (7 pm. op het Nijland), 135 (10 pm. te Miedum, daar als heer Albert te Fiswerd, hetgeen aanleiding was hem en Gijsbert Symon Hendriksz. te relateren aan de prebende op het Kruisaltaar die begin 16e eeuw bediend werd door de paters van Fiswerd, Roemeling, ‘Geestelijkheid Leeuwarden’, 41).
Wolters van Groningen.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 2, 7, 15, 28 (waar de naam foutief is weergegeven) (betreft de 7 pm. op het Nijland, steeds met dezelfde huurder, in 1540 (RvdA 1540, 35) wel diens zoon).
de Jobsprebende
BB I, 65.
prebende hebben bezeten. Albert komt als priester te Leeuwarden voor in 1515,
FT, nr. 68.
als prebendaat in de Oldehove.
OFO II, nr. 283.
Arch. van Harinxma thoe Slooten nr. 431. Vgl. noot 579.
1521 - 1529
Frans Wolters
van Groningen. Op 9 oktober 1521 begeeft Pieter Johan Sybrantsz. (Auckama) met
de prebende, vacant door het overlijden van Albert, de priester Frans Anskes, zijn
zusterszoon.
Arch. van Harinxma thoe Slooten nr. 431. Frans Anskes wordt daarin ‘Dominus’ genoemd en was dus priester. De overleden voorganger heet in het stuk (een afschrift) Allert maar dat zal en afschrijffout zijn geweest.
Ansk Johan Sybrantsdr.d.d. 12 april 1501 als de door haar erkende zoon Frans; in
haar testament refereert zij aan ‘mijn periculose staet daer ick langh in geweest bin’.
Zij vermaakt aan hem haar roerende en onroerende goederen en het collatierecht van
het door haar grootmoeder Tietie Beentiema gestichte leen (later bekend als het heer
Tzommeleen) (zie aldaar).
FT, nr. 70.
Nijland, toebehorende aan deze prebende, blijkt hij (ook) Frans Wolters van
Groningen te heten
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 15, 28.
Zijn vader lijkt dus een Wolter te zijn geweest. Hellinga neemt aan dat dat is geweest
Wolter Sighers te Groningen, in het testament van Auck Peters, vrouw van Liewe
Liewesz. d.d. 13 november 1534 evenals deze een kleinkind genoemd van haar
grootmoeder die verder niet met name genoemd wordt.
FT, nr. 137. Wolter Sigers komt in 1535/6 voor als artilleriemeester en bouwmeester van de stad Groningen; mogelijk is hij de stamvader van een geslacht de Sighers, Hommes, ‘de Sighers’, 389, die overigens Frans niet noemt.
begunstigde dan ook Tiet, dochter van Wolter Sighers.
FT, nr. 137.
Auckama, gehuwd geweest met Sybet Sybetsma; zij testeert 3 april 1501 en
nogmaals 13 september 1506 en noemt daarbij haar zoon Sybrant (die als mr.
Sybrant opgevoerd wordt in het testament van Auck Peters als haar oom)
FT, nr. 137.
kleinkinderen Auck en Wolter.
FT, nrs. 61, 72.
Teet en Katryn.
FT, nr. 61.
Teet?) zou Katryn de moeder van Auck Peters kunnen zijn geweest. Hellinga neemt
aan dat Frans Wolters een onechte zoon was van Wolter Sighers en Ansk Johan
Sybrantsdr. (die dus volle nicht was van zijn moeder!) en de geboorte van een onecht
kind Ansk Johan Sybrantsdr. in 1501 doet refereren aan haar ‘periculose staet’van
enige tijd geleden.
Mededeling van O. Hellinga, vgl. noot 579.
Mr. Sybren, Wolter Sighers en Auck Lyuwes ( = Auck Peters)
Auck Peters is bekend als de stichtster van het Old Burger Weeshuis te Leeuwarden.
bedacht met elk een zilveren lepel door Johan Sybrants Auckama in diens testament
d.d. 18 maart 1534;
FT, nr. 134.
1540 - † 1542
Jan Gijsbertsz. Symon Hendriksz.
In 1540 wordt Gysbert Symon Hendricks. genoemd als gebruiker of bezitter van het
leen dat hij in de Oldehove heeft.
RvdA 1540, 35.
de bezitter van het leen Jan Gijsberts. Gijsbert was een zoon van Gijsbert Jelmers en
Tieth (dochter van Johan Sybrants Auckama) die hertrouwde met Simon Hendricks.
De in 1540 genoemde Gijsbert ontleende zijn toenaam dus aan zijn stiefvader.
Mededeling O. Hellinga.
Gijsberts overleed in 1542. Na zijn overlijden treffen drie takken, te weten mr. Jan
Buygers namens zijn vrouw Reinck en haar zuster His, en Jan Keimpes Donia en hier
Lieuwe te Jislum* ener- en Jacob Sybrants c.s. anderzijds 16 november 1542 een
regeling over de begeving van het leen; het recht zal in opvolging door één der
takken worden uitgeoefend.
HCL, Arch. Bestuurders van het St. Jacobs- of St. Jobsleen tot Oldehove nr. 15, E 16.
1543 - 1553
Aesge Gerrits Ysere
was een zoon van Gerrit Aesges en Ansk Gijsberts Donia (zuster van de voorgaande)
Arch. RBG nr. 384, 36-37, 82. Aesge Gerrits was dus niet een broer van de voorgaande zoals Efdée, St. Jacobsleen, 60 aangeeft.
Efdée, St. Jacobsleen, 60-61.
BB I, 65.
ABU nr. 535, 196-196v. Als student niet bij Zijlstra aangetroffen.
Arch. RBG nr. 384, 36-37, 82.
1553 - 1556
Petrus Wilhelmi
werd door dr. Lambertus Canter, raadsheer in het Hof van Utrecht, en mr. Pieter Canter, advocaat voor het Hof van Friesland, en Johannes Symons, gepresenteerd tot de vrije Jobsprebende en 24 mei 1553 geïnstitueerd.
ABU nr. 535, 195-195v, 196-196v.
ABU nr. 550*, 42.
HCL, RA nr. O 1, 297. Dezelfde of een naamgenoot bezat de Mariaprebende alhier tot 1557.
HCL, RA nr. Y 2, 300.
Efdée, St. Jacobsleen, 61, 63.
1562 - 1566
Gerrit Hermans Velten co. Roelof Hendriks
In 1562 is er geschil over wie de prebende bezit. Op 12 december 1562 bepaalt het Hof in het geschil tussen beide dat de goederen en renten van het leen bij commissie van het Hof geadministreerd zullen worden. De op het leen rustende diensten zullen daaruit betaald worden; het restant wordt gereserveerd.
Hof nr. 16692, 320; HCL, Arch. Bestuurders van het St. Jacobs- of St. Jobsleen tot Oldehove nr. 24.
Efdée, St. Jacobsleen, Genealogisch overzicht sub 3.
HCL, Arch. Bestuurders van het St. Jacobs- of St. Jobsleen tot Leeuwarden nr. 25. Rudolphus Henrici werd in 1565 te Leuven als student ingeschreven, Zijlstra nr. 12301.
Het Hof verklaarde echter 9 mei 1566 de presentatie van het leen vervallen aan de koning die daarmee Gerrit zal voorzien.
Hof nr. 16693, 137.
wordt 11 oktober 1569 genoemd als beneficiant van het leen.
HCL, Bibliotheek F 191, 7 (cit. Rol van het Hof).
Zijlstra nr. 9287. De benoeming tot vierde deurwaarder: Hof nr. 5, 83v-85 (met foutieve vermelding van 1567). Zie ook CE, 334.
1572 - ca 1580
Evert Delvaille
zoon van mr. Antonius Delvaille, raadsheer in het Hof van Friesland, en Genoveva Nicolai, bezit het leen in 1572
HCL, Bibliotheek F 191, 7. Voor de vader: Vries e.a., Heeren van den Raede, 237-238.
HCL, O.A. nr. M 380, 14.
Heer Holken (heer Schelten)leen/leen op het altaar van de Vier Gekroonden
In 1580/1 wordt opgegeven dat geïnformeerd moet worden naar het heer Holkenleen.
HCL, O.A. nr. M 381, 67.
genoemd naar een heer Holke, die vanaf 1511 bekend is: op 12 juli 1511 treden de beide pastoors en
de kalende van de Oldehove alsmede Frans Minnema, hoofdeling, recht en raad van Leeuwarden op
namens het leen in het St Anthonygasthuis dat heer Holke bedient, bij de ruil van een door de kalende
en het leen genoten rente.
Arch. SAG nr. 35 reg. 108.
was een leen dat blijkbaar door de van Burmania’s is gesticht. Bij testament van 9 januari 1541 ver-
maakt Tjaart van Burmania de collatie van het heer Holkenleen in de Oldehove aan zijn zoon Joost
(de collatie van het oude Burmanialeen vermaakt hij aan zijn zoon Rienk).
FT, nr. 164.
tijdstip is het leen verenigd met een klein leen, geheten het Anthonygasthuisleen (zie aldaar). Dit leen
in de Oldehove – niet hetzelfde als het leen van de kapel van dit gasthuis – stond ter collatie van de
voogden van het gasthuis. Op 23 januari1546 benoemen de voogden als collatoren van dit kleine leen
en Upko van Burmania namens de erven van Tjaart van Burmania als collatoren van het heer Schelten-
tenleen (sic) een nieuwe prebendaat in de Oldehove.
Arch. SAG nr. 886 reg. 156.
mania blijkbaar in het bezit van de collatie van deze prebende. Deze, drost van Drenthe, sneuvelde in
1558 in de slag bij St. Quentin. Op 28 april 1558 benoemen Claes van Burmania mede namens de andere erfgenamen van drost Rienk van Burmania en de voogden van het St Anthonygasthuis als collatoren van ‘het beneficie ofte leen eensdeels In Sint Vitus kercke …. van den metselaers altaer Ende voorts behoerende In den Capelle van Sint Anthonys gasthuys … Heer Holcke leen genoempt’ een nieuwe prebendaat.
Arch. SAG nr. 888 reg. 162.
Arch. SAG, nr. 890.
Arch. SAG nr. 921, 38vlg.; vgl. een dergelijk overzicht van de inkomsten van het heer Holckeleen uit 1574: Arch. SAG nr. 889.
Arch. SAG nr. 921.
Ca 1580 wordt aangegeven dat deze vrije prebende gevestigd is op het altaar ‘Quatuor coronatorum’.
HCL, O.A. nr. M 380, 15.
geval was in die periode niet een Schelte bezitter van het leen). Ook voor de aanduiding als het
beneficie van het metselaarsaltaar in 1558 is geen verklaring.
In 1511 staan ten name van deze een stede in het Minnemaëspel en een huis in het Oldehoofsterespel alsmede land op het Nijland.
RvdA I, 16, 23, 81.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 1, 6, 22, 35.
RvdA 1540, 34.
FT, nr. 156; zie ook Efdée, St. Jacobsleen, Genealogisch overzicht sub 3.
RvdA I, 51 resp. RvdA 1540, 77.
Singels nr. 170c.
Hof nr. 16481, 373.
1540
vacant
RvdA 1540, 77.
wordt 12 juli 1543 als student te Leuven ingeschreven.
Zijlstra nr. 8750.
ari 1546.
Arch. SAG nr. 884 reg. 156.
1546 - 1550
Wilhelmus Cato Hammonius
wordt 23 januari 1546 door de voogden van het gasthuis als collatoren van het St An-thonygasthuisleen en de erven van Tjaart van Burmania als collatoren van het heer Scheltenleen (sic), die nu verenigd zijn, de prebende in de Oldehove gegeven.
Arch. SAG nr. 884 reg. 156.
St. Marie nr. 2761, 46 (de datering 9 februari 1538 van Joosting en Muller, Bronnen Rechtspraak VI, 401-402 is onjuist).
RR nr. 49, 12.
op 17 april 1550 het placet op zijn benoeming in het St. Anthonygasthuisleen of prebende krijgt.
RR nr. 49, 12.
resigneert op 10 maart 1558.
Arch. SAG nr. 888 reg. 162.
Arch. SAG nr. 724.
Arch. SAG nr. 940.
1558 - 1561
Reyner Fransz.
wordt 28 april 1558 door de erfgenamen van Rienk van Burmania en de gasthuis- voogden het leen gegeven.
Arch. SAG nr. 888 reg. 162.
Arch. SAG nr. 920, 122.
1574 - 1580
Michiel Cornelisz.
Op 19 februari 1574 treedt Yvo Joannis, pastoor van de Oldehove en deken van het kapittel, op als momber over Michiel Cornelisz., clericus van het bisdom Leeuwarden, inzake land, in huur van het heer Holckenleen.
HCL, RA nr. O 5, 60.
Arch. SAG nr. 921, 38v vlg.
In latere jaren worden de inkomsten van het heer Holkenleen onder die van het gasthuis opgevoerd.
Zo bv. Arch. SAG nr. 922.
Zoals in het voorgaande reeds ter sprake kwam is dit leen op een onbekend tijdstip – vóór 1546 –
verenigd met het heer Holkenleen. Het stond ter collatie van de voogden van het Anthonygasthuis.
Over bedienaars van het leen voor de vereniging is niets bekend. Ook dit leen ontbreekt bij de opgave
van de beneficiale goederen in 1543. Dat geldt overigens voor de vier na te noemen prebenden even-
Prebende gesticht door Sybe, pastoor van de Oldehove
Deze prebende wordt slechts éénmaal genoemd, nl. in 1549.
RR nr. 49, 2.
FT, nr. 63.
BB I, 63.
FT, nr. 70.
1549/50-†1563
Mr. Jacob Petri
Mr. Jacob, pastoor te Finkum*, ontvangt 14 november 1549 placet op zijn benoe-
ming in deze prebende
RR nr. 49, 2.
RR nr. 49, 8 (daar abusievelijk Jacobus Henrici genoemd).
Jacob van Finkum komt als prebendaat voor 29 juli 1551
HCL, RA nr. F 2, 309.
ook als Jacob Pieters, zo 19 juli 1553.
HCL, RA nr. Y 2, 696.
Finkum* wordt genoemd
HCL, RA nr. Y 1, 565.
daarheen vertrokken want 18 december 1553 is hij weer prebendaat te Leeuwarden
Hof nr. 16690, 354.
570. Als zodanig overleed hij omstreeks Kerst 1563.
HCL, RA nr. O 3b, in dato.
Op 22 december 1564 wordt in het geschil tussen Cunera Gerrits, weduwe van Pieter
Tzalings, en Pieter Jacobs voor zichzelve en als vader en legitimus administrator van
zijn kinderen als erfgenamen van Jacob Pieters, laatstelijk prebendaat in de Oldeho-
ve, uitspraak gedaan. Jacob was een ‘zusterling’ van de eiseres. Er zijn geen andere
erfgenamen in dezelfde graad. Volgens eiseres is de gedaagde een ‘incestuoes en
nepharnis’ zoon van Jacob. Gedaagde stelt echter door de keizer gelegitimeerd te
zijn en volgens testament gerechtigd tot de erfenis. Ab intestato zou hij overigens
ook voorrang hebben. De eis wordt niet ontvankelijk verklaard. Er wordt appèl
aangetekend dat echter nadien wordt ingetrokken door dr. Johannes Tyara,
schoonzoon van de eiseres.
HCL, RA nr. O 3b, in dato.
Cunera tegen Yd Jacobsdr., gehuwd met Jan Frericks, burger van Leeuwarden, tot
het overgeven van een huis. Gedaagde stelt dat Jacob haar het huis reeds 5 à 6 jaren
geleden had gegeven en dat het haar dus niet is nagelaten. Het ingediende appèl
wordt ook hier ingetrokken.
HCL, RA nr. O 3b, in dato.
kinderen van Jacob Pieters, pastoor te Finkum*.
NA, Arch. GRK nr. 530a, 117. Plomp, ‘Legitimaties’, 133 noemt alleen de legitimatie van de eerste.
Op 6 februari 1565 worden op verzoek van Pieter Jacobs, burger van Leeuwarden,
twee huizen verkocht die destijds zijn vader, de priester mr. Jacob van Finkum,
toebehoorden. Deze had verschillende legaten gemaakt, o.m. aan Bartholomeus, nu
prebendaat in de Oldehove, waardoor de boedel zwaar belast was; daarom was aan
het Hof toestemming voor de verkoop verzocht.
Hof nr. 16800, 615.
Prebende op het Kruisaltaar
In 1503 is sprake van de prebende die wijlen Govert Folkerts heeft gesticht op het Kruisaltaar en die dan bediend wordt door de pater van het Annaconvent.
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1602 nr. 14.
FT, nr. 53.
sacrista van de Oldehove, geeft 22 december 1503 aan genoemde prebende die hij
eerder heeft bediend en nu bediend wordt door de pater van het Annaconvent een
rente van één goudgl. uit land in het Nijland, mede omdat hij het huis van het leen na
brand op het Oldehoofsterkerkhof uit de (opbrengsten van) de landen en goederen
van het leen had gerepareerd.
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1602 nr. 14.
dit land 3 goudgl.
RvdA I, 81; vgl. RvdA 1540, 36.
Als sacrista is hij bekend vanaf 3 december 1487.
pater van het tertiarissenklooster, toen te Fiswerd, bedient in 1503 deze prebende.
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1602 nr. 14.
Verder is over dit leen niets bekend.
Na diens resignatie of overlijden wordt
op 10 november 1551 als prebendaat te Leeuwarden geïnstitueerd.
ABU nr. 535, 102-102v.
tember 1551 was hij op de titel van de Nicolaasprebende te Leeuwarden geëxami-
neerd ter toelating tot alle wijdingen.
ABU nr. 550*, 26v.
Verder is over deze prebende niets bekend.
Na diens resignatie wordt
op 31 juli 1557 door Stephanus Silvius, pastoor van de Oldehove, op het Maria-altaar
geïnstitueerd.
ABU nr. 535, 349. Als student wordt hij bij Zijlstra niet aangetroffen. Hij of een naamgenoot was bezitter van de Jacobs- of Jobsprebende.
ABU nr. 550*, 74v.
ABU nr. 550*, 77.
Over deze prebende is verder niets bekend.
Van de hierna te noemen prebendaten is niet bekend welke prebende zij bezaten.
komt als prebendaat voor in 1431
OFO I, 192.
OFO II, 215.
1460 - 1468
Jaricus Allardi
wordt als prebendaat vermeld in 1460
OFO I, nr. 160.
Arch. SAG nr. 57 reg. 32 en OFO I, nr. 182 met zegel; het fragment van het zegel van Jarich, pastoor te Leeuwarden-Nijehove* uit 1476 (Arch. SAG nr. 83 reg. 52) lijkt daarop.
OFO I, nr. 192.
Arch. SAG nr. 57 reg. 32.
Sierksma, ‘Sierksma’, 402 gaat er van uit dat het om dezelfde persoon gaat. Vgl. noot 684.
1480
Andreas Aerndsen/Arnoldi
Andries komt als prebendepriester voor in 1480.
OFO I, nr. 300.
OFO I, nr. 363.
1484
Wybrandus
OFO I, nr. 334.
komt als prebendaat voor het eerst voor 9 juli 1489,
OFO I, nr. 369.
OFO I nr. 369.
FT, nr. 53.
FT, nr. 61.
OFO III, nr. 32, 76.
prebendaat in de Oldehove, komt als getuige voor bij de vidimering van een stuk uit 1515.
Arch. van Burmania – van Eysinga nr. 68.
RvdA I, 6; vgl. RvdA 1540, 59, 50, 55.
prebendaat in de Oldehove, wordt 5 december 1545 genoemd in verband met het lezen van missen in het Annaconvent.
ABU nr. 538-1, 51 (er staat duidelijk Fredericus, niet Franciscus; Franciscus Simonis was in deze tijd prebendaat van de Rochusprebende alhier).
1558 - †1560
Yds Mynthiesz.
op 20 mei 1557 nog genoemd als (derde) pastoor van de Oldehove komt vanaf 6 april
1558 als prebendaat voor.
HCL, RA nr. Y 2, 86.
Tresoar, Collectie Grafschriften, Leeuwarden, i.v. Oldehove.
Arch. OBW nr. 179, 5v.
1560 - †1571
Hayo Hoites Vomelius
eerder pastoor te Oosterend*, wordt 24 december 1560 tot vicarius en commissaris-generaal in Friesland van de bisschop van Utrecht in de plaats van Wilhelmus Lindanus en extraordinaris raadsheer in het Hof van Friesland benoemd. Hij legt 1 februari 1561 de eed af.
Vries e.a., Heeren van den Raede, 244.
RA Hennaarderadeel nr. 40, 871.
Oudmunster nr. 1879, 1.
Vries e.a., De Heeren van den Raede, 244.
Vries e.a., De Heeren van den Raede, 244.
Op 9 september 1574 komt Laurys Laurys, burger van Bolsward, gehuwd met Rie-
mer, mede namens de andere erfgenamen van de geestelijke commissaris Haye voor.
RA Hennaarderadeel nr. 40, 61.
Of hij of Hayo Dominici (zie Obertusprebende) bedoeld is met de 12 augustus 1570
genoemde ‘anderde’ prebendaat Hayo is niet bekend.
HCL, RA nr. O 4, 42.
1564 - †ca 1571 Bartholomeus Bartholomei Chisenal
is 12 augustus 1564 onder de Leeuwarder geestelijken die zich verklaren tegen de
invoering van het nieuwe bisdom.
Aud. nr. 1678-3, 1-9, i.h.b. 4.
Outger Dircx; zij komt 2 juni 1571 als zijn erfgename voor.
HCL, RA nr. O 4, 102v-103.
Bartholomeus Sisenal, prebendaat in de Oldehove, had bij testament bepaald dat Joannes Pieters en de kinderen van Agneta, ‘dat knechtkens zijn’, voor zover zij samen of enige van hen priester zouden willen worden en daartoe naar school zouden
gaan, zouden genieten de jaarlijkse rente uit testators land te Wartena en uit een huis
in de Kleine Kerkstraat (na de dood van zijn dienstmaagd). Eiser en gedaagde heb-
ben beide een zoon die priester wil worden; eiser vraagt nu de helft van de rente op
Agneta, gehuwd met Outger Gerbrands, stelt dat zij de enige erfgename is. De uit-
spraak is niet ingeschreven.
RA Leeuwarderadeel nr. 56, 72-75v.
Hij was eerder vicarius te Goutum*.
Kapel van het Sint Jacobsgasthuis
Het gasthuis werd in 1478 gesticht door Hille van Zwolle, weduwe van Arent van Surhusen, op grond van hun gezamenlijke testament d.d. 13 januari 1459.
FT, nr. 20.
Visscher, Archieven St. Anthonij-Gasthuis, 51vlg.
OFO I, nr. 341.
Visscher, Archieven St. Anthonij-Gasthuis, 56.
Visscher, Archieven St. Anthonij-Gasthuis, 54-55.
Aan de kapel was een leen verbonden. Bij de Reformatie verviel de prebende aan het Sint Anthony-gasthuis. Het gebouw werd voor andere doeleinden gebruikt en uiteindelijk in 1887 wegens bouwvalligheid afgebroken.
Visscher, Archieven St. Anthonij-Gasthuis, 58-59. Zie ook Van der Wal, ‘Sint Jacob’, 18-20.
Na diens overlijden geeft Mammo, pastoor van de Oldehove, 9 maart 1493 de kapel van het gasthuis aan
zoon van Dirk Sartor (kleermaker).
Singels nr. 77 resp. Arch. SAG nr. 126 reg. 76.
komt als bezitter van de prebende in de Jacobskapel voor in 1543.
BB I, 68, 355.
HCL, RA nr. Y 2, 351 (in een inventaris uit 1559 wordt vermeld dat hij over 1545 nog huishuur schuldig is).
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 92.
1577 - 1580
Joannes Fungerus
Op 2 mei 1577 wordt mr. Funger ten behoeve van zijn zoon Joannes ‘als hebbende collatie van een prebende van St Jacobs Capelle’ genoemd
Arch. OBW nr. 181.
Arch. OBW nr. 182, 36 (laatste deel van de zin doorgehaald).
Zijlstra nr. 15379.
Kapel van het Blokhuis/Annakerk of –kapel
Bij het door de Saksische landsheer in 1500 gebouwde Blokhuis was een kapel waaraan een kapelaan was verbonden. In 1530 werd een ‘nyeuwe kercke van Sinte Anna’ gebouwd met steen, gekocht van de pater van Ludingakerk. Daartoe werden van dit - ruïneuze - klooster 33000 stenen afgebroken.
Eekhoff, Inventaris nr. 207 (voor een deel een uittreksel uit RR nr. 55a, 1 en 8); vgl. Vlagsma, ‘Sint Annakapel’, 168-184 voor een reconstructie van dit gebouw aan de hand van gegevens uit de bouwrekening, RR nr. 55a).
1509 - ca 1515
Willem Jansz.
In 1509 (na april) is sprake van betaling van salaris aan de kapelaan Wilhelmus.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8184, 1497-1509, 1-7/1.
Hij komt als zodanig ook voor in 1513
GA, Arch. Ewsum nr. 399.
wanneer hij er over klaagt dat hem door de Geldersen wordt verhinderd de inkomsten
van de hem door de hertog van Saksen gegeven kerk te Deersum* te ontvangen.
NA, Arch. ACB nr. 389n.
kapelaan, wordt genoemd in de lijst van de bezetting van het Blokhuis na het overlijden van stadhouder Schenk van Toutenburg als één van de leden van diens gevolg die zich te Vollenhove bevinden;
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 183.
van Leeuwarden, wordt op de titel van een kapel alhier toegelaten tot alle wijdingen.
ABU nr. 550*, 28.
Van verschillende te Leeuwarden genoemde priesters kan niet worden vastgesteld welk beneficie zij
hadden. Zij worden onder deze parochie genoemd maar kunnen ook in één van de twee andere Leeu-
warder parochies hebben gestaan of regulier geestelijke zijn geweest.
1386
Seghehardus alias Syardus
is in 1386 student te Praag.
Zijlstra nr. 10604.
1434 - 1451
Hoyte(tus)
NA, Arch. Nassause Domeinen na 1581 nr. 1796 (1434) resp. FT, nr. 11 (1440) en nr. 14 (1451).
1440 = ? 1452
Renerdis/Reyner
Mogelijk is de in 1440 genoemde Renerdis
OFO II, nr. 215.
Arch. Klooster Klaarkamp nr. 11 reg. 35.
In 1457 wordt een stede verkocht waaruit destijds heer Willem ‘gekomen’ is.
OFO I, nr. 147.
1465
Albertus en Nicolaus
FT, nr. 23.
ruilt in 1475 samen met de priester Redert (vicarius) land waarbij zij 3½ pm. op het Nijland verwerven.
OFO I, nr. 210.
1474/84
Sicko en Saco
FT, nr. 51 (OFO I, nr. 384 dateerde ca 1490).
organist.
OFO I, nr. 335.
1506
Hero Herckez.
HCL, RA nr. Y 3, 378.
verklaart in december 1526 76 jaren oud te zijn en na ca 1480 te Leeuwarden te zijn gekomen.
Singels nr. 170c.
FT, nr. 33.
Op 8 mei 1538 treedt Summe Tyercksz. op tegen hen die in september 1537 heer Tyerck Sommez. hebben ‘nedergeslagen’;
HCL, RA nr. F 1, 201.
Op 2 juni 1538 wordt verklaard dat Dewer Jans als broer heer Otto naliet.
HCL, RA nr. F 1, 241.
te Oldehove, wordt 7 december 1554 voogd van ‘Ons Heren altaer’ genoemd.
HCL, RA nr. Y 2, 373.
1559
Wilhelmus Joannis van Riemsdijck
oud 24 jaren, is onder de geestelijken die in 1559 verklaringen afleggen over de pastoor Stephanus Sylvius.
Collectie Gabbema nr. 111-XVI.
1559, 1564
Johannes Hermanni Niehof
dan 25 jaren, is eveneens onder de geestelijken die over Sylvius gehoord worden.
Collectie Gabbema nr. 111-XVI.
Aud. nr. 1678-3, 1-9, i.h.b. 4.
van Dinslaken; een kwitantie van hem wordt in 1559 genoemd.
HCL, RA nr. Y 2, 109.
Heer, ook mr. Toesijn zangmeester wordt 30 maart 1559 genoemd.
HCL, RA nr. Y 2, 430.
is in 1561 één van de priesters die door het Anthonygasthuis voor verrichte diensten betaald wordt.
Arch. SAG nr. 920.
wordt in 1573 voor verrichte diensten door het Ritske Boelemagasthuis voldaan.
Arch. RBG nr. 57, 131.
Patroon:
Maria
Verhoeven, 90.
Bijzonderheden:
volgens Noomen bestemden de Cammingha’s nog in de late 12e eeuw een deel van hun bezit op de noordelijke terp bij de Hoogstraten voor de stichting van een tweede parochiekerk in Leeuwarden, een en ander in samenwerking met de kooplieden van de Kleine Hoogstraat. Binnen de stadsgrenzen had deze parochie slechts een geringe omvang.
Noomen, ‘Leeuwarden’, 69 resp. 70, kaart; Noomen, ‘Cammingha’, 39-48.
Hof nr. 16481, 160-162.
Voor het eerst is in 1407 sprake van een vicarius.
FT, nr. 4.
OFO I, nr. 384.
FT, nr. 16.
BB I, 90.
OFO II, 294.
Hof nr. 16800, 163vlg. als zodanig voor het eerst. Een relatie tussen de vrouw van Epe van Herema, Wisk Tyaerds van Aylva (Stb. I, 195) en de Cammingha’s is niet bekend. Zij was eerder gehuwd met Keimpe Unia (Stb. I, 7, 9).
HCL, O.A. nr. 381, 88; nr. M 382, 68.
Hof nr. 16499, 290-295.
Binnen het gebied van deze parochie bevond zich het Anthonygasthuis waaraan een kapel was verbonden; deze wordt in 1430 reeds genoemd.
OFO I, nr. 50.
1333?
Wyardus
Muller, Registers en rekeningen I, 418.
1407 - 1408/9
Jaricus de Horslant
komt in 1407 als pastoor van de Mariakerk te Leeuwarden voor
FT, nr. 4.
ABU nr. 230-1, 7.
OFO II, nr. 1. Obreen, Arch. Franeker nr. 10, 8-9 reg. 5 dateert 1388. Reimers, nr. XVI, 43 noot zegt dat hij deken was van 1378 tot 1388.
ABU nr. 230-1, 9.
Op 4 november 1429 bewilligt paus Martinus V een suppliek van Hupertus de Los- lant, acolyth en pastoor alhier, om de wijding buiten de voorgeschreven termijnen in de Curie te ontvangen.
Reimers, nr. XVI.
1453 - 1459
Herman Haghen
wordt in 1453 voor het eerst als pastoor genoemd
OFO I, nr. 132. De familienaam volgens OFO IV, 20 (1455).
OFO I, nr. 155.
1475 - 1476
Jarich (Allertsz. Sierxma)
komt in 1475 voor het eerst als pastoor voor
OFO I, nr. 261.
Arch. SAG nr. 83 reg. 52. Vgl. voor hem ook Sierksma, ‘Sierksma’, 402.
1479 - 1484
Hiddo Cammingha
komt voor het eerst als pastoor voor in 1479
OFO I, nr. 297.
OFO IV, nr. 64.
Noomen, ‘Cammingha’, 74-75.
wordt voor het eerst als pastoor genoemd 9 maart 1486
OFO I, nr. 356.
OFO I, nr. 408.
komt voor het eerst als pastoor voor op 4 januari 1497
OFO I, 425.
FT, nr. 57.
komt als pastoor voor 24 mei 1513.
OFO IV, nr. 220.
ca 1522-†1538
Roelof Hillema
wordt als pastoor genoemd vanaf ca 1522.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 3.
Tresoar, Aanwinsten nr. 120.
Hof nr. 16688, 149.
Hof nr. 16688, 149.
ABU nr. 538-1, 87v.
HCL, RA nr. F 1, 96.
HCL, RA nr. F 1, 182.
HCL, RA nr. F 1, 189.
HCL, RA nr. F 1, 200.
Op 20 december 1538 doet het Hof uitspraak in het geschil tussen Haye Cammingha, Matthijs Foppesz. en de gemene parochianen van Nijehove ener- en het stadsbestuur anderzijds. Cammingha c.s. hadden het Hof verzocht de gedaagde te veroordelen de electie van een nieuwe pastoor, waarvoor de convocatie was geschied op 29 mei 1538, niet te storen en de door hen gekozen Dominicus een behoorlijke presentatie te gunnen. De stad stelde dat de eis niet ontvankelijk was en eisers niet gerechtigd. Het Hof verklaarde het stadsbestuur in haar conclusie niet ontvankelijk.
Hof nr. 16481, 160-162.
1543 - 1546/7
Ivo Joannis
in 1540-1541 en mogelijk nog begin 1543 pastoor te Jelsum*, is in 1543 pastoor al hier
BB I, 65 (daar foutief: Eno), 67.
RR nr. 14, 51v.
of kort daarna wordt hij pastoor van de Oldehove.
komt als pastoor alhier voor op 19 juni 1551
HCL, RA nr. F 2, 251.
HCL, RA nr. Y 1, 240.
HCL, RA nr. Y 1, 405.
Op 22 mei 1559 legt Dominicus van Oldeboorn, ca 50 jaren oud, pastoor te Huizum*
en eerder pastoor te Leeuwarden-Nijehove, een verklaring af over Stephanus Sylvius, destijds pastoor van de Oldehove.
Collectie Gabbema nr. 111-XVI.
komt 29 november 1557 als pastoor alhier voor
Hof nr. 16691, 139.
Van Burmania S, 5.
Hof nr. 16690, 312.
oktober 1553 tegen inwoners van het Nijland onder Leeuwarden en van de stad zelve.
Hof nr. 16690, 338.
Protocol Cleuting, 43.
Hof nr. 16691, 173.
Aud. nr. 1430.1, 80v.
1562 - 1564
Johannes Remmertsz. Wyngia
komt voor het eerst als pastoor alhier voor 9 november 1562,
Arch. van Burmania nr. 6.
Arch. van Harinxma thoe Slooten nr. 137.
Aud. nr. 1678.3, 1-9, i.h.b. 4.
Reitsma, Honderd jaren, 135 n. 2.
1566 - 1567
Adrianus Warners
pastoor alhier, komt 25 januari 1566 voor als voormond over de kinderen van Symon Tyaertsz., slotmaker, uit zijn eerste huwelijk met Frouck Warners.
HCL, RA nr. Y 3, 463.
HCL, RA nr. Y 3, 463.
Aud. nr. 292, 127.
Aud. nr. 293, 23, 33.
Harkenroht, ‘Naamlijst’, 71, en ‘Aenmerkingen’, 593. Schilling en Schreiber, Kirchenratsprotokolle I, 318 vragen zich af of met de (Friese) geestelijke Adrianus Delphensis die met anderen 19 juli 1568 door de Emder kerkenraad wordt vermaand Adriaan Warners bedoeld kan zijn.
In augustus 1564 is hij perpetuus vicarius van de Oldehove*.
1567 - 1570
Boldewijn (van) Buckhorst
is reeds in 1567 pastoor alhier,
Van Burmania S, 7.
HCL, RA nr. N 1, 286.
RA Leeuwarderadeel nr. 16, 174v.
St. Marie nr. 1802, 29.
StA Munster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 3, 586 en Bd.1, 106.
Kamerling en Schaap, ‘Van Buckhorst’, noemen hem niet.
Op 29 september 1571 wordt een nieuwe pastoor alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1168.
Hof nr. 16801, 89vlg.
1576 - 1580
Wypcke Douwez./Wybrandus Dominici
van Laaxum, eerder pastoor te Hindeloopen*, komt vanaf 1576 als pastoor alhier voor.
Van Burmania S, 8. De pastorie te Hindeloopen is volgens mededeling d.d. 22 februari 1577 reeds enige tijd vacant (RA Hindeloopen nr. 5, 194).
HCL, O.A. nr. M 95, nrs. 41, 42, 47, 97, 114, 117, 126.
Singels nr. 269.
CE, 331.
Hof nr. 16699, 214.
verzorgt in 1561 als kapelaan van de pastoor te Nijehove de begrafenissen van de bewoners van het Anthonygasthuis en wordt daarvoor betaald.
Arch. SAG nr. 520, 130v.
Een vicarius alhier wordt voor het eerst in 1407 vermeld.
FT, nr. 4.
HCL, O.A. nr. M 381, 88; nr. M 382, 68.
Hof nr. 16801, 163-165.
HCL, RA nr. Y 18, 22.
In 1476 worden door Gratie Cammingha o.m. legaten gemaakt aan de pastoor te Nijehove en de priesters Otta en Gerryt
FT, nr. 37.
RvdA I, 55 resp. I, 84.
RvdA 1540, 59 resp. 47. Beide zijn echter niet te traceren onder de in 1543 genoemde vicariegoederen, BB I, 65-66.
RvdA 1540, 28.
BB I, 62, 65.
In 1512 staat een Andries tichelaar te boek als gebruiker van land te Cammingaburen, waarvan landheer is heer Willems leen; de naam ‘Otto’ is doorge-haald.
Singels nr. 139c, 2e lijst.
staat – zoals reeds aangegeven – in 1512 als blijkbaar nieuwe landheer te boek.
Singels nr. 139c, 2e lijst.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 5, 7.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 25. Voor Jelle Pieters zie RvdA I, 85 (daar abusievelijk Jesse) jol. RvdA 1540, 47.
RvdA I, 82 jo. RvdA 1540, 38; Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 2, 30 (land in het Nijland).
1526 - 1536
Mr. Frans (Cannius ?)
In 1526 staat mr. Frans te Nijehove als landheer te boek voor de Gare te Cammingaburen met Andries tichelaar als huurder.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 18 (Schroor noemt het t.a.p. land van de vicarie van Nijehove).
FT, nr. 134. Volgens de bewerkers was Cannius de prebendaat te Nijehove, zie FT, maart 1534 (maart 1534) worden door Auckema legaten gemaakt aan heer Frans en heer Frans van Alphen. Wie laatstgenoemde was hebben wij niet kunnen vaststellen.
FT, nr. 136.
Hof nr. 16481, 586.
Hof nr. 16481, 429.
Frans Cannius, ook Allertsz., is vanaf 1539 vicarius te Britsum*. Als zodanig komt hij nooit als ‘Mr.’ voor. Franciscus Allardi werd 7 juni 1529 te Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 9275.
Hof nr. 16800, 445.
Voor ons blijft de vraag of mr. Frans dezelfde is als heer Frans Cannius.
in 1540 vicarius alhier, is dan landheer van land te Bilgaard dat eerder aan de erven van Allert Doedes (sc. Sierxma) toebehoorde.
RvdA 1540, 28; vgl. Schroor, ‘Klokslag’, 76 n. 31.
BB I, 62, 65.
Arch. SAG nr. 149 reg. 152.
In 1544/5 is sprake van de vacante prebende waarvan de gemeente het presentatierecht toekomt.
Hof nr. 16689, 393.
1546 - 1568
Frederik Adriaansz.
komt voor het eerst als vicarius alhier voor op 10 december 1546.
HCL, RA nr. EE 1, 33.
Hof nr. 96, 135v.
Aud. nr. 1678.3, 1-9, i.h.b. 4.
HCL, RA nr. N 1, 160.
RA Leeuwarderadeel nr. 15, 163.
Hof nr. 16801, 164.
Hof nr. 16694, 276.
In 1572 is er blijkbaar een probleem over de gerechtigdheid tot het leen; 29 maart 1572 gaf Jacob Roussel, raadsheer in het Hof, een akte van ‘maintenu’ af waarbij de drie broers Sierxma gehandhaafd worden in het bezit van het leen.
HCL, RA nr. Y 18, 14.
Hof nr. 16801, 163-165.
1573 - 1579
Johannes Nicolai de Breda
was een zoon van mr. Claes van Breda te Leeuwarden en wordt als prebendaat genoemd op 16 april 1573.
Hof nr. 16801, 163-165; 1573 ook Arch. RBG nr. 57, 129.
Hof nr. 16801, 164.
HCL, RA nr. Y 18, 22.
HCL, RA nr. Y 18, 19.
HCL, RA nr. Y 18, 15.
HCL, RA nr. Y 18, 13.
HCL, RA nr. Y 18, 13.
HCL, O.A. nr. M 381, 119v. Dezelfde uitkering wordt reeds in 1543 onder de inkomsten van de vicarius genoemd, BB I, 66.
1578/9 - 1581
Jan Bernardi Sierxma
De brieven van collatie op de zoon van Bernardus Sierxma zijn gedateerd 1578 en 29 augustus 1579.
HCL, RA nr. Y 18, 19, 23.
HCL, RA nr. Y 18, 19.
HCL, RA nr. Y 18, 12. Sierksma, ‘Sierksma’, 409-410, noemt hem niet als bastaard; gezien zijn latere loopbaan en de familie van zijn vrouw lijkt hij dat ook niet geweest te zijn.
HCL, O.A. nr. M 381, 124.
Arch. RBG nr. 58. Sierksma, ‘Sierksma’, 404 (cit. Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen, II 314) geeft aan dat Rembertus Sierxma in 1581 op dit leen studeerde maar Van Apeldoorn geeft geen naam voor de zoon van Bernardus Sierxma. Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen, II 314 n.6 ziet de prebende overigens als een leen naast de pastorie, vicarie en het sacristieleen en heeft dus niet gezien dat vicarie en prebende voor hetzelfde leen staan.
In 1597 heet Tyepke Tjaarts, kleinzoon van Doede Sierxma, beneficiant van het leen.
Tresoar, Hs. FG nr. 726.
In 1617 stelt Otto Hobma op Groot Jarla in Dongeradeel dat zijn grootvader Doede Sierxma hem bij
testament het jus patronatus van het beneficie te Nijehove, geheten Bontepapenleen, zoals Doede dat
had geërfd van zijn ouders resp. op hem was overgegaan door repudiatie van de erfgenamen van zijn
broers. Het testament was van 17 januari 1610 en stelde tot erfgenaam in Otto Tjaarts, zoon van de
natuurlijke dochter van de erflater. In 1617 blijkt Maycke Sierxma, dochter van Allard en gehuwd met
Tialcke van Sickinga, het leen aan zich getrokken te hebben. Het Hof behandelde deze zaak op 11
maart 1617.
HCL, Arch. Bestuurders van het Sint Annaleen te Oldehove en het Bontepape- of Sierxmaleen te Leeuwarden, ongeinventariseerd. Het sententieboek uit 1617 bleef niet bewaard; in Hof nr. 16712 wordt op de aangegeven datum hierover niets vermeld.
Op 2 februari 1630 wordt de eis van Otto Hobma, zoon van Tjaart Tjabbes, tot overgave van het
Bontepapenleen toegewezen; deze had de Sickinga’s gedaagd. Eiser wordt als erfgenaam van Doede
Sierxma erkend.
Hof nr. 16499, 290-295.
De verdere geschiedenis van het leen is niet gevolgd.
Dit leen waarvan het patrocinium onbekend is zal in 1476 reeds hebben bestaan indien wij in de dan genoemde heer Gerrit, priester alhier,
FT, nr. 37.
wordt in 1476 met de pastoor en heer Otta genoemd.
FT, nr. 37.
vicarius zijn geweest en Gerrit dan de sacrista. Heer Gerrit alhier komt 1502 of 1503
voor.
OFO III, nr. 32, 74.
RvdA I, 78.
OFO IV, nr. 220.
vermeld. In 1511 staat hij te boek voor 6½ pm. te Bilgaard dat met ander land van de
drie priesters te Nijehove verhuurd is aan Reyn Dirks.
RvdA I, 78.
geboekt op dse naam van Willem Dirks.
RvdA 1540, 26.
ca 1522 – 1543
Willem Dirks
Heer Willem te Nijehove staat ca 1522 en 1529 te boek als landheer met Meynert Reyners als gebruiker
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 3, 8, 29.
Schroor, Faner en Nijboer, Fontes, 16.
voor land van de drie priesters en 6½ pm. van Willem Dirks.
RvdA 1540, 26. De landerijen zijn niet te traceren in 1543, BB I, 66.
dus ca 1522 sacrista zijn geweest. Land, ca 1522 in gebruik bij Willem te Wylaerd
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 7, 9.
met heer Willem te Nijehove als landheer kan hetzelfde zijn als 4 pm. te Wy-
laerd onder Camminghaburen, in 1543 opgegeven als te behoren tot het land van het
sacristieleen.
BB I, 66.
Arch. Dominicanen, Gent nr. 2688.
BB I, 66.
Mogelijk is hij dezelfde als Willem, tot ca 1522 bekend als vicarius alhier.
komt 16 augustus 1544 als sacrista voor.
Arch. Dominicanen, Gent nr. 2697.
Arch. Van Sminia nr. 2097a.
Op 17 juli 1545 spreekt het Hof in het geschil tussen de gemeente te Nijehove ener- en mr. Jan Buyger en de procureur-generaal namens de keizer anderzijds uit dat Buyger het recht ontzegd wordt iemand op de prebende te presenteren omdat dit recht de gemeente toekomt. De procureur-generaal mag echter iemand presenteren omdat dit leen het eerste in 1544 in Oostergo vrijgevallen leen is in welk geval de keizer bij overeenkomst het presentatierecht is toegestaan.
Hof nr. 16689, 393.
RvdA I, 1540 wordt voor de opgave in 1511 alleen aan Albert (!) Doedes’erfgenamen gerefereerd, RvdA 1540, 26
Omdat de gemeente door het Hof als gerechtigde wordt beschouwd lijkt het ons hier
om het sacristieleen en niet de (Barbara)prebende te gaan.
overleed als prebendaat alhier 11 maart 1550
RR nr. 49, 13.
tot dan vicarius te Dongjum* op 9 mei 1550 het placet op zijn benoeming op de pre-
bende kreeg.
RR nr. 49, 13.
hier, zijn zuster Beyts die hem lange jaren verzorgd heeft tot enige erfgename.
Voorts legateert hij geld of goederen aan zijn zusters Bauck en Hylck en aan Laes en Tyam, kinderen van Bauck.
Protocol Cleuting, 82.
Protocol Cleuting, 134.
Arch. SAG nr. 920, 35v.
Kapel van het Sint Anthonygasthuis
In deze parochie lag het Sint Anthonygasthuis dat voor het eerst in 1425 genoemd wordt.
Visscher, St. Anthonij-gasthuis, 9.
OFO I, nr. 50 (jaartal niet 1530 zoals Visser, St. Anthonij-gasthuis, 12).
Visscher, St. Anthonij-gasthuis, 14.
Arch. SAG, nr. 520, 130v.
Arch. SAG nr. 886 reg. 108, 1546: beroep van een nieuwe prebendaat op het samengevoegde leen.
Arch. SAG nr. 35 reg. 108.
Arch. SAG nr. 892. Visscher, St. Anthonij-gasthuis, 30 n. 1 concludeerde hieruit dat Frans Minnema (de jonge) de stichter van het leen was maar dat is onjuist; het blijkt ook niet uit het stuk.
Arch. SAG nr. 892.
komt als priester in het in het gasthuis – i.c. wel het Anthonygasthuis – voor 10 december 1476
FT, nr. 37.
Ft, nr. 41.
FT, nr. 51.
overleed vóór 1 oktober 1483; hij wordt dan eertijds ‘pronda-prester’ in het gasthuis genoemd . De executeurs van ‘zalige her Albert leens wegena’ kopen dan van de priester en de voogden van het gasthuis een rente (m.a.w. laatstgenoemden lenen geld).
OFO I, nr. 329.
1483 - 1493
Peter Baerndz./Petrus Bernardi
komt voor het eerst als prebendepriester in het Anthonygasthuis voor in 1483
OFO I, nr. 427.
OFO I, nr. 427.
In 1511 is sprake van een stede in het Minnemaëspel van heer Johannes in het gasthuis.
RvdA I, 17.
In 1511 is sprake van heer Willems leen in het gasthuis
RvdA I, 80.
RvdA I, 82 (zonder aanduiding van zijn functie) jo. RvdA 1540, 38: bij referte aan 1511: Willem, gasthuispriester.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 2, 7.
Met Mr. Dodo: Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 23.
Met dezelfde: Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 23.
Hij moet worden onderscheiden van Willem, van 1511/2 tot ca 1522 bekend als vica-rius te Nijehove en mogelijk dezelfde als Willem Gerrits, vanaf ca 1522 tot 1543 bekend als sacrista te Nijehove.
In 1540 staat als landheer van bovenvermelde 3 pm. te boek Frans Ewoltsz., die niet als geestelijke wordt aangeduid,
RvdA 1540, 38.
Na diens resignatie wordt 15 december 1541 de vicarie in de Anthoniuskapel jure devoluto verleend aan
1541 - 1580
Simon Joannis Spannenburger
De verlening jure devoluto
ABU nr. 538-2, 60v.
ABU nr. 538-2, 65.
BB I, 68.
Zijlstra nr. 9085.
Hij komt meermalen voor als prebendaat of bedienaar van het Anthonygasthuis en bezat het leen tot de Reformatie.
HCL, O.A. nr. M 381, 94.
Arch. SAG nr. 891; vgl. Hof nr. 16701, 136 (1585).
In 1570 komen Pieter van Cammingha, heer van Ameland, en zijn vrouw Franske Minnema voor als
collatoren van het leen.
Arch. SAG nr. 887 reg. 183. Als collator komt Peter van Cammingha ook in 1553 reeds voor, ibid., nr. 885 reg. 137.
patronatus van het gasthuis aan de Minnema’s toebehoorde sluiten Taco van Cammingha als oom en
voorstander van de kinderen van Peter van Camminga, alsmede Frouck van Minnema 29 mei 1587 met
de voogden van het gasthuis een overeenkomst volgens welke de inkomsten van de prebende van de
kapel aan de voogden worden afgestaan die daartegenover desgewenst steeds één door de erven van
Cammingha aan te wijzen provenier op kosten van het gasthuis moeten onderhouden.
Arch. SAG nr. 892.
op deze wijze opgegaan in het gasthuis.
Op 12 april 1520 ruilt Tjaart van Burmania met het Anthonygasthuis land, waaronder 3 pm. op het Goutumernijland, grenzende aan ‘heer Jello lehen toe Nijehou’ resp. aan heer Jello.
OFO II, nr. 294.
Schroor, Faber en Nijboer, Fontes, 44.
Patroon:
Pancratius
Verhoeven, 93.
Bijzonderheden:
Oldeboorn was de moederkerk van alle kerken in Boornego, een 42 in totaal.
Mol, Friese huizen, 27.
kerk was een eigenkerk van de bisschop. Omdat deze hem geen voordeel oplevert
omdat de inkomsten ervan hem onrechtmatig door leken en geestelijken ter plaatse
worden onthouden schenkt bisschop Otto van Holland 15 augustus 1243 deze cum
suis attinentiis over aan het pas gestichte huis van de Duitse orde te Nes.
ARDOU nr. 2288; OSU III, nr. 999; in druk: De Geer, Archieven, II nr. 552. Vgl. Mol, Friese huizen, 27-28.
metropolitaan bevestigt Koenraad, aartsbisschop van Keulen, deze schenking 10 juni
1245.
ARDOU nr. 2289; OSU III, nr. 1033; De Geer, Archieven, II, 523.
Nes in het bezit van de kerk alhier.
ARDOU nr. 2290; OSU IV nr. 1458; De Geer, Archieven, II nr. 524.
1315 de schenking, vroeger door bisschop Otto zonder toestemming van het Dom-
kapittel gedaan, thans met toestemming van en medebezegeling door dit kapittel te
herhalen. Hij schenkt dan de kerk alhier en de kapellen te Nes*, (Olde)Katrijp*,
Luinjeberd* en Rottum* aan het Duitse huis op voorwaarde dat het
institutierecht - na presentatie door commandeur en convent - aan de bisschop blijft,
de kerk alhier jaarlijks aan de bisschoppelijke kamer 12 en in schrikkeljaren 24 pond
Friese penningen betaalt en de overige onder deze kerk vallende kapellen – 38 in
getal, met name genoemd – aan de bisschop blijven.
ARDOU nr. 2291; Berkelbach van der Sprenkel, Regesten, nr. 309; De Geer, Archieven, II, nr. 526. Aan de bisschop blijft de institutio et cura animorum commissio en earum (sc. van die kerken) dispositio tamquam ad patronum et episcopum. Vgl. Mol, Friese huizen, 76-77.
bestaande toestand daarmee vastgelegd (en een conflict tussen de bisschop en het
Duitse huis beëindigd
Mol, Friese huizen, 76.
dotatie van het Duitse huis te Nes (kort vóór 1243).
Mol, Friese huizen, 46.
De Geer tot Oudegein II nr. 525; Mol, Friese huizen, 51.
Met de overdracht in 1243 was – volgens Mol – een volledige incorporatie bedoeld:
ook het pastoorsambt en de daaraan verbonden inkomsten waren daarmee gemoeid
en vielen toe aan het Duitse huis.
Mol, Friese huizen, 77.
Later ontstond echter een pastoriegoed met eigen landerijen, vermeld in 1543.
BB II, 27. Als patroonsgoed worden dan slechts enkele renten vermeld. De overige oorspronkelijke patroonsgoederen zullen in het kloosterbezit zijn opgegaan. Echter is in 1528 en 1530 sprake van kerkvoogden die dan renten resp. ettelijke – niet gespecificeerde – percelen grond overdragen (de laatste aan Teth, vrouw van Jancko Douwama), Tresoar, Hs. Doys II, 142. Op 26 juni 1528 worden pastoor en kerkvoogden alhier in appèl door het Hof bevestigd in 18 pm. land in Gauwengasate alhier, Hof nr.16480, 203.
Het recht tot benoeming van de pastoor kwam toe aan het Duitse huis. Allengs
ontstond de situatie dat de pastoor wordt gekozen door het huis en de parochianen,
zij het wel uit priesterbroeders van het huis.
Mol, Friese huizen, 77-79.
eigenmachtig een pastoor te benoemen en moesten zij – zo in 1489 – door de proost
van Oudmunster gedwongen worden een kandidaat uit het huis te Nes voor te
dragen.
ARDOU nr. 2288, 5v-6v; Mol, Friese huizen, 79.
Omdat het patronaatsrecht het huis te Nes weinig profijt bracht droeg de com-
mandeur van Nes – ook om geen last te hebben van rechtsonzekerheid door preten-
tenties van anderen - 15 januari 1512 over aan de landcommandeur van de Duitse
orde.
ARDOU nr. 2288, 7-7v; Mol, Friese huizen, 143 en 308-309, Bijlage I nr. 35.
natie echter blijkbaar weer bij de commandeur te Nes.
Protocol Cleuting, 43.
Naast de pastorie was hier een in 1487 voor het eerst genoemde vicarie.
Arch. Haskerconvent nr. 2 reg. 3.
was er een Kruisprebende die in ieder geval reeds in 1519/20 bestond
Hof nr. 93, 10.
Douwemaprebende genoemd wordt.
Zo bv. 1546, Hof nr. 16689, 453.
nr. 16486, 729-734; nr. 16710, 121 (1612) jo. nr. 16487, 655; nr. 16711, 98 (1614). Zie over het leen ook Kist, Kruisleen.
1350
Wibrandus
ARDOU nr. 2651; De Geer, Archieven, II, nr. 529.
1389 (- ca 1400)
Johannes
Arch. Klooster Klaarkamp nr. 60 reg. 3. Zijn zegel toont het Lam Gods, Tresoar, Zegelfoto nr. 120.
Hij kan dezelfde zijn als Johan, pastoor alhier die met Boldewijn, pastoor te Irnsum,
en de andere broeders van Nes de landcommandeur Geert Splinter vragen hun keuze
van Wiba als commandeur, in plaats van Rickerd met wie het ‘qualick bihulpen is’,
te bevestigen.
ARDOU nr. 2258, 3 augustus, zonder jaar, door Mol, Friese huizen, 255-256, Bijlage I nr. 2 geplaatst op 1404?
omdat op 6 oktober 1404 Sicko (=Rickerd?) door de bisschop als pastoor wordt
aanvaard. Het pastoraat van Oldeboorn werd beschouwd als het meest gepaste
beneficie voor een uitgediende commandeur.
ARDOU nr. 2258, 3 augustus, zonder jaar; vgl. Mol, Friese huizen, 256 noot a.
lijkt ons niet juist, omdat de in 1404 benoemde pastoor die dan commandeur van Nes
is de opvolger was van de overleden priesterbroeder Sifridus en op het moment van
schrijven van de brief Johannes hier pastoor was. Het geheel zal mogelijk ca 1400
pastoor en priesterbroeder van Nes, overleden
ABU nr. 14, 15v; Muller, Regesten nr. 1739 (de naam Sifridus niet in het regest).
vermelde Siuert, biechtvader te Nes?)
ARDOU nr. 2258, 3 augustus, zonder jaar (vgl. noot 22).
commandeur van Nes en gekozen door convent en parochianen door Wibrandus, prior, en convent aldaar aan de bisschop wordt gepresenteerd als opvolger van Sicko; zij vragen de bisschop hem te institueren.
ARDOU nr. 2279; vgl. Mol, Friese huizen, 79.
ABU nr. 10, 15v; Muller, Regesten nr. 1739.
Sicko was dus commandeur van Nes maar verder is over hem niets bekend. Boven werd er reeds op gewezen dat Mol het mogelijk acht dat hij dezelfde is als Rickerd in wiens plaats op een onbekend tijdstip Wiba als commandeur van Nes werd gekozen
ARDOU nr. 2258, 3 augustus, zonder jaar (vgl. noot 22).
De volgorde van de na te noemen vermeldingen staat niet vast. Wij veronderstellen
In een ongedateerd stuk laat bisschop Frederik weten
z.j.e.d.-1405
Hoytetus Wibrandi
hem door de ‘patroni’ gepresenteerd als pastoor alhier na de resignatie van Aemilius
als zodanig te zullen benoemen indien daartegen bij de prior te Nes binnen een door
deze te stellen termijn geen bezwaren zijn ingebracht.
ABU nr. 9, 95; Muller, Regesten nr. 1187 (de naam van de geresigneerde niet in het regest).
Volgens Mol komen voor de datering de schrikkeljaren 1396,1400 en 1404 in aan-
merking omdat slechts dan de bisschop kon institueren.
Vandaar de datering 1396, 1400 of 1404 bij Mol, Friese huizen, 320, bij Hoytetus Wibrandi.
het recht van institueren en verlenen van de cura animarum van de pastoor alhier aan
zich gehouden;
ARDOU nr. 2291; de Geer, Archieven, II nr. 526; Berkelbach van der Sprenkel, Regesten nr. 309; vgl. Mol, Friese huizen, 76-77.
Mogelijk is hier sprake van een usurpatie van de presentatie door de parochianen of
enkele daarvan die zich opwierpen als patroons van de kerk (en niet slechts als mede-
rechtigden bij de pastoorskeuze). Het ligt dan voor de hand er van uit te gaan dat het
convent zich met kracht en succes tegen deze usurpatie verzette en Hoytetus tot
aftreden dwong. In ieder geval resigneerde Hoytetus waarna
(opnieuw) aangesteld wordt. Bisschop Frederik draagt 18 december 1405 de prior te Nes op om Aemilius, door het kapittel van het Duitse huis aldaar aan hem en aan de commandeur te Nes Henricus Sufridi van ‘Wolderichem’ gepresenteerd voor het pastoraat alhier, vacant door de resignatie van Hoytetus, in het bezit van de kerk te stellen indien daartegen binnen een door de prior te stellen termijn geen bezwaren zijn ingebracht.
ABU nr. 9, 95; Muller, Regesten nr. 1763 (de naam van Hoytetus niet in het regest).
Wanneer in 1481 de benoeming van een nieuwe pastoor, in dit geval geen ordebroe-
der, aan de orde is wordt er op gewezen dat ook een eerdere pastoor, Syoucka, geen
ordepriester was.
ARDOU nr. 2287; Mol, Friese huizen, 79 en 279-280, Bijlage I nr. 18.
komt voor het eerst als pastoor alhier voor 23 juli 1468; blijkens zijn zegel was hij
ordepriester.
Arch. Klooster Aalsum nr. 66 reg. 45; Tresoar, Zegelfoto nr. 779; vgl. Zegelfoto’s nrs. 795 (1471), 1000 (1473), 835 (1479) en 1037 (1479).
commandeur en verdere broeders te Nes ontstemd te zijn over de lastertaal verspreid
door Reyner, pastoor alhier, volgens wie Hendrik, commandeur te Nes, met simonie
in de Duitse orde zou zijn gekomen. Reyner zou zelf ‘puer symonyete’ zijn en zou
met recht geen lid van de orde mogen zijn noch een kerk aan de orde toebehorende
mogen bezitten. Hij moet gecorrigeerd worden.
ARDOU nr. 2260; Mol, Friese huizen, 124-125 en 270-271, Bijlage I nr. 13.
pastoor alhier. Reyner bleef zijn functie echter behouden tot zijn overlijden.
ARDOU nr. 2287; Mol, Friese huizen, 79 en 279-280, Bijlage I nr. 18.
Op 14 februari 1481 verzoeken Douwe Tyepkesz. (Oenama), hoofdeling alhier, en de
gemene kerspellieden aan de landcommandeur om Ludolf, pastoor te Goïngarijp*, nu
de ordepriester Reyner is overleden, als hun pastoor te mogen hebben hoewel deze
geen ordepriester is waarbij zij wijzen op het precedent van Syoucka. Uit de broeders
van Nes hebben zij geen geschikte kandidaat kunnen vinden.
ARDOU nr. 2287; Mol, Friese huizen, 79 en 279-280, Bijlage I.
ingewilligd want op 19 april 1481 verklaart Ludolf Ydsenz., pastoor alhier en geen
ordebroeder, hier pastoor te zijn geworden op verzoek van de hoofdeling Douwe
Tyepkesz. en de gemene kerspellieden en belooft hij de orde en het Duitse huis te
Nes op generlei wijze te zullen korten in hun rechten.
ARDOU nr. 2288, 4-5.
1481 - 1485
Henricus Garbrandi
van Akkrum, commandeur van Nes sedert 1471
Mol, Friese huizen, 318. Hij treedt 28 oktober 1468 op als notarius voor het klooster Aalsum, Arch. Klooster Aalsum nr. 2 reg. 49. Waar hij toen stond is onbekend.
landcommandeur als commandeur afgezet wegens wanbeleid.
Mol, Friese huizen, 134-137.
wordt hem bij goed gedrag een jaargeld toegezegd waarop echter gekort zal worden
als hij pastoor alhier wordt.
ARDOU nr. 2261; Mol, Friese huizen, 283, Bijlage I nr. 21.
commandeur geen ordebroeder was omdat hij er in 1482 van wordt beschuldigd door
simonie in de orde te zijn gekomen; hij zal voordien regulier priester in de omgeving
van Nes zijn geweest.
Mol, Friese huizen, 124-125 en 364 n. 53.
zodanig voor het eerst voor op 31 december 1481.
Arch. Haskerconvent nr. 19 reg. 36; zegelrandschrift S [HENRICI GAR]RADI, Tresoar, Zegelfoto nr. 1002; het randschrift aangevuld naar Zegelfoto nr. 970 (1482).
huis te Nes en de prior van Schoten klaagt hij 3 september 1485 over zijn opvolger
als commandeur.
ARDOU nr. 2250; Mol, Friese huizen, 138 en 285-286, Bijlage I nr. 23.
komt 26 februari 1487 als pastoor alhier voor.
Arch. Haskerconvent nr. 2 reg. 33; het patroniem volgens het zegelrandschrift, Tresoar, Zegelfoto nr. 971 (op het zegel is Barbara afgebeeld).
Mol, Friese huizen, 318 (met een interregnum door Ema, Mol, Friese huizen, 138).
De parochianen proberen in 1489 blijkbaar eigenmachtig alhier een pastoor te benoe-men en gaan daartoe ook over. De proost van Oudmunster gelast daarop 12 december 1489 zijn commissarius Beno, pastoor te Wirdum*, daartegen op te treden en ervoor te zorgen dat de parochianen als pastoor één van de broeders van Nes kiezen.
ARDOU nr. 2288, 5v-6v; Mol, Friese huizen, 79 en 354 n. 60.
1496 (- 1502?)
Johannes (M)ar….
komt 4 juli 1496 als pastoor alhier voor.
Arch. Klooster Aalsum nr. 16 reg. 116; vgl. het nog leesbare deel van het zegelrandschrift, Tresoar, Zegelfoto nr. 852.
Mol, Friese huizen, 318, 320.
HCL, Charters niet in Singels, lade 11, ch. O d.
1505 - † 1508
Johannes Verzee
Johannes komt als pastoor alhier voor 25 oktober 1505
ARDOU nr. 2270.
ARDOU nr. 2257; Mol, Friese huizen, 300, Bijlage I nr. 32.
ARDOU nr. 2288, 6.
1508/9 - 1512
Cornelius van Delft
wordt 6 december 1508 door de landcommandeur bij vacature van de commandeur van Nes als opvolger van de voorgaande als pastoor alhier gepresenteerd.
ARDOU nr. 2288, 6.
ARDOU nr. 2288, 7 (akte van institutie; daar geen sprake van de burones) jo. Oudmunster nr. 303, 59 (korte
ARDOU nr. 2293; v gl. Mol, Friese huizen, 143.
ARDOU nr. 22, gedateerd op 1520/1527 maar dat kan gezien de overige gegevens over de pastoors te Vries niet juist zijn.
Blijkbaar waren er weer problemen met de locale bevolking. Dat leidde ertoe dat de commandeur te Nes op 15 januari 1512 het patronaatsrecht van de kerk overdroeg aan de landcommandeur die daarmee zijn greep op het huis te Nes verstevigde.
ARDOU nr. 2288, 7-7v; Mol, Friese huizen, 143 en 308-309, Bijlage I nr. 35.
1514 - 1520
Mr. Galienus Galcko
seculier priester en alhier pastoor geworden, belooft 7 januari 1514 geen afstand te doen van de kerk alhier zonder toestemming van de landcommandeur die hem gepresenteerd heeft.
ARDOU nr. 2288, 8.
Oudmunster nr. 30-3, 69v.
WvTh V, 166.
Mol, Friese huizen, 207-208.
ARDOU nr. 29; Mol, Friese huizen, 376 n. 23.
Mol, Friese huizen, 208.
Jancko Douwama, Geschriften, 291-299. Vgl. Kist en Wind, Een man van eer, 104-108.
Jancko Douwama, Geschriften, 293. De beul te Groningen werd door de Geldersen op 18 december 1520 vandaar naar Sneek gezonden toen Mr. Galcko daar gevangen zat, RA Gelderland, Hertog. Arch. nr. 1331, 41.
Jancko Douwama, Geschriften, 388-390.
Reershemius noemt hem niet. H. van Lengen, Ostfriesische Landschaft te Aurich deelde 7 mei 2002 dat Galienus in Oostfriese bronnen niet bekend is.
HStA Dresden, Copial nr. 108, 131 (Regesten Stukken Dresden nr. 187).
Wanneer Galienus naar hier is teruggekeerd is niet bekend en evenmin hoe na zijn
vertrek het pastoraat is vervuld. In ieder geval heeft Galienus de pastorie hier wel
weer gekregen want de in 1526 aangetreden nieuwe commandeur te Nes beijverde
zich Galienus uit de pastorie gezet te krijgen. Deze eiste voor zijn resignatie echter
een bedrag van 100 goudgl. De commandeur schreef 12 november 1528 (?) aan de
landcommandeur met de suggestie dat deze drie of vier invloedrijke verwanten
aanschrijft hun invloed bij Schenck van Toutenburg, stadhouder van Friesland, aan te
wenden. Hun bemiddeling is nodig om met succes een beroep op de stadhouder te
doen de ‘dronkeman die nu in Oldeboorn de kerk bedient’ ergens anders van een
ambt te voorzien.
ARDOU nr. 29; Mol, Friese huizen, 208-209. Het stuk heeft als dagtekening 12 november 1528 maar het is de vraag of het jaartal juist is omdat reeds in april 1528 Mentke te Oldeboorn pastoor is.
In zijn vermoedelijk in juli 1528 geschreven ‘Instructie an sijn wijff’ wijst de dan
reeds sedert 1523 te Vilvoorde gevangen zittende Jancko Douwama († 1533) hem en
Mr. Renick (zie Akmarijp*) aan voogden over zijn kinderen.
Kist en Wind, Een man van eer, 161; voor de datering: ibid., 26.
Galienus Galco werd in 1502 als student te Wittenberg ingeschreven
Zijlstra nr. 2826.
1502 te Keulen.
Zijlstra nr. 5612.
buiten de voorgeschreven termijnen tot diaken werd gewijd.
Zijlstra nr. 5612; voor deze mededeling geen bronvermelding.
van Galienus Galco vond echter te Utrecht plaats 4 april 1506,
Dom nr. 2544, 61v (de Frisia).
aldaar (dan Galienus Feddonis genoemd) 11 april 1506.
AAU 23, 1896, 399 (zonder plaats van herkomst).
Gello Galconis, van Lemmer, zoals verondersteld.
Zijlstra nr. 5612. Deze werd 16 februari 1510 tot subdiaken, 9 maart 1510 tot diaken en 30 maart 1510 tot priester gewijd: Dom nr. 2544, 22v, 78; AAU 23, 1896, 434.
Mr. Galienus Feddonis werd in 1509 pastoor te Oldelamer*.
De mededeling dat Galienus een onwettige zoon was van heer Galo van Elahuizen
(die overigens onbekend is) en ten tijde van Jancko Douwama’s grootvader (de in
1489 overleden Tiepcke Oenama) pastoor te Oldeboorn werd
Bartstra, Heer Jancko Douwama, 6.
1528 - 1542
Mentke Aedgersz.
wordt voor het eerst als pastoor alhier genoemd 5 april 1528
Tresoar, Hs. Doys II, 142.
nr. 16480, 203.
30 juni 1528.
nr. 16687, 127.
Hof toestemming gevraagd en gekregen de bestaande pastorie af te breken, de steen
te verkopen en van de opbrengst een nieuwe pastorie te bouwen. De commandeur
beklaagde zich daarover op 26 februari 1529.
ARDOU nr. 29; Mol, Friese huizen, 209.
Annesdr. die in 1542/3 gevangen werd genomen en nadien uit Oldeboorn werd
verbannen.
RR nr. 11, 41v.
1542.
nr. 16800, 60.
Van Burmania, 30.
1543 - 1554
Johannes Erler, Alarpie
Johannes komt als pastoor alhier voor in 1543 waarbij blijkt dat hij van zijn inkom-
sten een kapelaan en een koster moet onderhouden.
BB II, 27.
oktober 1544 als pastoor genoemd.
ARDOU nrs. 2274 en 29.
overlijden van Johannes Alarpie.
Protocol Cleuting, 43.
Hij was priesterbroeder van Nes en in 1539 pastoor te Rottum* welks kerk eveneens
aan het Duitse huis te Nes toebehoorde.
Op 6 maart 1554 verklaart notaris Nicolaas Cleuting dat hij zich op verzoek van de volmacht van de parochianen van Oldeboorn met getuigen heeft begeven naar de commandeur van Nes aan wien zij presenteren als door de meerderheid der gemeente gekozen pastoor Karolus, priester van de Duitse orde en nu residerende te Rottum*. Zij verzoeken de commandeur een brief van nominatie waarop deze geen antwoord geeft maar Karolus ‘met hietsinnigen moede bevolen, aldus seggende, ick bevele u, bij de gehoersaemheyt, dien ghij Godt ende de ordene gedaen hebt, dat ghij terestont van hier nae u kercke vertreckt’.
Protocol Cleuting, 43.
Blijkbaar is hier toen gekomen
1554
Johannes van der Elborch
in 1554 als pastoor alhier genoemd.
Van Burmania, 30.
1558
Johannes Tijelens/Thielens
wordt in 1558 als pastoor alhier genoemd.
Van Burmania, 30.
In een biografie van Caspar de Robles wordt verhaald dat Hartman van Gauma en
zijn bende de – niet met name vermelde – pastoor alhier in handen kregen en te
Sneek gevangen zette. De pastoor stelde echter de belangen van verschillende Men-
nisten die in Leeuwarden gevangen waren geweest te hebben voorgestaan en werd
daarop terstond uit de kerker ontslagen.
Carolus, Caspar â Robles, 139.
waren in de winter van 1571/2 in Friesland actief.
Woltjer, 214. Reitsma, Honderd jaren, 62 n. 1 dateert ‘denkelijk najaar .
wordt 6 juli 1575 als pastoor alhier geïnstitueerd.
Jan nr. 1168.
1578 - 1580
Claes/Nicolaus
Claes komt als pastoor alhier voor in 1578.
PI, 274.
CE, 371.
In 1487 is sprake van het jongerschap alhier.
Arch. Haskerconvent nr. 2 reg. 33.
komt als vicarius alhier voor 22 januari 1530.
Tresoar, Hs. Doys II, 142.
komt als vicarius alhier voor 10 oktober 1533
ARDOU nr. 2284.
ARDOU nr. 2663.
ARDOU nr. 2284.
- 1549
Luytien van Hasselt
resigneerde op 27 mei 1549 als vicarius alhier.
RR nr. 49, 2.
1549 - 1567(71?)
Cornelis Wybesz.
Onlangs priester geworden, ontvangt 7 december 1549 het placet op zijn benoeming als vicarius alhier;
RR nr. 49, 2.
nr. 16693, 345.
wordt 20 maart 1572 als vicarius alhier geïnstitueerd.
Jan nr. 1168.
wordt 15 november 1574 als vicarius alhier geïnstitueerd.
Jan nr. 1168.
Kruisprebende/Quirijnsvrijleen
De Kruisprebende bestond reeds 1519/20.
nr. 93, 10.
nr. 16486, 729-734, hier 730.
Tresoar, Hs. Doys II, 142.
BB II, 28.
nr. 16689, 453.
nr. 16708, 470.
hetgeen bevestigd wordt doordat in de uitspraak van 1612 (Hof nr. 16486, 729-734) gerefereerd wordt aan een tussenvonnis d.d. 27 oktober 1608 (in de index op uitspraken van het Hof in: Hof nr. 16679; de sententieboeken uit deze periode ontbreken; reeds 15 juli 1606 was er een tussenvonnis: Hof nr. 16679).
Hof nr. 16486, 729-734, definitieve uitspraak 27 oktober 1612.
Hof nr. 16710, 121, 16 oktober 1612 (inkomsten van het leen vanaf 1597).
Het leen bestaat nog steeds als studieleen.
Kist, Kruis- of Doumaleen.
1519/20 – 1539
Refridus/Ryoerdt Nanckesz.
Op 26 mei 1525 geeft Refridus aan hier nu 5 jaren de Kruisprebende te bezitten.
Hof i. 93, 10. Zijlstra nr. 7827 acht het mogelijk dat hij dezelfde is als Refridus Johannis, van Leeuwarden, als student ingeschreven te Rostock 17 juni 1508. Wij achten Refridus en Ryoerdt Nanckesz. echter dezelfde persoon.
Op 22 januari 1530 wordt een Siwert prebendaat alhier – met de pastoor en de vica-
vicarius – genoemd
Tresoar, Hs. Doys II, 142.
noemt Ryoerdt dan als prebendaat.
Van Burmania, 30.
ckesz., priester alhier, een baar tot stand.
nr. 16481, 883 d.d. 26 februari 1538.
genoemd in een uitspraak d.d. 18 maart 1539 waarbij in het geschil tussen Rembt
Douwama c.s. en Eba Diora wordt uitgesproken dat Rembt c.s. collatoren van het
leen zullen zijn als het vacant wordt.
Tresoar, Hs. Doys II, 142.
Van 1543 tot 1562 is hij bekend als vicarius te Rauwerd*.
is door de koning voorzien met de Douwamaprebende alhier; het Hof gelast 7 sep-
tember 1546 Rembt en Douwe Douwama op hem niet in het bezit daarvan te storen en de hem toekomende pachten en renten uit te keren.
nr. 16689, 453.
BB II, 28.
De toen benoemde is waarschijnlijk de bekende schrijver Suffridus Petrus, geboren te Leeuwarden 1529 en overleden te Keulen 1597.
Bergsma, ‘Suffridus Peters’, 119 n. 43 (en Ph. Breuker, Út de smidte 13 nr. 4 (1979), 17 met verkeerd jaartal en onjuiste conclusie).
Oudere biografie: Ottema, Suffridus Petrus, 413-471. Volgens eigen mededeling van Suffridus in De Frisiorum, 202, werd hij in 1547 student te Keulen. Zijlstra noemt hem niet.
Volgende prebendaten uit de tijd vóór de Reformatie zijn niet bekend.
In 1612 wordt vermeld dat de laatste beneficiant in de slag bij Boxum stierf
Hof nr. 16486, 731.
‘in Borna’ wordt in augustus 1509 genoemd.
Arch. Haskerconvent nr. 1a, 68.
Patroon:
Martinus
Verhoeven, 93. Ten onrechte gaat Van Buijtenen er van uit dat de vermelding van de ecclesia S. Martini in Aesterzee die ca het bezit van de abdij te Lidlum kwam (cit. Wumkes, 39) (nu: Lambooij, 230) betrekking gehad moet hebben op Oosterend omdat de kerk te Oosterzee gewijd was aan Chrysanthus (Van Buijtenen, ‘Franeker’, 27-28, cit. ABU nr. 535, 90v, 1551). Het stuk uit 1551 geeft als plaatsnaam ‘Oestergoe’ waarvoor niet – zoals Van Buijtenen deed – Oosterzee maar Eesterga* gelezen moet worden. Hij herhaalde deze opvatting in zijn Heiligenweg, 28 en 130, en is daarin gevolgd door M.H. de Vries, Oude Polle, 17-18 die vervolgens Kempo van Weidum, pastoor te ‘Aesterzee’ en in 1332 verkozen tot abt van Lidlum (Wumkes, 49, nu: Lambooij, 260-261) eveneens te Oosterend situeert.
Bijzonderheden:
in de waarschijnlijk 14e-eeuwse kerk zijn mogelijk muurdelen van een midden 12e
eeuwse tufstenen voorganger opgenomen . Deze werd niet op een bestaande terp
gesticht maar op een daartoe opgeworpen hoogte met een ringgracht.
MF, 120 resp. Kuipers, ‘Easterein’, 54-60, die tevens wijst op de vondst van een sarcofaag van het oudste type (ca 1100 of eerder) (door Elzinga gedateerd als 12e eeuws, DVF 56 (1976) 161)
In 1508 vermaakt de pastoor elk van de vier priesters alhier een geldbedrag;
FT, nr. 75.
vraag is of hij daarbij ook zijn opvolger heeft begrepen; zo niet dan stonden hier toen
vijf priesters. Daarmee in overeenstemming is de opgave uit ca 1550/2 en 1558/60
dat hier naast de pastorie waren de vicarie, twee vrijlenen en een vrijleen dat ‘de
buijeren tot een costerie geleijdt’ hebben.
Jan nr. 1165.
Een vicarius wordt voor het eerst in 1451 genoemd.
OFO I, nr. 124.
Sebastianus, Fabianus en Georgius wordt reeds in 1453 vermeld.
OFO IV, nr. 18.
het in 1543 genoemde vrijleen zijn bedoeld.
Vries, ‘Easterein’, 133-139.
de tweede prebende de beneficies van de pastoor en de vicarius bedoeld waren was
er dus toen nog een prebende. In 1453 is voorts sprake van een door de pastoor te
onderhouden kapelaan zodat er toen reeds vijf priesters geweest moeten zijn. Het
vierde leen wordt als zodanig ook genoemd in 1535.
RA Hennaarderadeel nr. 16, 250.
voor in 1508.
FT, nr. 75.
RA Hennaarderadeel nr. 16, 88.
het door Auck Donia gesticht Sacramentsleen.
BB I, 400.
wier kinderen zich Donia noemden, danwel haar kleindochter Auck Agges Donia.
Stb. I, 158.
1371
Ydzardus
Jan nr. 1172.
komt in 1378 als pastoor alhier en deken van Franeker voor
OFO II, nr. 1.
alhier, in 1381.
OFO III, nr. 1.
wordt als pastoor alhier vermeld in 1402
OFO II, nr. 5.
OFO III, nr. 2.
is pastoor alhier en deken van Franeker in 1433,
OFO II, nr. 1.
Tresoar, Arch. Gem. Hennaarderadeel nr. 1, 160.
verder in 1453 wanneer hij een geschil heeft met de kerkvoogden over de compen-
satie die hij wenst omdat land (‘Claes eetfenne’) van de opbrengst waarvan hij een
kapelaan moet onderhouden wordt bestemd voor de nieuw gestichte vierde prebende;
het geschil wordt 16 december 1453 aan zoenslieden gewezen.
OFO I, 35.
reeds doen dezen uitspraak waarbij o.m. bepaald wordt dat pastoor en kerkvoogden
een priester moeten kiezen op het nieuwe leen waarvan zij dus m.a.w. collatoren
worden.
OFO IV, nr. 17; vgl. Vries, ‘Easterein’, 135.
- †1459
Rienck Harinxma/Donia
Volgens Petrus van Thabor was een zoon van Syrck Harinxma hier pastoor en overleed deze in 1459.
Petrus Jacobs van Thabor, Kroniek, 15-16.
Stb. I, 158, II, 98, volgens welk van dit stamboek melding wordt gemaakt in de rubriek Mengelwerk van de Leeuwarder Courant, 1832 nr. 27, 3 april 1832. Het Burmaniaboek (Arch. EVC nr. 2575) i.v. Harinxma/Donia noemt deze zoon niet.
Hij was een zoon van Sierck Harinxma en Auck Donia
Stb. I, 158, II, 98.
Donia, vicarius alhier en later vicarius perpetuus/pastoor te Bolsward*, en N. (God-
schalk) Donia, pastoor te Hidaard*. De hierna te noemen Sierck Donia, prebendaat
alhier, was een nakomeling van zijn broer Sierck.
Stb. I, 158, II, 98.
Alhier bevindt zich een kleine zerk waarvan nog slechts een deel van de tekst met het jaartal en de letters ‘obijt d(n)s Iacobus pas(tor?)’ leesbaar is.
Mededelingen H. de Walle d.d. 28 juli, 5 augustus en 2 september 2012
1470
Siurd
OFO III, nr. 9.
In 1509 is sprake van een scheiding die Aggo, pastoor alhier, destijds heeft
gemaakt.
Oosterhout, 475.
als Aggo, die hier in 1497 optreedt als notarius (zie bij: Overige).
1502 - †1509
Goffa/Godfridus (Attama)
wordt hier 16 december 1502 voor het eerst als pastoor genoemd.
OFO IV, 133.
testament op 9 juli 1508 waarbij hij aan de vier priesters alhier elk een goudgl. lega-
teert. Voorts sticht hij een leen te Abbega* dat op 18 juli 1511 voorkomt als ‘zalige
Heer Goffa nije proven’
RvdA II, 293.
RvdA II, 294.
naar zijn stichter het Goffe Attemaleen. Hij heeft een zuster Tryn, zuster in Bethanië
bij Tzummarum, waar ook een nicht (mogelijk Bauck Douwadr.
FT, 503.
executeur testamentair wijst hij aan zijn verwant, heer Douwe Pybez. te Dronrijp*.
Voorts wil hij begraven worden bij heer Goslick Donga (wellicht de van hier
afkomstige Godschalck Donia, pastoor te Hidaard*) in het koor.
FT, nr. 75.
17 juli 1509.
De Vries, Oude Polle: grafzerk in de kerk alhier (de tekst daarop niet in Tresoar, Collectie Grafschriften, Hennaarderadeel, i.v. Oosterend, en bij De Walle). Tjessinga III, 32.
wordt als pastoor alhier genoemd in september 1511.
Tjessinga III, 32.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 62.
1512 - †1534
Agge Ockensz. Rispens
Agge komt als pastoor alhier voor het eerst voor 5 juni 1512,
OFO IV, nr. 210.
OFO II, nr. 293.
Tresoar, Collectie Grafschriften, Hennaarderadeel, i.v. Oosterend (jaartal: 153.); De Walle, 687, nr. 4996.
Stb. I, 303, II, 203. Vermeldingen d.d. 5 februari 1539, 9 juli 1539 (beide Hof nr. 16688, 69, 92) en 15 juli 1539 (Hof nr. 16481, 272) betreffen zijn medecuratorschap over de kinderen van wijlen Syurdt Douwes in een reeds lang lopend proces. Tijdens het rechtsgeding zijn enkele curatoren overleden. Daaronder zal ook Aggo bedoeld zijn. Van zijn zegel uit 1531 bleef slechts een fragment van het randschrift leesbaar: IS OELB A (Tresoar, Zegelfoto nr. 1093).
Abusievelijk wordt hij vermeld als Agge Piers, mogelijk zoon van Pier toe Meylahuus (en dan een broer van mr. Douwe Meylema, pastoor te Welsrijp*).
Nieuwland, ‘Meylema’, 49.
1534 - †1552
Gerrit Dirksz.
komt 11 maart 1534 voor het eerst als pastoor alhier voor
RA Hennaarderadeel nr. 37, 220. Het patroniem (in 1542) volgens GA Bolsward, O.A. nr. 69 reg. 94.
RA Hennaarderadeel nr. 20, 13.
MC.
RA Bolsward nr. 11, 257.
komt als pastoor alhier voor het eerst voor 9 april 1553.
Arch. Gem. Littenseradiel, Arch. Gem. Hennaarderadeel, O.A. nr. 1 (destijds: Tresoar, Hs. FG nr. 337a).
Aud. nr. 1713/1, 170.
Aud. nr. 1713/1, 172. Uitvoerig over deze kwestie: Woltjer, 135-139.
Vries, De Heeren van den Raede, 91.
Arch. RR nr. 30, 33v.
RA Hennaarderadeel nr. 39, 77, juli 1573; nr. 40, 61, 9 september 1574. Alef was toen reeds overleden en had als kinderen bij Syw Alef, Feycke, Hoyte en Luts (ibid.). Over deze kinderen komt Hayo 18 augustus 1559 en 27 oktober 1559 als voormond voor (RA Sneek nr. 23, 901, 924).
1561 - 1580
Douwe Schettens
komt voor het eerst alhier voor 20 april 1561.
RA Hennaarderadeel nr. 20, 521 (als priester), 643, 17 december 1562 (pastoor). Als Schettens : Arch. Gem. Littenseradiel, Arch. Gem. Hennaarderadeel, O.A. nr. 1, 17 juli 1575 en 19 maart 1578, RA Hennaarderadeel nr. 40, 57, 15 januari 1579.
RA Hennaarderadeel nr. 20, 598.
CE, 360.
Een vicarius wordt hier voor het eerst in 1451 genoemd.
OFO I, nr. 124.
1451 - 1455
Johannes
OFO I, nr. 124 resp. IV, nr. 18.
Op 10 juli 1504 kent hertog George van Saksen Haring Donia, pastoor te Bolsward*,
een jaargeld van 10 Rjnse gl. toe ter compensatie voor het opgeven van de vicarie alhier omdat het bezit van meerdere beneficia tegen de gewoonten in Friesland is.
HStA Dresden, Orig. Urkunden nr. 9571.
Henricus Agge Dynga uit Sneek werd in december 1480 te Keulen als student
ingeschreven en aldaar 27 april 1484 baccalaureus decretorum.
Zijlstra nr. 5086 (die hem reeds in 1485 als vicarius te Bolsward noemt).
1501 komt mr. Haring Aggaz. Donia voor zonder dat zijn functie en standplaats
worden genoemd.
OFO I, nr. 124.
Hij was een zoon van Agge Donia en Tieth Doytzes Albada en een broer van N.
(Godschalck) Donia, pastoor te Hidaard*,
Stb. I, 158, II, 99 (niet van Sierck Donia, zoals aldaar ook aangegeven).
Goslick Donia die vóór 1508 alhier werd begraven
FT, nr. 75.
Donia, in 1459 als pastoor alhier overleden.
komt alhier voor 19 juli 1508
Oosterhout, 406.
Tjessinga III, 33.
verklaart 22 april 1534 dat hij over enkele dagen zal aangeven hoeveel hij vorig jaar
van de vicarie alhier heeft ontvangen en hoeveel hij Sierck Doeyez. (= Donia) heeft
betaald ‘na advenant dat hij van zijn zoons wegen de voirsz. vicarije in zijn macht
heeft gehadt’ en met Sirck dan zal afrekenen.
RA Hennaarderadeel nr.20, 222. Een Gerardus Theodorici, van Leeuwarden, werd 20 mei 1510 te Rostock als student ingeschreven, Zijlstra nr 11351, die hem ten onrechte onder deze naam noemt bij een priesterwijding op 4 maart 1514; het betreft hier Gerardus Dibbonis, van Warga (AAU 23 (1896), 466) (de diakenwijding 17 september 1513, Dom nr. 2544, 92v).
is hier vicarius op 30 augustus 1536.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 289, 287.
Hij was een zoon van Aucke Ockesz. en Engel (zie onder Wommels*).
1543 - 1552(3)
Laes Jaecklesz. Albada
Laes komt hier voor het eerst als vicarius voor in 1543
BB I, 401.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 412.
MC.
RA Hennaarderadeel nr. 39, 439.
Vanaf 7 oktober 1553 is hij bekend als pastoor te Oosterbierum*.
komt als vicarius alhier voor 31 mei 1554
Arch. Van Burmania – Van Eysinga nr. 40.
Tresoar, Arch. Gem. Hennaarderadeel nr. 1, 117; Arch. EVC nr, 4222.
wordt als vicarius alhier genoemd 16 maart 1558
RA Hennaarderadeel nr. 38, 400.
RA Hennaarderadeel nr. 20, 374.
1568 - 1572
Johannes Offkeszn.
Reitsma haalt een bericht aan volgens welk Johannes Offkesz. hier in 1568 vica-
rius is en in die tijd in één jaar bij een moeder en haar dochter drie kinderen verwekt.
In 1572 neemt hij dienst onder de Robles; wegens zijn woestheid kreeg hij de bijnaam ‘der Geusen duijvel’. Na de troebelen werd hij weer priester
Reitsma, 152 noot 3. Hij citeert daarbij Pieter Jansz. Twisck, Chroniick, deel 2, 1256. Deze spreekt over een priester Johannes in Oosterend die in 1569 bij zijn ‘boel’ een kind kreeg en tijdens haar kraam bij haar dochter een kind verwekte, terwijl de dochter van hem binnen een jaar van hem weer een kind kreeg. Verdreven door de Geuzen nam hij dienst als krijgsman. Nadat de Geuzen waren vertrokken werd hij ‘weder in zijn dienst gestelt’. Niet met zoveel woorden blijkt dat het om Johannes Offkesz. ging.
In 1561 is hij pastoor te Garijp*.
1573 - 1575
Johannes Offkesz.
Hoe na zijn vertrek in de vicarie werd voorzien is onbekend. In ieder geval is hij hier
6 januari 1573 weer als vicarius.
Arch. Gem. Littenseradiel, Arch. Gem. Hennaarderadeel, O.A. nr. 1.
taling van vier jaren pacht.
RA Hennaarderadeel nr. 40, 67.
RA Hennaarderadeel nr. 40, 11.
Nog in hetzelfde jaar is hij pastoor te Oudega (Sm.)*.
1575 - 1580
Obbe Doytzez. Jellema
Op 1 december 1575 wordt N.N. geïnstitueerd in alterum beneficium alhier.
St. Jan nr. 1168.
zal hier gaan om Obbe of Olbrant Doytzez., in december 1575 nog voorkomende als vicarius te Welsrijp*, en hier als vicarius bekend vanaf 16 mei 1576.
RA Hennaarderadeel nr. 40, 167.
Arch. Gem. Littenseradiel, Arch. Gem. Hennaarderadeel, O.A. nr. 1.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 649.
RA Hennaarderadeel nr. 41, 45.
Arch. Gem. Littenseradiel, Arch. Gem. Hennaarderadeel, O.A. nr. 41, rekening Oosterend 1597.
Wlbrandus Dionysius werd in 1550/1 prebendaat van het Sacramentsleen alhier.
Het derde leen moet reeds in 1453 hebben bestaan
OFO IV, nr. 18.
Het patrocinium is niet bekend.
wordt als prebendaat 9 juli 1508 genoemd.
FT, nr. 75.
komt als prebendaat alhier voor in september 1511.
Tjessinga III, 32.
aangegeven wordt hij – met de voorgaande – in 1508 genoemd.
FT, nr. 75.
15 oktober 1536 wanneer de kerk belooft door hem aan de kerk geleend geld aan zijn
executeurs testamentair te zullen betalen.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 296.
Bocke wordt voor het eerst genoemd 28 september 1541,
RA Hennaarderadeel nr. 36, 389.
Donia 18 oktober 1542.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 248.
partij voor in een reeds langer lopende rechtszaak.
Hof nr. 16689, 259.
gegeven jaar wordt heer Bocke Donia te Oosterend gekozen als pastoor te Arum*.
Tresoar, PB, 1040 Hs, 38.
Dat moet in 1543 zijn geweest want in september 1543 komt hij als pastoor aldaar
voor.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 42.
(zie aldaar) moet Bocke Donia bij deze prebende hebben behoord.
Hij was een zoon van Sierck Siercks Donia
Stb. I, 158-159 (en N. ten Indijck of Inne dijcke, II, 98).
prebendaat van het vrijleen alhier, en van Bocke Donia, pastoor te Harlingen* en
later te Kollum*. Op 7 juni 1539 werd hij als student te Leuven ingeschreven.
Zijlstra nr. 8795 (daar ten onrechte pastoor te Kollum* genoemd).
1543 - 1544
Clemens (Nonesius)
Clemens wordt als prebendaat alhier genoemd in (maart?) 1543
BB I, 401.
vier priesters alhier 3 juli 1544.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 300.
komt alhier voor het eerst voor 18 augustus 1546 en wordt dan – abusievelijk – vicarius genoemd: een geschil tussen Clemens, dan pastoor te Peins*, en hem over landhuur wordt ter arbitrage gewezen aan Laes, vicarius, en Aedger, prebendaat alhier.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 357.
RA Hennaarderadeel nr. 20, 771, 15 oktober 1656.
Arch. Gem. Littenseradiel, Arch. Gem. Hennaarderadeel, O.A. nr. 41, 236, 236v.
Arch. Gem. Littenseradiel, Arch. Gem. Hennaarderadeel, O.A. nr. 41, 7.
RA Hennaarderadeel nr. 42, 82v.
RA Hennaarderadeel nr. 20, 621.
RA Hennaarderadeel nr. 21, 108v.
BB I, 399.
Sebastianus, Fabianus en Georgeprebende, ook genoemd het vrijleen
In 1453 werd deze prebende gesticht. De eerste gift, groot 6 pm., kwam van Laws thoe Sandlaen.
OFO IV, nr. 18. Vgl. Vries, ‘Easterein’, 133-139.
De grootste dotatie kwam echter van Dotthe tho Stittenze die 17 december 1453 al haar onroerend
goed aan deze prebende schonk.
OFO IV, nr. 18.
het leen te houden en daarom wilde zij dat daarvoor 25 pm. van het pastoorsbeneficie werden vrijge-
maakt alsmede een perceel patroonsland.
OFO IV, nr. 18.
zoenslieden aangewezen ter beslechting van de vraag hoe de pastoor daarvoor gecompenseerd moest
worden omdat hij ook belast was met het onderhoud van een kapelaan.
OFO IV, nr. 135.
afdoende regeling daarvoor tot stand die 1 februari 1455 bezegeld werd.
OFO IV, 18.
De collatie van het leen kwam blijkbaar aan pastoor en kerkvoogden.
OFO IV, 18.
BB I, 402.
beneficie sprake is. Nog in 1583 wordt Doto als stichtster van het leen genoemd.
Arch. Gem. Littenseradiel, Arch. Gem. Hennaarderadeel, O.A. nr. 41, rekening Oosterend 1583. Vgl. Van Apeldoorn I, 362.
‘opt vrij leen’ wordt in september 1511 genoemd.
Tjessinga III, 33.
BB I, 396.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 120.
153(1?)5 – 1540
Johannes Ulbets
Op 15 maart 1535 wordt uitgesproken dat door Tyerck Gerbensz. aan Johannes Ulbets (geen heer genoemd), bezitter van het vierde leen alhier, vier jaren achter- stallige huur ad 1 goudgl. per jaar moet worden voldaan.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 250.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 174.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 186.
komt in 1543 niet als huurder van geestelijk land voor. De huur van 1 goudgl. per jaar komt ook voor bij een eis van de na te noemen Alef in 1543 alsmede bij een eis in 1575 door His, moeder van Sierck Donia;
RA Hennaarderadeel nr. 40, 143.
in 1536 vicarius alhier, komt zonder het aangeven van zijn functie voor op 24 september 1539
RA Hennaarderadeel nr. 37, 387.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 387.
tus 1541 inzake betaling van huur van prebendeland.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 217.
roept het Hof het placet van Eel, ook Aele, prebendaat alhier, die de dochter van Sierck Donia heeft onteerd en twee kinderen bij haar heeft verwekt; aan pastoor en gemeente zal worden geschreven dat er een nieuwe prebendaat moet worden gekozen.
Hof nr. 96, 90.
Arch. EVC nr. 2575, i.v. Harinxma/Donia; vgl. Stb. I, 158, II, 99 noot 38. Op 23 mei 1543 wordt Hayo Hoytesz., pastoor te Wommels, aangesteld als curator over Tiets, dochter van wijlen Sierck Donia, tijdens de scheiding met haar broers en zusters, RA Hennaarderadeel nr. 37, 163. Haar moeder was Syts, vgl. Van der Meer, ‘Kunstenaars’, 34.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 269.
1543 - 1558
Aedger Hessels
komt in (maart?) 1543 voor het eerst voor als priester op het vrijleen.
BB I, 402.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 409.
RA Hennaarderadeel nr. 38, 299.
Van Burmania, 32v.
de jonge, zoon van de gelijknamige grietman van Hennaarderadeel, wordt 19 januari
1569 als beneficiant van de vrije prebende alhier genoemd.
RA Hennaarderadeel nr. 39, 239.
hem de zoon (uit het eerste huwelijk van Sierck met Syouck Douwesdr. Douma (van
Oenema) die in 1569 grietman van Kollumerland en hopman van een Spaans vendel
werd; hij sneuvelde tegen de Watergeuzen.
Van der Meer, ‘Kunstenaars’, 34-35.
geweest maar dan moet hij in 1569 hebben geresigneerd en zijn opgevolgd door zijn
gelijknamige halfbroer, zoon uit het tweede huwelijk van Sierck met His Elingsdr.
Deze Sierck werd geboren 2 februari 1557 en overleed 30 januari 1616.
Stb. I, 158, II, 98-99. Het exemplaar in Tresoar geeft t.o. I, 158 een handschriftnotitie volgens welke uit dit huwelijk ook werd geboren Hoyte Donia, 1568 clericus van het bisdom Utrecht. Hij is meer dan 40 jaren in Spaanse dienst geweest en overleed in 1632, meer dan 80 jaren oud. Welk beneficie deze Hoyte had is onbekend. Vgl. Stb. II, 99 noot 33.
Donia komt 7 december 1575 als moeder van Syrck Donia, beneficiant van de pre-
bende alhier, voor; zij eist dan 4 jaren achterstallige pacht ad 4 goudgl. en vier gan-
zen.
RA Hennaarderadeel nr. 40, 143.
bekend is.
Arch. Gem. Littenseradiel, Arch. Gem. Hennaarderadeel, O.A. nr. 41, rekening Oosterend 1583.
gen van de geestelijke goederen van Oosterend niet genoemd.
Arch. Gem. Littenseradiel, Arch. Gem. Hennaarderadeel, O.A. nr. 41, rekening Oosterend 1583. Vgl. Van Apeldoorn I, 362-363.
familie Donia zich de prebende toegeëigend.
In 1532 is voor het eerst sprake van het ‘nyeuwe lien ’t Oistereyndt fondeert by Auck Doenye’.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 179.
In 1543 wordt het Sacramentsleen opgevoerd onder de pastorie. Auck Donia vermaakte ter fundate van dit leen 8 goudgl. uit een zate te Terzool waarvan 1 goudgl. bestemd is voor de pastoor; voor de andere 7 florenen zal hij missen doen of laten doen totdat er zoveel aan het leen besproken is dat er een pries- ter van kan leven.
BB I, 400.
De Vries ziet in de toekenning d.d. 1 september 1557 door de grietman Sierck Donia aan Claas Rochus uit Sneek, die priester wil worden, hem te zullen onderhouden (en daarvoor tot onderpand uit zijn goe-deren een rente van 35 car. gl. stelt) een poging de fundatie tot een volwaardig leen te maken.
De Vries, Oude Polle, 41-43, cit. ABU nr. 535, 334v-335.
wordt 28 februari 1550 op de titel van de custodia van het Sacramentsaltaar alhier toegelaten tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 8.
1550 - 1551
Hillebrandus/Wlbrandus Dionysius
Op 17 september 1550 wordt Hillebrandus Dionysius op de titel van de Sacraments- vicarie alhier toegelaten tot de wijding
ABU nr. 550*, 14v.
ABU nr. 550*, 22v.
In 1558 wordt hij pastoor te Makkum*. Vanaf 1575 is hij hier vicarius.
Dit leen wordt alleen in 1529 genoemd.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 88.
Op 1 september 1529 wordt toestemming verleend op de vruchten van het Onze
Lieve Vrouweleen alhier onder Dirck Dircksz. ‘landsate’ (pachter) beslag te leggen
totdat heer Johannes tevreden zal zijn gesteld.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 88.
In 1497 notarius en schrijver alhier; hij wordt dan door abt Jacobus van het klooster te Hemelum naar de abdij te Werden gezonden om te proberen vandaar monniken naar Hemelum te krijgen; als geboorte- en woonplaats wordt ‘Westerend’ aangege- ven,
Proeliarius, 40-42.
wordt als priester alhier genoemd op 9 juli 1508.
FT, nr. 75.
Alhier bevindt zich ook een grafsteen voor Gierlof Vlbets Rispensi ‘psoner toe S(?)’,
overleden … dagen na Laurentius (augustus) 1494.
Mededeling H. de Walle, Groningen d.d. 8 september 2012.
zekerheid vast te stellen (Schettens??). Hij zal in zijn geboorteplaats zijn begraven.
Vanaf 1511 komen leden van de familie Rispens hier regelmatig voor. Mogelijk is
hij dezelfde als Gerlacus Ulbodi, van Bolsward, 1 september 1477 als student te
Rostock ingeschreven en 11 december 1480 als juridisch student te Keulen.
Zijlstra nrs. 7228 en 5205.
Patroon:
Martinus
Verhoeven, 97.
Bijzonderheden:
het patrocinium wijst op de stichting van de kerk door de bisschop. Wanneer deze stichting plaats vond is niet bekend. In de tweede helft van de 11e eeuw werd een
driebeukige tufstenen kerk gebouwd.
MF, 278.
niets bekend. De kerk kwam bij of kort na de stichting van het johannieter klooster
Hospitaal – gesteld tussen ca 1220 en 1243 – aan dit klooster en werd daarin
geïncorporeerd.
Mol, ‘Johanniters’, 126-127, 132. Elders wordt 1284 als tijdstip van verwerving genoemd, MF, 278.
1507 wordt vastgelegd dat de gemeente de pastoor zal kiezen uit de broeders van
Hospitaal.
Oosterhout, 355-357.
ABU nr. 538-2, 6v.
de magistraat.
ABU nr. 538-2, 81.
In 1456 is sprake van de drie hoofdpriesters.
Telting, Stadrechten, 65.
vermeld.
RvdA II, 435.
RA Sneek nr. 24, 624.
sprake van de vicarie en vijf (in 1558/60 van drie) vrijlenen.
St. Jan nr. 1165.
secretaris van Sneek ‘als wy negen Priesteren hebben’ maar in ‘onder’ (oudere of
andere?) (jaren?) meer.
BB I, 274.
In dat jaar worden hier aangegeven de eigendommen van de pastorie, zeven
prebenden, het kapelaanschap van Donia en de Anthoniuskapel.
BB I, 268-274.
De johannieters hebben blijkbaar geen vicarie als een soort tweede pastoorsplaats
laten ontstaan. In met name de tweede helft van de 16e eeuw worden enkele
priesters als vicarii of medepastoors genoemd maar zij zijn steeds dezelfden als de bezitters van de Nicolaas- en de Barbaraprebende (zie aldaar) waaruit geconclu- deerd kan worden dat deze twee prebenden fungeerden zoals vicarieën elders en de bezitters ervan een deel van de zielzorg verzorgden. Die situatie moet dan reeds vóór 1456 hebben bestaan.
Telting, Stadrechten, 65.
In 1543 worden de volgende beneficia genoemd:
Onze Lieve Vrouwenprebende
Kapelaanschap van Doniahuis.
BB I, 268-274.
Na de Reformatie ressorteerden in ieder geval de pastorie, de Laurens- en de
Nicolaasprebende onder de door de stad beheerde kerkelijke goederen.
Van Apeldoorn II, 257.
Voorts zijn er vrijwel steeds éénmalige vermeldingen van andere beneficia: een
‘schipperspriester’ (1507-1512)
Oosterhout, 561, 380, 427, 202.
Hof nr. 80, 27v.
het Kruisaltaar (1523)
GA Sneek, O.A. nr. 73, 21.
gemaakte Kruiswerk waarop een priester moet worden aangesteld
GA Sneek, O.A. nr. 73, 25-26.
Jacobusaltaar (1540)
FT, nr. 161.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 33.
Crispinianusprebende (1550) (staande ter collatie van de gildebroeders van het
schoenmakersgilde)
ABU nr. 535, 35v.
ABU nr. 535, 94v.
meermalen genoemde Petrus en Paulusprebende (vanaf 1551).
ABU nr. 550*, 17 en vlg. Het Petrus- en Paulusaltaar wordt reeds in 1501 vermeld, FT nr. 62.
wordt onder de beneficia in 1543 genoemd maar mogelijk is soms sprake van
aanduiding van hetzelfde leen onder verschillende benamingen.
Daarnaast wordt onder de beneficia in 1543 de Anthoniuskapel genoemd.
BB I, 274.
Reeds eind 14e eeuw is sprake van de Anthoniuskerk, verbonden aan het gasthuis
Worp van Thabor IV, 6.
Daaraan was oorspronkelijk een gemeenschap van Tertianen (broeders van de
derde regel van Franciscus) verbonden.
Mol, ‘Kruisheren’, 339.
kruisbroeders afgestaan bij hun vestiging in Sneek.
Hermans, Annales, I, 125.
prior in da littia tzercka’.
FT, nr. 28.
gasthuisterrein en daar gedane vondsten – in de gasthuiskerk niet een eerdere
parochiekerk gezien moet worden,
Brada, ‘Johannieters’, 234.
Tenslotte is in 1518 sprake van ‘den fabryckmeister van der nijer capelle van Onser
Liever Crouwen op die Brugge’ alhier.
RA Gelderland, Hertog. Arch. nr. 1077, 71 (rekening van de landrentmeester van Gelre, gedaan in Friese zaken).
1381
Lyoleff
OFO III, nr. 1.
Misschien is hij dezelfde als Ludolphus, in 1378 commandeur van Hospitaal.
Mol, ‘Johanniters’, 147.
broeder van de johannieter orde wordt dan als pastoor alhier geïnstitueerd.
Heeringa, Rekeningen II, 12.
1407 was hij ‘bywylent’ commandeur van Hospitaal en pastoor te IJsbrechtum*.
Mol, ‘Johanniters’, 147, 151 (daar met vraagteken).
1424 ? ?
Claes.
OFO I, nr. 40. Volgens Sipma (loc. cit.) is het stuk maakwerk van ca 1600; Breuker, ‘Pier Epes’, 43 houdt Pibo van Albada († na 1641) voor de mogelijke falsaris.
Volgens Sipma en Breuker is het stuk een falsificatie.
1449 - 1473
Arent/Arnoldus de Huet
komt voor het eerst als pastoor alhier voor in 1449,
OFO I, nr. 104.
Arch. Klooster Aalsum nr. 57 reg. 66. De volledige naam volgens het zegelrandschrift, Tresoar, Zegelfoto nr. 801.
In 1472 is sprake van ‘her Johannes persynna broer’
FT, nr. 28.
moet hebben gehad die eveneens priester was.
Wellicht waren zij verwant aan Everhardus ter Huete, in het midden van de 15e
eeuw pastoor te Bergum* resp. prior van het klooster aldaar.
1483 - 1497
Johannes Hennenberg
van Emmerik, komt voor het eerst als pastoor alhier voor 20 december 1483,
Ft, nr. 44.
voor het laatst 26 juli 1497.
Arch. Klooster Aalsum nr. 78 reg. 117.
komt voor het eerst als pastoor alhier voor 11 maart 1506.
OFO I, nr. 508.
Oosterhout, 355-357. De bepaling van het houden van twee kapelaans ook bij de aanstelling van Jelle Jans tot pastoor in 1561, Arch. Klooster Hospitaal nr. 3 reg. 57.
Douwesz. te Itens een rente met het klooster Hospitaal tegen een rente die het
klooster had verkregen van wijlen Haye, commandeur en broer van Douwe.
OFO II, nr. 277. Het randschrift blijkens zijn zegel als pastoor: HA … DOU… HESENS, mogelijk Doues ? (vgl. Mol, ‘Johanniters’, 148); Tresoar, Zegelfoto nr. 1072.
1507 - 1514
Hendrik van der Elburg
prior van Hospitaal, wordt 2 augustus 1507 door de gemeente en de gezamenlijke
priesters gekozen als pastoor alhier. Daarbij blijkt dat de pastoor steeds gekozen
wordt uit de broeders van Hospitaal. De nu benoemde pastoor moet twee kapelaans
houden.
Oosterhout, 355-357.
maar als persoonlijke assistenten, wier kosten door de pastoor zelf moeten worden
gedragen.
Mol, ‘Johanniters’, 134 n. 51.
Keussen II, 661.
1516 – ca 1525,
Arnoldus Henrici Lochum
weer ca 1526?
Een ongedateerde brief (van vóór 9 augustus 1513) tekent hij als Arnoldus Lochum,
pastoor alhier.
Arch. Klooster Hospitaal nr. 31 reg. 89. Het regest dateert ‘vóór 9 augustus 1513’ omdat in dorso een verkkaring van de ambtman van Sneek d.d. 9 augustus 1513 staat (Arch. Klooster Hospitaal nr. 24 reg. 30). De twee stukken op één blad behoren bij eenzelfde bundel maar hebben een verschillend inventarisnummer gekregen omdat de onderwerpen niets met elkaar te maken hebben. Het kan echter zeer wel mogelijk zijn dat de brief van de pastoor in dorso van de verklaring werd geschreven en dus van nà 9 augustus 1513 dateert. Dat is zelfs zeer waarschijnlijk omdat Van der Elburg 1 april 1514 nog als pastoor voorkomt.
Nijhoff, Gedenkwaardigheden VI, 510 nr. 786.
Tijdens het Gelderse bewind over deze streken stond hij blijkbaar aan de zijde der
Geldersen. In 1525/6 is sprake van een bode inzake Aernt van Lochem, destijds
pastoor alhier ‘ende overmits zijn rebellicheyt van der selver pastorie verdreven’
die zich graag weer in het bezit van de pastorie gesteld zag.
RR nr. 4, 106v.
geschied want omstreeks 1526 klaagt Arent, pastoor alhier, er over dat hem (door
de landsheer) geen presentatie gegeven wordt van de kerk te IJsbrechtum* die hij
voor die van Sneek heeft gewisseld; geapostilleerd wordt dat de presentatie
verleend moet worden.
Aud. nr. 1429.2, 66 (daar gedateerd z.j.e.d. (1527-1532)).
wordt 11 mei 1532 als pastoor alhier vermeld.
ABU nr. 538-1, 109v.
één van de medepastoors was. Als priesterbroeder van Hospitaal is hij niet bekend.
Wellicht is hij dezelfde als Mr. Heercke Poppesz., zonder functie en plaats genoemd 18 mei 1519,
GA Sneek, O.A. nr. , 1
GA Sneek, O.A. nr. , 152v)
GA Sneek, O.A. nr. , 10.
1537 - 1539
Wyrdt/Wyro Bolswardiensis
Wyrdt komt als pastoor alhier voor 8 maart 1537.
GA Sneek, O.A. nr. , 34.
GPCV II, 731.
In de door dood of resignatie (een standaardformulering) van Wyro Bolswardiensis ontstane vacature wordt in juli 1539 voorzien.
ABU nr. 538-2, 6v.
Arch. EVC nr. 5590, nrs. 13, 14.
1539 - 1540
Rychardus/Rycoldus de Harderwijck
johannieter broeder, wordt 30 juli 1539 na presentatie door de schepenen van Sneek geïnstitueerd als opvolger van de voorgaande.
ABU nr. 538-2, 6v.
ABU nr. 538-2, 32.
1540 - 1542
Hermannus de Eck
die kort voor 30 oktober 1542 resigneert
ABU nr. 538-2, 81.
1542 - 1561
Cornelis Hendriksz.
van Kampen 30 oktober 1542 na collatie door de magistraat van Sneek als pastoor alhier wordt geïnstitueerd.
ABU nr. 538-2, 81.
Arch. Klooster Hospitaal nr. 3 reg. 57.
RA Sneek nr. 24, 455v.
1561 - 1570
Jelle Jans/Gellius Ilstanus
van IJlst, tot dan pastoor te IJsbrechtum*, wordt 9 juni 1561 door olderman, burgemeesters, schepenen en raad van Sneek als opvolger van de voorgaande gekozen
Arch. Klooster Hospitaal nr. 3 reg. 57.
Arch. Klooster Hospitaal nr. 3 reg. 58.
1574 - 1580
Johannes Johannis Flor
komt 3 december 1574 voor het eerst voor als pastoor alhier met zijn twee ‘medehelpers’ (medepastoors).
RA Sneek nr. 25, 648.
Arch. Klooster Hospitaal nr. 6 reg. 78.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 80.
RA Sneek nr. 27, 5.
CE, 349.
In 1507 wordt bij de benoeming van de nieuwe pastoor vastgelegd dat deze – op eigen kosten – twee
kapelaans moet houden.
Oosterhout, 355-357; vgl. noot 43: dezelfde bepaling ook in 1561: Arch. Klooster Hospitaal nr. 3 reg. 57.
kapelaans alhier
FT, nr. 62.
Op of na 7 april 1504 wordt gemeld dat hij, ‘onsen cappellaen’, Pasen jl. (4 april) met een mes is verwond.
Oosterhout, 528. Paaszondag viel toen op 4 april.
komt als ‘onze’kapelaan’ alhier voor vanaf 17 mei 1507 wanneer hij wegens vechterij wordt beboet
Oosterhout, 545.
Oosterhout, 241.
Oosterhout, 615.
Oosterhout, 627.
Oosterhout, 622.
kapelaan alhier, treedt 12 april 1523 in plaats van de pastoor als getuige op.
FT, nr. 62.
komt als kapelaan alhier voor 23 september 1540.
FT, nr. 161.
RA Sneek nr. 20, 549.
In de loop van de 16e eeuw treden medepastoors op. Wanneer deze situatie onstond is niet bekend.
In 1456 is reeds sprake van de drie hoofdpriesters.
Telting, Stadrechten, 65.
medepastoors in dezelfde tijd ook genoemd worden als bezitter van de Nicolaasprebende of de
Barbaraprebende. Daaruit kan worden geconcludeerd dat de bedienaars van deze prebenden als
medepastoor optraden. Daarvan zal in het vervolg worden uitgegaan. Met name voor enkele als
medepastoors in de tweede helft der 16e eeuw genoemde priesters blijkt niet welke prebende zij
bezaten maar is door onderlinge vergelijking een reconstructie gepleegd.
Het Nicolaasaltaar en het Barbaraaltaar worden in 1483 genoemd.
FT, nr. 44.
Nicolaasprebende als eerste der prebenden genoemd.
BB I, 269-270.
oudste. In 1519 blijkt de collatie bij de magistraat en de pastoor te berusten.
RA Sneek, O.A. nr. 73, 10v.
Het is de vraag of in deze prebende gezien moet worden de prebende die volgens het testament van
Yde Bockes Harinxma (1483) door haar broer Juw († ca 1472) op diens doodsbed werd gesticht.
FT, nr. 44.
Juws dochter Luts Harinxma († ca 1535) testeert 25 oktober en 7 november 1527.
FT, nr. 116.
ca 1477 gehuwd met Sicke Douwes Sjaerdema, daarna (na 1488) met Schelte Scheltes van
Liauckema († 1503). In 1527 vermaakt zij aan Sicke, zoon van haar reeds overleden zoon Sicke
van Liauckama, het huis Harinxma te Sneek (met 4 november 1527 een nadere bepaling dat indien
Sicke zonder lijfserven overlijdt dit huis komt aan haar (half)broer heer Goslick Juwinga).
FT, nr. 117. Godschalk Juwinga was een zoon van Tjaard Juwinga en Wyts Juwsma, eerder gehuwd met Juw Bockes Harinxma.
Hoewel Sicke jong en kinderloos overleed kwam het huis niet aan Juwinga maar viel het blijkbaar
toe aan zijn broer Schelte (zie hierna).
Luts heeft in 1527 een kapelaan, Petrus Nicolai, prebendaat te IJsbrechtum.
FT, nr. 117.
(na 16 januari 1528) op haar testament bepaalt zij dat indien haar kapelaan Peter, nu wonende te
IJsbrechtum, dat leen wil verlaten en ‘onse leen’ te Sneek wil bedienen, hij een aan dat leen
besproken bedrag uit land te Arum zal genieten
FT, nr. 119.
‘onsen altaer’ in de kerk te Sneek.
FT, nr. 116.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 32.
Agathaleen alhier). In 1539 werd hij echter prebendaat van de Nicolaasprebende alhier (zie hierna).
De bovengenoemde Sicke van Liauckama († 1527) was gehuwd met Ympck Minnema. Bij de
scheiding van de nalatenschap van laatstgenoemden op 9 maart 1558 krijgt de dochter Luts van
Liauckama, weduwe van de raadsheer Sicke van Dekema, o.m. Grutersumhuis te Sneek ‘met eer
ende feer als t jus patronatus’ van zeker vrijleen of prebende, nu bediend door heer Reyner.
Arch. Liauckamastate nr. 71.
Grutersumhuis moet hetzelfde zijn als het eerder genoemde Harinxmahuis. Het wordt door Jancko
Douwama genoemd als het huis waarin de (zg.) originele bul van Karel de Grote verleend aan
Magnus inzake de vrijheid van de Friezen zich bevond en daarin volgens de volksmond is verbrand.
Kist en Wind, Een man van eer, 54.
De benaming Grutersumhuis gaat ongetwijfeld terug op Ayloff de Gruter, die ca 1399 een
machtspositie te Sneek bekleedde en dan met zijn zwager Sicke door hertog Albrecht in bescherming
wordt genomen.
Verwijs, Oorlogen, 522.
Zoals gezegd wordt in 1558 Reyner genoemd als bedienaar van het aan Grutersumhuis verbonden
leen. Hij kan geen andere zijn dan Reyner Gerloffsz. die tenminste reeds in 1560 de Nicolaaspreben-
de bezat en in 1556 de bovengenoemde Peter/Pieter Claesz. opvolgde als priester van het Severinus-
Op grond van het bovenstaande achten wij het waarschijnlijk dat de Nicolaasprebende de oorspron-
kelijk door Juw Harinxma gestichte aan zijn huis verbonden prebende was. Aan de andere kant moet
er op worden gewezen dat er in 1456 reeds drie ‘hoofdpriesters’ waren waarvan wij de bezitter van
de Nicolaasprebende er één achten. Dat is in tegenspraak met een stichting rond 1472 zodat het
mogelijk blijft dat het leen van Harinxma- of Grutersumhuis toch een ander is geweest.
prebendaat op het Nicolaasaltaar wordt 20 december 1483 genoemd.
FT, nr. 44.
komt voor het eerst als prebendaat alhier voor 26 augustus 1507.
Oosterhout, 561.
RvdA II, 98 (dat in 1543 eveneens op naam van deze prebende staat).
GA Sneek, O.A. nr. 73, 10v.
Oosterhout, 627.
pastoor te Rauwerd*
Niet Renesse zoals Miedema, Sneek, 56.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 10v.
Oosterhout, 438.
1539 - 1552(5)
Pieter Claesz.
Volgens een verklaring d.d. 24 juli 1562 werd hij in 1539 bedienaar van dit leen en was hij de voorganger van de dan genoemde Reyner Gerloffsz.
RA Sneek nr. 24, 217-218. Mogelijk echter reeds eind 1538 (zie IJsbrechtum*-prebende).
BB I, 269-270.
GA Sneek nr. 73, 22.
Arch. EVC nr. 2871.
HCL, Arch. Martena nr. 24.
Arch. EVC nr. 2929.
Arch. EVC nr. 2876.
RA Sneek nr. 22, 318.
RA Sneek nr. 23, 1097.
1557 - 1563
Reyner Gerloffsz.
geeft 27 september 1560 aan dat hij 15 augustus 1556 is gekozen als opvolger van de voorgaande als priester van het Severinusgilde om missen te lezen op het Severinusgilde tegen een bepaalde vergoeding die hij aanvankelijk ontving; hij eist nu latere termijnen op maar daartegen wordt ingebracht dat hij de diensten niet regelmatig zou verzorgen.
RA Sneek nr. 23, 1097.
RA Sneek nr. 23, 377.
RA Sneek nr. 23, 1133.
RA Sneek nr. 24, 241.
RA Sneek nr. 24, 217-218.
Van Burmania S, 15.
RA Sneek nr. 24, 248v.
RA Sneek nr. 24, 310v.
RA Sneek nr. 24, 298v.
1564 - 1567
Andries Castricum
wordt 28 januari 1564 met Douwe Benedix als medepastoor alhier genoemd.
RA Sneek nr. 24, 391
Zijlstra nr. 9254.
Andreas, vicarius te Sneek, wordt in 1567 verbannen.
Judoci, ‘Ephemerides’, 423; Winsemius, Historiarum rerum, 88. Harkenroht, ‘Naemlijst’,71 noemt hem Andreas Castricomius te Sneek
Harkenroht, ‘Aenmerkingen’, 585; Romein, 14-15.
1570 - 1577
Mr. Augustinus/Aucke Gaytthiesz. Nauta
wordt als vicarius alhier genoemd 25 april 1570,
Tresoar, Verzameling Aanwinsten nr. 77d.
Aud nr. 295, 165-170.
RA Sneek nr. 25, 271.
RA Sneek nr. 25, 533
RA Sneek nr. 25, 648.
Hof nr. 16802, 274.
RA Sneek nr. 25, 402.
Zijlstra nr. 1716, bij zijn zoon Gaius.
Ook bedienaars van deze prebende komen regelmatig als medepastoor voor. De prebende moet dan
reeds vóór 1456 hebben bestaan als sprake is van de drie hoofdpriesters.
Telting, Stadrechten, 65.
in 1483 genoemd.
FT, nr. 44.
1483
Johannes Johannis Brandt
prebendaat op het Barbaraaltaar wordt in 1483 genoemd.
Volledige naam volgens het zegelrandschrift: Tresoar, Zegelfoto nr. 1810.
1543 - 1556
Johannes Folkertsz.
is in 1543 bezitter van deze prebende
BB I, 270.
RA Sneek nr. 22, 335v.
RR nr. 18, 93v-94.
RA Sneek nr. 23, 310.
RA Sneek nr. 23, 377.
RA Sneek nr. 23, 435.
1558 - ca 1565
Douwe Claesz., ook Benedix
Op 15 januari 1558,
RA Sneek nr. 23, 573.
RA Sneek nr. 23, 840.
RA Sneek nr. 24, 61.
RA Sneek nr. 23, 838.
RA Sneek nr. 25, 378.
RR nr. 22, 74.
Aud. nr. 1430.1, 80v.
Van Burmania S, 11.
RA Sneek nr. 24, 47v.
Op 28 januari 1564 komen Douwe Benedix en Andries Castercom (zie bij de Nicolaasprebende) als medepastoors alhier voor.
RA Sneek nr. 24, 391.
Volgens Zijlstra nr. 11936. Er wordt echter geen inschrijving te Leuven vermeld. Suffridus Petrus, De scriptoribus, 417-418 geeft geen jaartallen.
Oudheden en Gestichten, I, 356.
Zijlstra nr. 11936 op grond van Oudheden en Gestichten,I, 356.
Zijlstra nr. 12336.
- 1567
Cornelius Poppius Rotsterhaulius
pastoor te Sneek, werd in 1567 verdreven,
Andreae, ‘Naamlihst’, 13. Geen van de bekende lijsten noemt hem echter.
Andreae, ‘Naamlijst’, 13. Reershemius, 598 noemt hem reeds in 1565 predikant te Westerhusen.
Reershemius, 598.
is in 1568 pastoor alhier.
Van Burmania S, 15.
1571 - 1579
Roleff Georgesz. Steenen
van Vollenhove, komt als bedienaar van deze prebende voor het eerst voor 26 oktober 1571,
RA Sneek nr. 25, 183.
RA Sneek nr. 25, 367.
RA Sneek nr. 25, 652.
RA Rauwerderhem nr. 1, 142.
RA Sneek nr. 25, 144.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 80.
Op 6 maart 1560 was Rodolphus Georgi van Vollenhove toegelaten tot alle wijdingen; een wijdingstitel wordt niet vermeld.
AAU nr. 550*, 96.
Arch. Liauckamastate nr. 980.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2654, 13.
Enkele van de als (mede)pastoors genoemde priesters kunnen niet gerelateerd worden aan één van de
twee voorgaande prebenden:
komt 19 september 1537 als pastoor alhier voor.
RA Sneek nr. 20, 289.
RA Sneek nr. 20, 394.
1553? - ca 1555
Ysbrand Balck
In 1555/6 wordt last gegeven Ysbrand Balck, prebendaat te Sneek, gevangen te nemen en wordt hij in het Blokhuis te Leeuwarden gedetineerd.
RR nr. 18, 77v, 82v.
GA, Arch. Ewsum (oud) nr. 132 E – II; (nieuw) nr. 20.
Collectie Gabbema nr. 111-XXIII.
Hij komt reeds in december 1550 als commissarius voor;
ABU nr. 535, 59v.
ABU nr. 535, 240.
RA Sneek nr. 22, 27v.
RA Sneek nr. 22, 133v.
Van Ewsum bezorgde hem – wel door zijn zuster Gela, gehuwd met Aepko Onsta, hoofdeling te Wetsinge - het pastoraat aldaar. Op 16 juli 1558 wordt hij, dan wonende in Groningerland, uit de eed ontslagen als voormond over Peecke Douwes, zoon van wijlen Douwe Peeckes bij Wlck Reynerts
RA Gaasterland nr. 4, 5-5v.
Voor haar in 1598 zie noot 187.
GA, Arch. Farmsum nr. 1004.
Zijlstra nr. 4181. Licentiaat volgens Emder Jahrbuch 14, 102.
Zijlstra nr. 4181 (noemt hem abusievelijk pastoor te Heeg (zo ook NNBW I (F.G. Knipscheer), kk. 227-230)).
Kalma, Mensen om de Grote Kerk, 33-35; NNBW I, kk. 227-230. Zie voor hem ook Reitsma, ‘Balck’, 46-47.
Hof nr. 16705, 107. Bijzonderheden blijken niet; het Sententieboek van 1601 ontbreekt. Hij, dan predikant te Naarden, en zijn vrouw, van Sneek, vermaken elkaar het vruchtgebruik 3 september 1598. Zijn erfgenamen zullen zijn zijn zusters Ulck en Trijn Reyner Hoytesdrs., de kinderen van zijn zuster Hiske, de kinderen van Reyner Edes, en de kinderen van zijn broer Claes Reyners. Als zijn vrouw hem overleeft moet zij zijn zegel en signet breken; GA Amsterdam, Arch. Weeskamer, lade 43, nr. 1348.
wordt in 1561 met Douwe Claesz. en Reiner (Gerloffsz.) genoemd als pastoors alhier.
Van Burmania S, 15.
Een prebendaat op het Catharina-altaar wordt voor het eerst in 1483 genoemd,
FT, nr. 44.
priester reeds in 1470.
Worp van Thabor IV, 166.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 23.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 27.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 31.
de raad en 36 (maar in 1529 pretendeert Roelof van Ewsum (gehuwd met Luts Bockes Harinxma)
daartoe ook rechten.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 27.
Ymck van Liauckama, en jfr. Tyaerdt Donia, pretenderende de rechten van de Harinxma’s aan de
ene en de stad aan de andere kant.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 43.
Bocke Feyckes Harinxma, broer van Juw Bockes Harinxma, grootvader van Schelte van Liauckama
wiens weduwe Ymck dan optreedt. De rechten moeten dus teruggaan op de gemeenschappelijke
voorvader Bocke Harinxma (†1468/9).
1470 - †1498
Mr. Aggo Piers
In 1470 wordt hij voor het eerst als prebendaat alhier genoemd.
Worp van Thabor IV, 166.
FT, nr. 44.
OFO I, nr. 275.
OFO II, 78.
Arch. Bestuursinstellingen 1522-1581 nr. 816.
Worp van Thabvor IV, 241.
Proeliarius, 49.
Op 13 augustus 1523 besluiten raad en 36 een kapelaan te zetten op het Catharina-altaar en heer Laurens te ontbieden (om het leen zelf te bedienen) en bij gebreke daarvan een andere priester op dit leen te benoemen;
GA Sneek, O.A. nr. 73, 23.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 22v.
Hof nr. 16480, 256.
1523 - †1524
Mr. Albert Jansz.
ontving blijkbaar daarop dit leen. Voordien bezat hij blijkbaar een andere prebende alhier want als prebendaat komt hij reeds 3 november 1517 voor.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 150.
Douwama, Geschriften, 609.
Arch. Klooster Aalsum nr. 55 reg. 143.
FT, nr. 102.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 24v.
Hof nr. 16480, 194-195.
Hof nr. 16480, 349-351.
Hij was 31 mei 1511 te Keulen als student (rechten) ingeschreven, werd daar 11 oktober 1513 baccalaureus en was vermoedelijk een zoon van de Sneker raadsheer Jan Alberts.
Zijlstra nr. 11870.
1524/5 - 1529
Mr. Hugo Opkonis
was de opvolger van de voorgaande
Hof nr. 16480, 349-351.
Zijlstra nr. 8642.
Hof nr. 93, 3.
Hof nr. 16480, 349-351. Mr. Huygh komt zonder functie ca 1530 voor: GA Sneek, O.A. nr. 73, 162v.
Op 13 juni 1529 protesteren olderman, burgemeesters, schepenen en raad bij de
pastoor dat zij niet instemmen met het voortgaan van de ‘boden’ (waarvan is niet
aangegeven) door Anne Annesz. met betrekking tot de Catharinaprove alhier omdat
zij eerder daarop twee priesters, mr. Albert en mr. Huygh, hadden gekozen en in
het bezit willen blijven totdat zij gerechtelijk daaruit zullen zijn gewonnen waarna op 17 juni 1529 besluit de stad met jonker Roelof van Ewsum (man van Luts Bockes
Harinxma (†1537) ‘met recht of met zoen’ te handelen inzake de Catharinaprebende alhier.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 27.
pastoor geweest te Hommerts* wordt 10 juni 1531 door olderman, burgemeesters, schepenen en raad in deze prebende benoemd.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 28, 33. Waarom het leen vacant was blijkt niet.
1542 - 1565
Syerck Kempo Jellesz.
Op 4 maart 1542 consenteren de volmacht van Anna van Ewsum (dochter van Roelof en Luts Harinxma voornoemd), heer Pieter Claesz. (zie voor hem de Nicolaasprebende), volmacht van Ymck van Lyauckama, en heer Dircks Dircks (zie voor deze het Donialeen), volmacht van jfr. Tyaerdt Donia, aan de ene en de stad aan de andere kant in deblijkbaar door de stad gedane keuze van Syerck Kempo Jellesz. als prebendaat van de Catharinaprebende, onder voorbehoud van de rechten van de drie eerstgenoemden ten aanzien van volgende keuze indien zij enig jus patronatus vanwege de Harinxma’s zouden kunnen ‘voertbrengen’ terwijl de stad bij haar rechten ouder gewoonte zal blijven.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 43. Ook hier blijkt niet waarom het leen vacant was.
De vader meermalen in GA Sneek, O.A. nr. 73, de moeder RA Sneek nr. 24, 607v.
ABU nr. 538-2, 51v.
RA Sneek nr. 24, 560.
RA Sneek nr. 24, 280.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 217.
RA Sneek nr. 24, 607v.
Wanneer deze prebende is gesticht is onbekend. In 1511 staan ten name van heer Bennerts proven in
totaal 23½ pm. land te IJsbrechtum.
RvdA II, 372.
staande land (Tyalzamagoed te Bons) is van de Laurentiusprebende en omvat dan totaal ca 33 pm.
BB I, 372.
alhier voor.
Oosterhout, 118.
De collatie berustte blijkbaar bij de stad. Deze stelt althans in 1545 regels op over de bediening
ervan.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 53.
Hanckema collatierechten op het Laurensleen waarover zij met de stad voor het Hof procederen.
RA Sneek nr. 22, de protocollen van het Hof is daarover niets gevonden.
(1492?-)† 1512 ?
Bennert Edasz.
Bennert komt voor het eerst als priester voor 4 mei 1492.
Oosterhout, 118.
RvdA II, 372.
Oosterhout, 556.
Oosterhout, 196.
Oosterhout, 230.
1536 - 1562/3
Bocco Olfardi
wordt voor het eerst als priester alhier vermeld 24 mei 1536.
RA Sneek nr. 20, 203.
BB I, 272-273.
RA Sneek nr. 21, 476.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 53-53v.
RA Sneek nr. 24, 171v.
RR nr. 24, 84-94v; de procureur-generaal heeft dan een zaak tegen Mr. Bocke en Mr. Syrck maar waarover blijkt niet.
tot wiens behoeve 11 januari 1555 land van de Laurensprebende ontruimd wordt
RA Sneek nr. 22, 318.
RA Sneek nr. 22, 318.
In 1511 is voor het eerst sprake van de Sacramentsprebende alhier; deze bezit dan 25 pm. te Loënga.
RvdA II, 427.
(1525 -) 1540
Jan Beerns/Johannes Bernardi
In 1540 wordt Jan Beerns als priester van deze prebende genoemd.
RA Sneek nr. 20, 90.
priester alhier komt Johannes Bernardi ook voor 23 september 1540.
FT, nr. 161.
dezelfde zijn als Johannes Bernardi, priester alhier, genoemd 20 mei 1525,
Hof nr. 93, 3.
maar niet blijkt welk leen hij toen had.
organist alhier, wordt 17 maart 1542 door de stad en de kerkvoogden voor zes jaren
deze prebende gegeven.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 43v.
bedienen te boek.
BB I, 273.
1554
Johannes van der Geest
Op 26 januari 1554 eist dr. Claes van der Geest namens zijn zoon Johannes, prebendaat van het Sacramentsleen, van de kerkvoogden achterstallige grondpachten.
Hof nr. 16690. 362.
Protocol Cleuting, 45-46.
RA Sneek nr. 22, 305.
Wanneer deze prebende is gesticht is onbekend. Op 31(!) november 1593 is sprake van ‘Grevinga S.
Michaelis proven’ alhier
RA Sneek nr. 144, 44.
Donialeen bediende (zie aldaar).
- †1543
Nicolaus Michaelis
Na diens overlijden wordt 19 mei 1543 de vicarie op het Michaelsaltaar alhier jure devoluto gegeven aan
van Sneek.
ABU nr. 538-3, 7.
Volgens opgave waarschijnlijk eind 1543 bedient deze dan deze prebende.
BB I, 273.
FT, nr. 161.
RA Sneek nr. 20, 588.
RA Sneek nr. 21, 60.
1556 - 1564
Claes Matthijsz.
komt voor het eerst 17 april 1556 voor als bedienaar van dit leen
RA Sneek nr. 23, 195.
RA Sneek nr. 23, 842.
RA Sneek nr. 24, 452.
1572 - † 1577
Laurentius Hollant
is 26 januari 1572 bedienaar van het Michaelsaltaar alhier
RA Sneek nr. 25, 237.
RA Sneek, nr. 25, 385.
Hof nr. 16802, 274.
Onze Lieve Vrouweprebende
Het is niet duidelijk of met dit leen bedoeld is het Onze Lieve Vrouwe ter Noodleen alhier waarvan
hertog Georg van Saksen 15 december 1509 de nominatie toestaat aan Low Donia; de benoemde
moet de presentatie verzoeken aan stadhouder en regering en deze uit de kanselarij ontvangen.
Hof nr. 80, 27v. De presentatierechten had de hertog zich toegeëigend.
1520
Op 23 augustus 1514 is sprake van een huis destijds gekocht van Willem, provenpriester op het Onze Lieve Vrouwenaltaar alhier,
Oosterhout, 615.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 153v.
clericus, bezit in 1543 deze prebende.
BB I, 274.
RA Sneek nr. 25, 45.
PI, 252.
1563
Syerck Kempo Jellesz.
bediende volgens een aantekening d.d. 19 februari 1563 deze prebende;
RA Sneek nr. 24, 280.
Donialeen (Kruisaltaarleen)
Op 28 oktober 1501 maakt Kathryn Harinxma een eeuwige memorie op het Kruisaltaar, gesticht door de ouders van haar man Low Donia, en bepaalt zij dat daarop terstond een priester gekozen moet worden 250. Daartoe bestemt zij een rente uit Wythiamagoed te Poppingawier.
FT, nr. 62.
RvdA II, 405.
Low Donia was een zoon van Pieter Ockinga en N. Lowsdr. Donia waarbij aangetekend wordt dat een oudere Low Donia onbekend is.
Stb. I, 280; II, 189.
Arch. Klooster Hospitaal nr. 24 reg. 30.
Stb. I, 149-150.
In 1543 is Tjaercke Donia erfpatronesse van het kapelaanschap van Doniahuis te Sneek waarvan de goederen niet gemortficeerd zijn.
BB I, 272.
Stb. I, 149-150.
In haar testament in 1501 bespreekt Kathryn Harinxma een bedrag aan heer Meynert Jansz., prebendaat te Franeker, die ook aanwezig is bij de bezegeling ervan op 23 april 1502.
FT, nr. 62.
Oosterhout, 551.
Oosterhout, 438.
RvdA II, 369. De rente wordt in 1543 niet genoemd.
Oosterhout, 367.
wordt 23 november 1514 genoemd als provepriester op Doeinga alhier.
Oosterhout, 615.
Zijlstra nr. 7756.
Op 13 augustus 1523 besluiten raad en 36 te Sneek een priester te benoemen op het Kruisaltaar;
GA Sneek, O.A. nr. 73, 23. Waarom het leen vacant was blijkt niet.
is volgens opgave d.d. 25 december 1543 bedienaar van het kapelaanschap op Donia.
BB I, 272.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 43.
RA Sneek nr. 20, 493.
RA Sneek nr. 21, 448.
RA Sneek nr. 21, 589.
Wanneer dit leen is gesticht is onbekend. Het wordt in 1543 niet onder de lenen te Sneek genoemd.
Mgr. Doethgen wordt 20 mei 1525 als priester te Sneek vermeld.
Hof nr. 93, 3.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 40.
FT, nr. 165.
Noomen en Walsweer, ‘Albada’, 177. Een zoon van zijn broer Doede was prebendaat van de Petrus en Paulusprebende alhier.
Zijlstra nr. 11887.
Hof nr. 16689, 308.
1534
Op 24 februari 1534 komt de stad Sneek met Onno van Ewsum en Ivo Frit(z)ema overeen voor het door resignatie van mr. Doytye vacante Agathaleen het volgende drietal op te stellen: Pieter, prebendaat te IJsbrechtum*, Joannes te Goënga* en Fedde te Cambuur (Leeuwarden-Hoek*).
GA Sneek, O.A. nr. 73, 40.
Ook over dit leen dat in 1543 niet voorkomt onder de beneficia alhier is vrijwel niets bekend. Het wordt alleen in 1551 vermeld.
priester na wiens dood of resignatie de vicarie of prebende op het Adrianusaltaar
die 6 september 1551 wordt geïnstitueerd.
ABU nr. 535, 94v.
ABU nr. 550*, 25v.
Ook dit leen komt niet voor onder de in 1543 genoemde beneficia. Het Petrus en Paulusaltaar wordt
28 oktober 1501 genoemd.
FT, 62.
door de gildebroeders van het Petrus en Paulusaltaar; het zal in alle opzichten wereldlijk blijven.
Oosterhout, 654.
uit Jutrijp wordt 20 maart 1550 op de titel van het Petrus en Paulusaltaar alhier geëxamineerd ter toelating tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 10.
wordt 18 februari 1551 op de titel van de Petrus en Paulusprebende alhier geëxamineerd ter toelating tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 17.
Noomen en Walsweer, ‘Albada’, 177-178.
Mogelijk is hij dezelfde als Pieter, priester alhier, genoemd 29 april 1551
Arch. EVC nr. 2874.
1551 - 1554(6?)
Petrus Garbrandi
wordt 17 september 1551 op de titel van deze prebende toegelaten tot alle wijdingen.
ABU nr. 550*, 26v.
RA Sneek nr. 18, 567.
RA Sneek nr. 18, 558.
Wanneer hij resigneerde is onduidelijk: 1554 of 1556 (zie hierna).
wordt na de resignatie van de voorgaande op 23 oktober 1554 tot het Petrus en Paulusaltaar alhier geïnstitueerd.
ABU nr. 535, 240.
Tresoar, Verzameling Aanwinsten nr. 77b.
1556 - 1557
Arnoldus Wybesz.
Op 12 december 1556 geeft de proost-aartsdiaken van St. Jan last de jongeling Arnoldus Wybesz. in het bezit te stellen van de Petrus en Paulusvicarie alhier, vacant door de resignatie van Petrus Gerbrandi.
Tresoar, Verzameling Aanwinsten nr. 77b.
ABU nr. 535, 345v-346.
van Sneek, wordt 6 september 1557 geïnstitueerd in de Petrus en Paulusprebende of -vicarie alhier, na de resignatie van Arnoldus.
ABU nr. 535, 345v-346.
ABU nr. 550*, 77.
1561 - 1562
Johannes Rodolphi
wordt 15 september 1561 op de titel van de Petrus en Paulusprebende alhier toegelaten tot de wijding van subdiaken
ABU nr. 550*, 107v.
ABU nr. 550*, 110v-111.
uit Sneek, wordt 16 september 1563 op de titel van dit beneficie toegelaten tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 117v; vgl. ABU nr. 550*bis, 3 september 1563.
wordt 5 april 1565 op de titel van deze prebende toegelaten tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 130v.
1567 - 1568
Theodoricus Arnoldi
wordt 18 september
ABU nr. 550*, 143v.
Oudmunster nr. 1740.
Oudmunster nr. 1740.
Crispinus en Crispinianusprebende
Ook deze prebende wordt onder de beneficia in Sneek in 1543 niet genoemd.
Na diens resignatie wordt
1550
Heercke Wybesz./Hermannus Wybrandi
op 11 maart 1550 door de gildebroeders van het schoenmakersgilde of de prebende van Crispinus en Crispinianus alhier gepresenteerd; de institutie vond 30 mei 1550 plaats.
ABU nr. 535, 35v.
ABU nr. 550*, 11v.
Vanaf 1508 is sprake van een ‘scipper prester’.
Oosterhout, 380.
altaar met een daaraan verbonden priester gehad. Het patrocinium van het beneficie is onbekend.
Claes wordt als priester alhier voor het eerst genoemd 26 augustus 1507.
Oosterhout, 561.
Oosterhout, 380; voor de relatie: Stb. I, 158; II, 99. Er lijkt geen (nauwe) relatie te zijn met Low Donia.
Oosterhout, 427.
Op 20 februari 1512 is sprake van het huis van Peter, ‘scipper prester’, als belender.
Oosterhout, 202.
GA Sneek, O.A. nr. 73, 150.
wordt als altarist van het schippersaltaar genoemd 4 maart 1541.
RA Sneek nr. 20, 588.
FT, nr. 161.
BB I, 273-274.
RA Sneek nr. 21, 60.
noemt zich 23 september 1540 altarista Sancti Jacobi.
FT, nr. 161.
Op 12 april 1523 bepalen Goedfriend Goeslicksz. en zijn vrouw Hylck, die in Oldeklooster bij hun
oom, heer Johan, begraven willen worden, bij testament dat zij een altaar stichten te Sneek in het
onlangs gemaakte Kruiswerk; op dit altaar moet een priester benoemd worden. Collatoren van het
leen zullen zijn hun zoon mr. Goslick en de uitvoerders van hun testament, te weten de pastoors te
Bozum* en Rauwerd* en mr. Albert, prebendaat alhier (zie Catharinaprebende).
FT, nr. 102.
Van vaderszijde van mr. Thomas Gerrit Goslicksz., vicarius te Bolsward*.
Verder is over dit leen niets bekend.
In de inleiding kwam de Anthoniuskerk reeds ter sprake. Deze was aan de kruisbroeders afgestaan. De Anthoniuskapel bleef echter blijkbaar een zelfstandig beneficie dat in 1543 onder de lenen te Sneek genoemd wordt.
BB I, 274.
Na diens overlijden of resignatie
ABU nr. 538-2, 52.
op 6 juni 1541 jure devoluto verleend aan
van Sneek
ABU nr. 538-2, 52.
ABU nr. 538-2, 52.
RA Sneek nr. 20, 119.
1550
Hermannus Sixti/Heero Sickens
van Sneek wordt 27 februari 1550 op de titel van het Anthoniusaltaar alhier geëxamineerd ter toelating tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 7v.
tot de kapel.
ABU nr. 535, 76v-77.
ABU nr. 550*, 21.
Op 18 mei 1558 wordt door het Hof bepaald dat de voogden en de administrateur van de armen en het Gasthuis niet meer dan 4 hoornties gl. behoeven te betalen tot reparatie van de kapel en de dienst daarin door een priester die door de ‘aefterluyden ende voogden’ van de Anthoniuskapel (aangesteld wordt; de rest van de tekst is verdwenen).
Hof nr. 16691, 172v.
Onze Lieve Vrouwenkapel op de brug
In 1518 wordt de nieuwe Onze Lieve Vrouwenkapel op de brug genoemd.
RA Gelderland, Hertog. Arch. nr. 1077, 21.
priesters zijn niet bekend.
In de 15e en 16e eeuw wordt in Sneker bronnen een groot aantal priesters genoemd waarvan niet bekend is welk beneficium zij hadden. Daaronder kunnen zich ook priesters bevinden die buiten Sneek stonden maar daar niet traceerbaar waren. Zoveel mogelijk in chronologische volgorde worden zij hieronder genoemd.
1424 ? ?
Hoyta Taeckazn.
OFO I nr. 40.
Volgens Sipma en Breuker is het stuk een falsum.
OFO I nr. 40 en Breuker,’Pier Epes’, 43; vgl. ook noot 36.
prebendaat en tevens deken van Laag Wagenbrugge.
OFO I, nr. 105.
1456
Petrus Eponis
FT, nr. 18.
1468
Mgr. Michael Ottonis
beneficiatus alhier, procedeert dan tegen een inwoner van Utrecht over geld.
ABU nr. 247-a-1, 95.
‘persynna broer’, broer dus van de pastoor.
FT, nr. 28.
1472
Cornelius Johannis
FT, nr. 28.
1472
Coenradus Bloem
FT, nr. 28.
komt voor het eerst als prebendaat voor in 1477.
OFO I, nr. 275.
leven,
Oosterhout, 53.
verzoekt de andere erfgenamen van Harmen Doetghers en Baeve, ouders van nu
wijlen Ulfert, behulpzaam te zijn bij het verkrijgen van de erfenis.
Oosterhout, 65.
aantekening d.d. 5 februari 1507 hadden Ulfert en zijn moeder Baeffe een rente uit
een huis te Sneek.
Oosterhout, 337.
Pyeka heer Douwes wordt ca 7 september 1490,
Oosterhout, 71.
Oosterhout, 73.
november 1490,
Oosterhout, 75.
Oosterhout, 5.
vermeld 1 september 1490.
Oosterhout, 70.
vermeld 17 december 1490.
Oosterhout, 78.
GA Kampen, O.A. nr. 90.
vermeld 31 augustus 1491.
Oosterhout, 104.
1491 - 1511
Govert Woltersz.
komt voor het eerst voor in oktober 1491,
Oosterhout, 94.
Oosterhout, 561.
Oosterhout, 402.
Oosterhout, 455.
RvdA II, 368.
Zijlstra nr. 8207.
vermeld ca 28 oktober 1491,
Oosterhout, 97.
Oosterhout, 166.
Oosterhout, 184.
vermeld in 1494,
Oosterhout, 81.
Oosterhout, 513.
Oosterhout, 460.
Oosterhout, 253.
Oosterhout, 660.
Zijn huisvrouw Alyt wordt 14 januari 1495 genoemd.
Oosterhout, 54.
wordt voor het eerst genoemd als prebendaat 26 augustus 1507,
Oosterhout, 651.
Oosterhout, 562.
Oosterhout, 531.
Oosterhout, 445.
Ook op 24 juni 1512
Oosterhout, 230.
Oosterhout, 648.
op de Oosterdijk, wordt 20 oktober 1507 genoemd als zwager van Sibbele Gabbesz.
Oosterhout, 567.
is volgens aantekening d.d. 8 november 1507 beledigd.
Oosterhout, 569
wordt als overleden genoemd 10 maart 1508.
Oosterhout, 372.
Een door hem bezegelde brief wordt 3 april 1508 genoemd.
Oosterhout, 378.
komt voor 4 november 1508.
Oosterhout, 420.
1509 - 1512
Johan die Lose
komt voor het eerst voor 27 maart 1509
Oosterhout, 438.
Oosterhout, 230.
1508
Hero en Johannes, broers
Een door hen gemaakte baar wordt 20 april 1509 genoemd.
Oosterhout, 468.
Zijn huisvrouw Wythia wordt 3 juli 1509 vermeld.
Oosterhout, 457.
overleden zoon van Katherina, weduwe Claes Symons weduwe, alhier, wordt 6 november 1510 genoemd.
Oosterhout, 271.
zoon van Meyne, weduwe van Dirck Pouels, wordt 24 januari 1511 genoemd,
Oosterhout, 266.
Oosterhout, 285-286.
Zijlstra nr. 6774.
wordt 16 mei 1511 inzake een geldvordering genoemd.
Oosterhout, 290.
AAU 23 (1896) 441. Wijding tot subdiaken 24 september 1510, tot diaken 8 maart 1511: Dom nr. 2544, 24v, 81.
komt voor 4 september 1511.
Oosterhout, 304.
wordt 17 oktober 1511 vermeld.
Oosterhout, 311.
wordt 5 oktober 1512 genoemd
Oosterhout, 599-600.
komt 28 juni 1514 als zoon van Foekel Tyernes (weduwe) en broer van wijlen Marten Tyernes voor.
Oosterhout, 599-600.
wordt 7 juli 1514 met zijn broer Mynthie vermeld als ooms van de kinderen van wijlen Jan Mynthiesz. (die in 1509 als zwager van de priester Gerrit genoemd wordt
Oosterhout, 513.
Oosterhout, 600.
heeft blijkens vermelding d.d. 12 maart 1516 alhier een huis gekocht
Oosterhout, 657.
1519 – 1529
Mr. Heercke Poppoz.
vermeld 18 mei 1519,
GA Sneek, O.A. nr. , 1.
GA Sneek, O.A. nr. , 152v.
GA Sneek, O.A. nr. , 10.
Dezelfde als de in 1532 genoemde pastoor ?
1520
Hotie Ocke Blinckesz.
vermeld 12 december 1520.
GA Sneek, O.A. nr. , 152v.
Op 22 juli 1522
St. Jan nr. 1165.
ABU nr. 231, 76.
Peter Jacobsz. Van Thabor, 306.
1523
Gerlacus van Oosterend
wordt 1523 als priester alhier genoemd.
Peter Jacobsz. Van Thabor, 338.
komt als priester alhier voor 20 mei 1525.
Hof nr. 93, 3.
Dom nr. 2544, 30, 87; AAU 23 (1896) 452.
Zijlstra nr. 8650.
komt als priester alhier voor 20 mei 1525.
Hof nr. 93, 3.
priester, wordt alhier gearresteerd wegens moord op een andere priester wiens naam
niet wordt vermeld.
RR nr. 5, 74.
Op 5 juli 1538 wordt hij genoemd inzake huishuur.
RA Sneek nr. 20, 353.
RA Sneek nr. 21, 668.
Hij overleed vóór 7 februari 1539 en had kleinkinderen.
RA Sneek nr. 200, 394.
In april 1539 wordt er over geklaagd dat hij niet op zijn beneficie resideert.
GPCV II, 731.
Zijlstra nr. 8941.
Noomen en Walsweer, ‘Albada’, 175.
1540
Siurdt/Suffridus Johannis
komt 23 september 1540 voor.
FT, nr. 161.
wordt 8 augustus 1544 vermeld.
RA Sneek nr. 21, 289.
komt 19 augustus 1545
RA Sneek nr. 21, 411.
RA Sneek nr. 21, 464.
wordt 24 september 1546 genoemd.
RA Sneek nr. 21, 554.
wordt in juni 1549 medeerfgenaam van de schipper Anne Annesz. genoemd.
RA Sneek nr. 21, 119.
komt 2 mei 1553 voor als medecurator over de kinderen van wijlen Eeuwe Piers.
RA Sneek nr. 142, 833.
Van zijn huis is sprake 18 juli 1555.
RA Sneek nr. 18, 580.
wordt genoemd 9 oktober 1556.
RA Sneek nr. 23, 319.
wordt genoemd 2 juni 1559.
RA Sneek nr. 23, 856.
Op 29 mei 1560
RA Sneek nr. 23, 1042.
RA Sneek nr. 24, 294.
wordt 31 augustus 1562 curator over de kinderen van Auck Wiglesz.
RA Sneek nr. 24, 231
GA Sneek, Oud Arch. nr. , 66v. Als volmacht van Wigle Oenes komt hij voor 16 oktober 1563, Hof nr. 16692, 445; een plaats wordt niet genoemd.
Ide heer Sioerts’weduwe wordt tussen 1578 en 1582 lidmate te Sneek.
DTB nr. 573.
Patroon:
Vitus
Verhoeven, 98. Het patrocinium komt ook voor 21 oktober 1463 (Arch. RBG nr. 26 nr. 52), 23 maart 1511 (FT, nr. 82) en 28 december 1520 (ABU nr. 231, 84).
Bijzonderheden:
onder de huidige kerk beviden zich de sporen van een tufstenen zaalkerk met
westbouw, daterende uit de eerste helft van de 12e, mogelijk zelfs nog uit het einde
der 11e eeuw.
Bulletin KNOB 77 (1976), 313-316.
meer voorgaande kerken moeten er echter wel zijn geweest. Noomen ziet Stiens als
de oudste dochterkerk van Leeuwarden-Oldehove*; waarschijnlijk kan de
kerkstichting te Stiens in de late 10e eeuw worden gedateerd.
Noomen, ‘Leeuwarden’, 54-55.
Hyum*, Finkum*, Wijns* en Britsum* afgesplitst.
Noomen, ‘Leeuwarden’, 54-55.
In 1456 is voor het eerst sprake van een vicarius.
PB Hs. 1466.
RA Leeuwarderadeel nr. 13, 352.
RvdA I, 62.
Eerstgenoemd leen is te identificeren met het sacristieleen.
RvdA 1540, 163.
RvdA 1540, 171.
traceren.
BB I, 99.
vicarius’
RvdA 1540, 162.
BB I, 97.
Bij de opgave van de geestelijke goederen in 1580 worden alleen de pastorie- en de
vicarielanden opgegeven; de bezittingen van het sacristieleen en de prebende
komen merkwaardigerwijze niet ter sprake
Reitsma, 56-58.
priesters hadden. Overigens valt op dat in 1543 veel meer land als eigendom van
zowel het Onze Lieve Vrouweleen als het Nicolaasleen wordt vermeld (35½ pm.
en diverse kleine percelen, totaal 42 einsen, resp. 35 pm. en 74½ einsen)
BB I, 99, 97.
1580 als vicarieland wordt genoemd (21½ pm. en 55 einsen).
Reitsma, 57.
de specificaties der landerijen in 1543 resp. 1580 lijkt het in 1543 genoemde
Nicolaasleen in 1580 als vicarie aangeduid te worden maar zeker is dat niet.
Welk leen de in 1456 genoemde vicarius heeft bezeten valt niet uit te maken.
‘sacerdos’ alhier, genas van een oogziekte na het aanroepen van de naam van de
kort voordien overleden abt Siardus van Mariëngaarde; de gebeurtenis mogelijk te
dateren tussen eind 1230 en 1235.
Lambooij en Mol, 321 en 51 n. 98.
iuvenis sacerdos alhier werd na het aanroepen van de naam van Siardus genezen van schurft; de gebeurtenis vond mogelijk in 1241 plaats.
Lambooij en Mol, 327 en 51 n. 98.
Op de in 1381 gegoten klok staat een randschrift dat door van Borssum Waalkes en Verhoeven verschillend wordt gelezen: eerstgenoemde leest dat deze klok gegoten werd ten tijde van Gherloff, persona
Van Borssum Waalkes, ‘Klokke-opschriften’, DVF 16 p. 164 (aldaar vocor Maria t(empo)rib(us) Gherlof persona hui(u)s ecc(lesi)e).
Verhoeven, Klokken, 73.
verdient naar onze mening de eerste lezing de voorkeur.
komt als pastoor alhier voor 10 mei 1458
OFO II, nr. 43.
FT, nr. 20.
ook als ‘keysers orkene’ (notaris) aangeduid. Hij zal dezelfde zijn als Ripperndus
Theodoricus de Amsterdammis, die te Leeuwarden 30 mei 1465 als notarius het
testament van Romke Aynge instrumenteert
FT, nr. 23.
waar hij dan staat; hij was toen geen pastoor alhier.
1462 - 1470
Jelle Juwsma (de jonge)
pastoor alhier, betaalt in 1462 de uit het dekenaat Dokkum aan de proost van
Oudmunster verschuldigde bedragen.
Oudmunster nr. 1738, 4.
oktober 1463.
Arch. RBG nr. 26 nr. 51.
PB Hs. 1466.
is hij bekend als pastoor van Leeuwarden-Oldehove (Mariëngaarder pastorie)*.
148. - †1492
Mr. Werp Aebinga
wordt 148. als pastoor alhier genoemd;
Van Burmania, 39v.
Van Burmania, 39v.
was een zoon van Gosse Aebinga te Hyum en Trijn Roorda.
Stb. I, 4; II, 5. Hij is niet als student aangetroffen.
1495 - 1500
Albertus Johannis
eerder pastoor te Tzum* maar daar niet meer in 1490, komt voor het eerst als
pastoor alhier voor 8 mei 1495
PG, nr. 124; volledige naam volgens het zegelrandschrift, Tresoar, Zegelfoto nr. 104.
Worp van Thabor V, 34.
1500/4- 1514
Mr. Tjaard Elgersma
was door de Saksische stadhouder graaf Hugo von Leisnitz (1500-1504) benoemd
en resigneert 30 december 1514.
Hof nr. 80, 31v.
1509 te Leipzig als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 8204.
Saksische, later van de Habsburgse partij. Waar hij zich na zijn resignatie ophield is
onbekend. Hij werd raadsheer in het Hof van Friesland; als zodanig wordt hij voor
het eerst vermeld 29 oktober 1516, voor het laatst 16 juni 1525.
Vries e.a., Heeren van den Raede, 210.
In 1517 worden de door de Habsburgers geconfisqueerde goederen van Seerp,
pastoor te Oosterlittens*, aan hem geschonken.
GPCV II, 347.
wordt over usurpatie van rechten door ambtenaren van Karel V wordt gezegd dat
hij zich uitgeeft als officiaal van de bisschop en apostolisch commissaris, wel vier
beneficia heeft en het vorige jaar van de stadhouder de kerk te N. (de plaatsnaam is
helaas niet aangegeven) heeft gekregen.
Aud. nr. 1429/3, 43; vgl. Theissen, Centraal gezag, 435.
Leeuwarden-Oldehove*, ontkent dat Tjaard enige jurisdictie heeft; hij zou
commissie hebben in casus episcopalibus in het schrikkeljaar en andere jaren
waarin de bisschop geen rechtsmacht heeft behalve in het geval van appèlzaken; de
priesters hebben in die jaren de jura episcopalia.
Aud. nr. 1429/3, 114.
1523/4 wordt hij officiaal genoemd.
RR nr. 3, 50.
van Friesland niet gehandhaafd blijven.
Vries, ‘Friesland’, 138, 141.
Schenck van Toutenburg aan de landvoogdes dat Tjaard trouw de Saksische
hertogen en daarna de keizer heeft gediend ‘niet tegenstaende vele molestie ende
unwillens hem tot diversen tyden obvieert’ en verzoekt hij haar hem ‘mit enighe
remuneratie ofte gratuiteit … te versien ende begyfftigen’
Aud. nr. 94, 20.
overplaatsing naar Den Haag geresulteerd zal hebben. Op 21 februari 1527 wordt
opnieuw over hem geklaagd; hij is dan kanunnik van de Hofkapel te Den Haag en
resideert daar maar heeft drie beneficia in Friesland (waar is niet aangegeven);
geapostilleerd wordt dat de klacht niet ontvankelijk is omdat hij deze beneficia
reeds had voor het verlenen van het privilege (van 20 december 1524
GPCV II, 151.
verbood meer dan één beneficium te mogen hebben).
GPCV II, 175.
ontvangt hij van de proost van Oudmunster commissie voor de jurisdictie in
Oostergo en (de dekenaten) Oudemirdum en Stavoren.
Oudmunster nr. 30-3, 92v.
16 mei 1537.
Vries e.a., Heeren van den Raede, 210.
van Holland bericht brengt van het ‘ontvlyden’ van Tjaard wiens pensie deswegen
aan de keizer vervallen is.
RR nr. 9, 39v.
1516
Rodulphus
RA Gelderland, Hertog. Arch. nr. 150 nr. 2337.
1520 - 1537
Marten Geerts/Martinus Gerardi
komt voor het eerst als pastoor alhier voor 28 december 1520.
ABU nr. 231, 84. Hij zegelt in 1533 met een zegel waarop Petrus is afgebeeld: Arch. Van Sminia nr. 1868a reg. 93; Tresoar, Zegelfoto nr. 1692.
hij 24 oktober 1537 nog voor.
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 28.
Zijlstra nr. 8282.
Dom nr. 2544, 21, 78v; AAU 23 (1896), 434.
†1539?
Tzumme
PB Hs. 1442, 12.
In een ongedateerd stuk (alleen in afschrift bekend) stelt Hero van Burmania, mede
namens zijn broer Renick en de gemeente alhier, aan stadhouder Schenck van
Toutenburg, heer tot Wedde, voor voor de pastorie, vacant door het op heden
overlijden van Tzumme, aan de koning die de begeving ervan toekomt te
presenteren Laes, toonder dezes.
PB Hs. 1442, 12.
1539 en kan dus ook uit dat jaar dateren. Het is in ieder geval geschreven nadat
Schenck de heerlijkheid Westerwolde kreeg (1536) en vóór 1541 toen dr. Renick
Burmania overleed
Noomen, ‘Burmania’, 137.
oktober 1537 (op welke dag Marten Geerts hier nog vermeld wordt en opgevolgd
was door Tzumme) en 21 juni 1540 wanneer de volgende Marten als pastoor
genoemd wordt. Hero en Renick van Burmania waren zoons van Douwe van
Burmania (†1551) en diens eerste vrouw Att Siaerda.
Noomen, ‘Burmania’, 137.
de begeving toekwam kan dat recht hebben gehad omdat deze pastorie één van de
twee eerst opengevallen beneficia in het betrokken jaar in Oostergo was.
1540 - 1542
Marten (Jellesz.)
komt voor het eerst als pastoor alhier voor 21 juni 1540.
RA Leeuwarderadeel nr. 1, 14-14v. De volledige naam als pastoor te Tzum*.
opgestelde Aanbreng van Stiens noemt hem ‘nu pastoor in Steens’
RvdA 1540, 160.
op zou kunnen duiden dat hij hier nog maar kort is. Hij wordt als pastoor hier nog
genoemd 23 februari 1542.
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 312.
RA Leeuwarderadeel nr. 15, 242.
Zijlstra nrs. 9020, 7870.
komt als pastoor alhier voor 4 september 1548.
Hof nr. 16689, 620.
Bernardus die 14 juni 1555 zonder functie en standplaats genoemd wordt in een
geldkwestie met een Syurdt Sipkes
RA Leeuwarderadeel nr. 13, 453.
MC.
1561/2
Roeleff
RR nr. 23, 65.
1563 - †1574
Ede Tjaards Gravius
komt voor het eerst als pastoor alhier voor in 1563
Van Burmania, 40. Zijn volledige naam: Arch. Tjaardastate nr. 16, 16 november 1572.
1574.
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 101.
kinderen, naaste verwanten en crediteuren de inventaris van zijn nalatenschap
wordt opgesteld.
RA Leeuwarderadeel nr. 78, 71.
1576 - 1580
Bocke Donia (de jonge
Hij tekent als Bocke Donia Junior 6 november 1578: RA Leeuwarderadeel nr. 19, 56.
komt voor het eerst als pastoor alhier voor 29 januari 1576
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 346.
CE, 340.
In 1572 is hij bekend als vicarius te Hallum*.
Van de drie volgende lenen is niet bekend welke de oudste is. Het sacristieleen wordt in 1511 als eerste na de pastorie genoemd. Het bestond mogelijk al in 1463 (zie hierna). Van dit leen zijn de bedienaars tot 1580 redelijk bekend. Een vicarius wordt in 1456 genoemd. Daarnaast waren er twee prebenden, de Nicolaas- en de Onze Lieve Vrouweprebende. Niet duidelijk is welk leen later als de vicarie en het andere als prebende genoemd wordt. Laatstgenoemde twee worden daarom afzonderlijk behandeld.
Sacristieleen/Catharina?leen
In 1463 wordt hier een priester Goslick genoemd op wiens zegel Catharina is afgebeeld.
OFO I, nr. 167; Tresoar, Zegelfoto nr. 1330.
Tresoar, Zegelfoto nrs. 1753, 1670.
In 1543 is sacrista hier 1543 Johannes.
BB I, 98.
Arch. Epemastate nr. 77.
komt in 1463 als priester alhier voor; op zijn zegel is Catharina afgebeeld.
OFO I, nr. 167; Tresoar, Zegelfoto nr. 1330 waarop fragment zegelrandschrift: ‘….SLINGA ‘.
Mogelijk was hij de sacrista alhier.
1500 - 1511
Dirk Feckesz./Theodus Feckonis
Dirk wordt voor het eerst als sacrista alhier vermeld 7 november 1500
NA, Arch. ACB nr. 264.
vervolgens 3 juli 1505,
Arch. Van Harinxma thoe Slooten nr. 287.
OFO II, nr. 236.
waaronder 23 maart 1511 als sacrista.
FT, nr. 82.
RvdA I, 62.
dat in 1540 op naam staat van Rinke, dan vicarius genoemd.
RvdA 1540, 161.
Theodorus Feckonis, van Leeuwarden, werd 23 mei 1484 te Keulen als student
ingeschreven.
Zijlstra nr. 11217.
1516 - 1520
Mr. Thomas Gerrits
was vicarius van de Vitusvicarie te Bolsward* waaruit hij door de Geldersen in
1515 of 1516 was verdreven. Hij week uit naar de omgeving van Leeuwarden waar
de Habsburgers heer en meester waren. Op 10 september 1516 wordt mr. Thomas,
sacrista alhier, toegestaan de prove alhier, ter tijd en zo lang hij met recht en vrede
de kerk te Marsum* mag bezitten, te behouden.
Van Burmania, 39v.
stadhouder Floris van Egmond Thomas Gerrytsz. de vicarie te Bolsward* onder
voorwaarden voor drie jaren na het eindigen waarvan hij moet verklaren of hij daar
wil blijven of de sacristieprove te Stiens wil behouden. In deze drie jaren moet
Thomas de gelden die de vicarie meer opbrengt dan het kapelaanschap te Stiens
besteden voor de reparatie van het vicariehuis.
Hof nr. 80, 43.
met de pastoor en een andere prebendaat, Henricus, 28 december 1520 nog voor.
ABU nr. 231, 84.
1538 - 1554
Johannes Egberti
Joannes wordt hier voor het eerst genoemd 16 januari 1538 (dan zonder functie).
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 48.
In 1540 staat hij als sacrista en prebendaat te boek voor het in 1511 door Dirk
bediende leen.
RvdA 1540, 161.
BB I, 98.
In 1546 wordt hij met de andere priesters hier genoemd.
Arch. Van Burmania nr. 4.
Johannes genoemd 15 juli 1552.
HCL, RA nr. Y 1, 548.
appèlzaken voor in 1551/2
ABU nr. 544-4.
ABU nr. 544-5.
standplaats 10 november 1554 nog genoemd.
RA Leeuwarderadeel nr. 13, 308.
1559 - 1567
Eecko Symonsz.
komt voor het eerst als sacrista alhier voor 7 september 1559.
Protocol Cleuting, 119 (daar abusievelijk Sicke Symonsz. genoemd).
hij ook 2 mei 1563 vermeld.
RA Leeuwarderadeel nr. 206, 3v.
prebendaat alhier, worden bij vonnis van het Hof d.d. 17 februari 1567 verbannen.
Hof nr. 7490, 107v-108.
Hij had reeds 2 februari 1567 het leen verlaten.
RA Leeuwarderadeel nr. 57, 68-69.
onbekend.
Harkenroht, ‘Naemlijst’, 72 noemt hem Eeke Ekkuis, pastoor alhier. Judoci, ‘Ephemerides’, 422 en Winsemius, Historiarum rerum, 88 noemen hem en zijn collega priesters alhier. Harkenroht,’Aenmerkingen’, 588 weet over Eecke verder niets. Zijn eveneens uitgewezen collega Henricus Duysborch wordt door Poppius niet genoemd.
Wellicht is hij dezelfde als Eecke, als vicarius te Marrum* bekend van 1549 tot
1568 - 1580
Marten Watthiesz.
kwam hier omstreeks 12 juni 1568 als opvolger van de voorgaande; hij eist dan
betaling van huur van land dat door zijn voorganger in 1566 voor vijf jaren was
verhuurd. De pachter verweert zich en zegt dat tijdens de langdurige vacature
(februari 1567 tot juni 1568) de huur nimmer door de kerkvoogden (waren die dan
collatoren? Maar in 1543 zijn de Cammingha’s dat blijkbaar) was opgeëist.
RA Leeuwarderadeel nr. 55, 68-69.
Merkwaardig is dat in een inventaris d.d. 21 maart 1569 gewag wordt van een
kwijting door hem als bedienaar van het sacristieleen d.d. 25 mei 1568 voor betaling
van landhuur.
RA Leeuwarderadeel nr. 76, 85.
RA Leeuewarderadeel nr. 19, 103.
Hij wordt op 19 mei 1568 te Sloten* vermeld en is in 1563 pastoor te Mirns*.
Wanneer deze werd gesticht is onbekend.
staat in 1511 te boek voor een leen,
RvdA I, 63.
waarvan hij dan prebendaat of vicarius wordt genoemd.
RvdA 1540, 162.
prebendaat Gerrit te boek voor de Nicolaasprebende.
BB I, 97.
de andere priesters alhier genoemd.
Arch. Van Burmania nr. 4.
Onze Lieve Vrouweprebende
Ook hiervan is niet bekend wanneer deze werd gesticht.
wordt in 1511 prebendaat genoemd.
RvdA I, 62.
RvdA 1540, 161.
Als prebendaat komt hij ook voor 23 maart 1511.
FT, nr. 82.
wordt als prebendaat genoemd 28 december 1520.
ABU nr. 231, 84.
staat in 1540 te boek voor het leen dat in 1511 door Watthie wordt bediend en heet dan vicarius.
RvdA 1540, 161.
RA Leeuwarderadeel nr. 1, 14v.
1542 - 1550
Tzialle Poppesz.
Tzyalle wordt zonder plaats en functie 5 januari 1542
RvdA 1540, 171.
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 167.
BB I, 99.
Arch. Van Burmania nr. 4.
RR nr. 49, 13.
onlangs priester geworden, ontvangt 12 mei 1550 het placet op zijn benoeming als vicarius alhier.
RR nr. 49.
ABU nr. 535, 18v.
ABU nr. 550*, 6.
Vanaf 1550 is sprake van zowel een vicarie als van een prebende resp. van hun bedienaars. Niet
duidelijk is welke van de twee hetzelfde is als één van de twee voornoemde prebenden. Daarom
worden de bedienaars ervan afzonderlijk van deze prebenden genoemd.
Een vicarius wordt overigens reeds in 1456 vermeld; ook hier is niet duidelijk tot welk leen hij
1561 - 1569
Rinck Douwesz.
Op 18 januari 1561 protesteert heer Rincke tegen een door heer Focke gedane landopzegging;
RA Leeuwarderadeel nr. 14, 28.
Van Burmania, 40. Hij moet dezelfde zijn geweest als heer Incke, in 1562 enkele malen waarvan éénmaal alhier vermeld; waarschijnlijk betreft het een fonetische verschrijving, RA Leeuwarderadeel nr. 14, 171, 174, 187, 277.
RR nr. 25, 88.
RA Leeuwarderadeel nr. 15, 117.
RA Leeuwarderadeel nr. 15, 122.
Hij wordt nog genoemd 26 juni 1569
RA Leeuwarderadeel nr. 76, 201.
RA Leeuwarderadeel nr. 16, 134.
wordt alhier genoemd 9 november 1569.
RA Leeuwarderadeel nr. 76, 274.
komt hier voor het eerst als vicarius voor 21 januari 1571.
RA Leeuwarderadeel nr. 77, 248.
RA Rauwerderhem nr. 1, 33v.
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 48.
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 155.
Arch. Liauckamastate nr. 786.
CE, 340.
1551 - 1561(4)
Focke/Phocas Haringsz.
Heer Fuecke alhier wordt voor het eerst vermeld 15 september 1551,
RA Menaldumadeel nr. 1, 289.
RA Franekeradeel nr. 93, 526.
RA Franekeradeel nr. 93, 542.,
RA Leeuwarderadeel nr. 14, 81.
RR nr. 23, 17.
Van Burmania, 35v.
prebendaat alhier, wordt 18 februari 1567 door het Hof verbannen.
Hof nr. 7490, 107v-108.
RA Leeuwarderadeel nr. 15, 119v.
Harkenroht, ‘Naemlijst’, en ‘Aenmerkingen’.
zoon van mr. Jan (Jean) Charles, procureur-generaal bij en raadsheer in het Hof van Friesland, wordt 8 januari 1569 als prebendaat alhier genoemd.
RA Leeuwaarderadeel nr. 16, 46-46v.
Vries e.a., Heeren van den Raede, 245-246.
wordt in 1578 in de Personele Impositie alhier genoemd;
PI, 178. Hij was niet de secretaris van Leeuwarderadeel (dat was Jan van Loo).
1579 - 1580
Douwe Jacobsz.
zoon van Jacob Auckes, wordt 5 en 12 december 1579 als beneficiant van de vrije prebende alhier genoemd; hij is dan ouder dan 14 jaren.
RA Leeuwarderadeel nr. 19, 97v-98.
RA Leeuwarderadeel nr. 19, 100.
RA Leeuwarderadeel nr. 19, 103.
RA Leeuwarderadeel nr. 19, 131.
PI, 178.
Op 20 april 1588 is sprake van rekening en verantwoording van de prebende waarvan de inkomsten
bestemd zijn voor de armen.
RA Leeuwarderadeel nr. 56, 152.
de armen alhier verschillende percelen land die afkomstig zullen zijn van één van de prebenden
maar worden ook prebendelanden afzonderlijk opgevoerd.
PKA 15, 102.
Patroon:
Martinus
Verhoeven, 100. ‘Sinte Marten toe Wirdum’ook , nr. 124
Bijzonderheden:
de huidige kerk heeft nog tufstenen gedeelten. Volgens een mededeling van
Lammers zijn ook buiten de kerk tufstenen funderingen gevonden, vermoedelijk van
een nog oudere kerk. Over eventuele anterieure houten bouwwerk(en) is niets
bekend.
Mededeling ir. G.S. Lammers, destijds te Amsterdam, thans te Culemborg, d.d. 30 november 1983.
Wanneer de vicarie is gesticht is onbekend. In 1465 wordt voor het eerst een vicarius
genoemd.
OFO II, nr. 217.
RG IV.1, k. 986.
noemt de namen van pastoor, vicarius, prebendaat en sacrista.
OFO II, nr. 314. De sacrista wordt als vierde genoemd; ook later wordt hij als vierde priester aangeduid (1543, BB I, 80).
Woerdem iuxta castrum de Camstra een kapel met een altaar ter ere van Maria en
Johannes de Doper gesticht.
Arch. Telting nr. 50.
verbonden is niet bekend. In 1471 wordt een altaar gewijd aan Bartholomeus en
Anthonius de Belijder.
Arch. Tjaardastate nr. 630.
Oenema- of Teetmoersleen, gesticht door Teet Oenema.
Arch. Tjaardastate nr. 344. ‘Teetmoer’is Tieth Wytzesdr. Oenema, vrouw van Jelger Feytsma te Jelgersma: Stb. I, 114-115.
Proeven ende Leen van Oenema’.
BB I, 79.
Cappelanye van Unya’,
BB I, 76.
RvdA I, 42.
RvdA 1540, 108.
‘prebende ab Unya’.
ABU nr. 550*, 138.
Wordt het Register van den Aanbreng als uitgangspunt genomen dan is er in 1511 en
1540 sprake van de pastorie, de vicarie, de sacristie, twee prebendes en het
Unialeen.
RvdA I, 39, 42 (1511); RvdA 1540, 81, 82, 83, 108 (1540).
In 1543 is sprake van land van de vierde priuester of sacrista (BB I, 79) en van de vier priesters alhier (ibid.).
sacristie, vicarie en een prebende alhier vermeld.
Reitsma, 37vlgg.
1439
Rembert
OFO I, nr. 76.
1452 - 1472
Rembertus
OFO II, nr. 217 resp. Verhoeven, Klokken, 86.
In 1454 is hij ook deken van Leeuwarden,
PB Hs. 1466.
OFO I, nr. 148.
1475 - 1484
Mr. Mammo Epponis
komt 7 maart 1475 voor het eerst als pastoor alhier voor.
OFO I, nr. 255.
als zodanig genoemd 21 januari 1484.
OFO IV, nr. 10.
1485 is hij bekend als pastoor te Leeuwarden-Oldehove*.
Zonder bronvermelding wordt melding gemaakt van Jelle Juwsma als pastoor alhier
in 1480 met Bonno als vicarius.
PB Hs. 1466.
komt als pastoor alhier voor het eerst voor 16 december 1486,
OFO I, nr. 351.
november 1493.
OFO I, nr. 406.
Oudmunster genoemd.
ARDOU nr. 2287.
(niet meer 1485) vicarius alhier.
1500 - 1508
Mr. (Bernard) Bucho Gerbrands Aytta
wordt voor het eerst als pastoor alhier genoemd 18 augustus 1500.
Arch. Van Burmania – van Eysinga nr. 38.
hij pastoor te Huizum*. Op 22 september 1504 schrijft hertog George van Saksen
aan de regenten in Friesland er mee in te stemmen mr. Bucho (wiens functie niet
wordt vermeld) een vrijkomend leen zonder zielzorg te geven als hem dat bevalt
maar hij moet dan van zijn huidige leen resigneren.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1501-1504, 305-310.
gekomen en blijft hij hier. Voor het laatst wordt hij als pastoor alhier vermeld 1 juli
1507
GA, Arch. Ewsum nr. (oud) 44 reg. 313, (nieuw) 57.
Tautenburg, één van de raden van de hertog van Saksen, stelt 11 juni 1508 aan de
stadhouder Hendrik van Stolberg voor Bernard Bucho, oude raad van de hertog, die
de pastorie die hij nu heeft goed bedient, te benoemen tot pastoor te Leeuwarden-
Oldehove* hoewel de magistraat de voorkeur geeft aan mr. Albert, pastoor te
Lekkum*, doch zich tegen de keuze van de hertog niet zal verzetten.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 279-282.
wordt Bucho benoemd. Viglius van Aytta vermeldt dat B. Bucho patruus meus in
1508 pastoor te Leeuwarden werd.
KB Brussel, Hs. 3777, 187v.
Ferck.
Tresoar, Collectie Grafschriften, Leeuwarderadeel, i.v. Wirdum. Niet vermeld door De Walle.
de Analecta overgeleverde tekst noemde Bucho zich echter hujus ecclesiae pastor
(en volgens deze tekst stierf Ferck in 1500)
Hellinga en Noomen, ‘Genealogia Ayttana’, 140.
van Viglius van Aytta, overgenomen uit een calendarium van zijn oom Bucho, in
1501 stierf.
KB Brussel, Hs. 3777, 187v.
wordt d.d. 12 juni 1509 als pastoor alhier vermeld in een in 1560 opgestelde
inventaris.
RA Gaasterland nr. 82, 24.
1509 - 1511
Mr. Albertus Petri
Volgens Vries moet wanneer 30 oktober 1509 sprake is van Albert, pastoor te
Weidum die een baar gemaakt had in een geschil, gelezen worden Wirdum.
Vries, Correcties, 72, ad OFO II, nr. 223.
handschrift herkende hij dat van mr. Albertus Petri, pastoor te Lekkum*
Vries, Ploeg, 100; vgl. OFO IV, nrs. 162, 172.
die in 1508 gepasseerd werd voor de benoeming als pastoor te Leeuwarden-
Oldehove* (zie boven). Albertus is hier in 1511 nog in functie.
FT, nr. 82.
1519 - 1536
Martinus Lichtfoet
komt 3 september 1519 voor het eerst als pastoor alhier voor.
OFO III, nr. 293.
zijn van Viglius van Aytta
PB Hs. 1466.
uit Emden en werd 4 juni 1494 te Rostock als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 4601.
dezelfde zijn geweest als frater Martinus Lichtvoet, van 1505 tot 1510 en 1511 tot
1517 bekend als prior (van het karmelietenklooster) te IJlst.
Busé, ‘Karmelieten’, 183.
hem karmeliet, zonder verdere gegevens; van een pastoraat te Wirdum maakt hij
geen melding.
Suffridus Petrus, De scriptoribus, 127.
pensioen door zijn opvolger.
Van Heussen, Episcopatus Leovardiensis, 107.
genoemd.
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 25.
1536 - 1547
Mr. Doytze/Dothias Wiarda
informeert 23 april en 30 juni 1536 Viglius van Aytta over zijn benoeming als
pastoor alhier. Viglius antwoordt 15 juli 1536 dat hem het door Dothias aan zijn
voorganger Martinus te betalen pensioen vrij groot (graniuscula) lijkt maar meent
dat de inkomsten van de pastorie toereikend zijn dat te voldoen.
Van Heussen, Episcopatus Leovardiensis, 107.
van Doytze Wiarda (broer van Pybo Wiarda, pastoor te Wyckel*) en Mints
(Gerbrandsdr. of Fercksdr.) Aytta
Hellinga en Noomen, ‘Genealogia Ayttana’, 164. Zonder bronvermelding noemt GJb. 1991, 129 haar echter Fercksdr. (dus een generatie ouder).
augustus 1513 te Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 8514.
bekend als prebendaat te Bolsward*. Als pastoor alhier wordt hij nog genoemd 14
februari 1547.
Hof nr. 16689, 490.
pastoor te Dronrijp*, werd daarop als pastoor alhier beroepen maar bedankte 31 december 1547 voor de eer waarop heerschappen, kerkvoogden en gemeente op 1 januari 1548
als pastoor beriepen.
Arch. Liauckamastate nr. 992.
komt vanaf 8 februari 1549 als pastoor alhier voor.
Arch. Van Sminia nr. 1368 reg. 144.
HCL, RA nr. O 3c, 8.
RA Leeuwarderadeel nr. 74, 6.
RA Leeuwarderadeel nr. 77, 139 (verkoop van zijn roerende goederen; hij wordt niet als overleden aangeduid).
Arch. HG Wirdum nr. 238, 93.
Van Burmania noemt in 1566 Oege Janckesz. als pastoor alhier
Van Burmania, 47.
1571 - 1580
Johannes Popckesz./Poppius
Op 12 april 1571 is sprake van de pastoor alhier.
Arch. HG Wirdum nr 238, 93.
St. Jan nr. 1168.
RA Leeuwaderadeel nr. 17, 239.
CE, 339.
CE, 440.
Hij was een broer van Tyerck Popckesz. te Wirdum, Jan Popckesz. te Goutum en Wybe Popckes te Idaard, mogelijk kinderen van Popck Jans te Idaard.
Mededeling Y. Brouwers, Leeuwarden, februari en mei 1998.
RA Leeuwarderadeel nr. 77, 71.
doopte in 1507 als kapelaan van de pastoor Bucho diens neef Viglius (van Aytta)
Hoynck, Vita Viglii, 6.
Voor het eerst wordt een vicarius alhier vermeld in 1465.
OFO II, nr. 217.
vroeger gesticht. Het patrocinium ervan is niet bekend.
1465 - 1472
Liwa/Ludolphus
komt als vicarius alhier voor in 1465
OFO II, nr. 217.
Verhoeven, Klokken, 86.
1477
Mr. Boecka.
OFO I, nr. 272.
Wellicht is hij dezelfde als mr. Bocka, van 1477 tot 1484 bekend als pastoor te Warga* die in 1484 zijn testament maakt waarbij hij aan zijn ‘nepos’ (neef) Bucho (de latere pastoor alhier) al zijn kleren en boeken nalaat. Blijkens een aantekening op de rug van het stuk betrof het het testament van M. Bucho Aytta
FT, nr. 47.
Hellinga en Noomen, ‘Genealogia Ayttana’, 137.
perpetuus vicarius alhier, krijgt 13 augustus 1485 toestemming zich buiten de voorgeschreven termijnen tot priester te laten wijden.
Vaticaans Archief, Reg. Suppl. nr. 849, 178r (‘Trai. d.’) (mededeling Dr. H.J. Kok, Amsterdam)
wordt als vicarius alhier genoemd in 1492
PB Hs. deze tijd is een Wopke Albada in de Genealogie Albada (Stb. I) niet bekend.
Worp van Thabor IV, 218.
komt 15 januari 1511 als vicarius alhier voor.
OFO II, nr. 247.
in 1511 als vicarius alhier genoemd.
RvdA 1540, 81-82 (daar genoemd als de vicarius in 1511; RvdA I, 38 vermeldt dan de vicarius niet met name).
RvdA II, 409.
is in 1525 kapelaan van de vicarie: op 18 maart 1525 wijst de commissaris-generaal van Oostergo in het geschil tussen Tamme, kapelaan van de vicarie, en de hoofdeling Jan Juwsma de vicarie alhier toe aan laatstgenoemde mits deze de vicarie door een geschikt persoon als kapelaan laat bedienen en gelast hij Tamme de vicarie te verlaten. Blijkbaar had toen ook Adriaan van den Dorpe een relatie met de vicarie (wellicht namens zijn zoon als beneficiant?).
Arch. HG Wirdum nr. 238, 19v.
1525? - 1539
N. Adriaansz. van den Dorpe
Mogelijk was een zoon van Adriaan van den Dorpe reeds in 1525 beneficiant.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 19v.
Op 21 april 1539 klagen de Staten dat de zoon van Adriaan van den Dorpe hier een vicarie cum cura bezit waarop hij niet resideert.
GPCV II, 732.
wordt 18 januari 1539
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 66.
Hof nr. 16481, 1537 komt hij zonder functie en plaats voor: RA Leeuwarderadeel nr. 12, 17.
RvdA 1540, 81-82.
BB I, 80.
RA Leeuwarderadeel nr. 13, 21.
RA Leeuwarderadeel nr. 13, 78.
1559 - 1562
Andries Jansz.
wordt vicarius alhier genoemd ten tijde van de pastoor Douwe Wysma.
Van Burmania, 47v. Deze noemt Andries Jansz. In 1559 pastoor alhier maar dat kan niet juist zijn.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 34.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 36, 37.
Hij was een broer van Meynse Johannis, pastoor te Lutkewierum*.
Van Burmania, 47 (abusievelijk pastoor genoemd), 47v (vicarius ten tijde van de pastoor Douwe Wysma).
in 1559 reeds hier genoemd (zie boven), komt 20 november 1564 als vicarius alhier voor.
RA Leeuwarderadeel nr. 206, 7v.
RA Leeuwarderadeel nr. 13, 352.
1567 - 1568
Cornelis Hoytesz.
wordt 18 januari 1567
RA Leeuwarderadeel nr. 15, 63v.
RA Leeuwarderadeel nr. 16, 3.
heet hij echter sacrista en prebendaat.
Van Burmania, 47.
zijn voorganger die nadien steeds (weer) als vicarius voorkomt.
Cornelius Hoytonis, van Bolsward, werd 17 mei 1559 tot alle wijdingen toegelaten;
een wijdingstitel wordt niet aangegeven.
ABU nr. 550*, 92v.
1572 - 1580
Jetthie Pieters
komt vanaf 22 februari 1572 weer als vicarius voor.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 96.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 137.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 159.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 164.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 194, 198.
Van Burmania, 47v.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 359.
Arch. HG Wirdum nr. 239, 53v.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 130. Mogelijk is dit de naamloze zoon van de priester Jetzo Petri die een ‘prebende’ had gekregen in de school te Swichum en die blijkens een brief van Viglius Aytta d.d. 8 augustus Leuven wil gaan studeren (Waterbolk, Vigliana, 121). Zijlstra noemt in deze periode geen student die bedoeld zou kunnen zijn.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 371.
Arch. HG Wirdum nr. 239, 316.
De sacrista wordt voor het eerst in 1472 genoemd.
Verhoeven, Klokken, 86.
Het patrocinium van het leen is onbekend.
1472
Fredericus
Verhoeven, Klokken, 86.
De sacrista geeft in 1511 het landbezit van het leen op;
RvdA I, 38.
RvdA 1540, 82-83.
komt alhier voor 31 oktober 1524 zonder functieaanduiding
Tresoar, Hs PB nr. 1040.
1539
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 81.
Hof nr. 16481, 353.
RvdA 1540, 82-83.
In 1543 wordt enkele malen Jettzye als belendend landeigenaar te Wirdum genoemd.
BB I, 78.
BB I, 79-80.
Hof nr. 16689, 316.
RA Leeuwarderadeel nr. 13, 352.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 34.
1572 - 1574
Cornelius Hoytesz.
op 17 juli 1568 nog als vicarius genoemd, heet in 1572 sacrista en prebendaat alhier.
Van Burmania, 47v.
RA Leeuwarderadeel nr. 16, 141v.
RA Leeuwarderadeel nr. 16, 24v.
RA Leeuwarderadeel nr. 16, 31.
RA Leeuwarderadeel nr. 16, 207.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 104.
RA Hennaarderadeel nr. 39, 39.
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 592.
1575 - 1576
Jelle/Gellius Theraulius
tekent 27 december 1575 de afhoring van de kerkenrekening.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 123. Ook reeds zonder functie 1575: ibid., 121.
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 343.
1576 - 1580
Dirk/Theodoricus Seerpsz.
komt 23 december 1576 voor het eerst
Arch. HG Wirdum nr. 238, 134.
RA Leeuwarderadeel nr. 18, 440.
RA Leeuwarderadeel nr. 19, 65.
Reitsma, 38.
Bartholomeus- (en Anthonius-)prebende
Op 21 augustus 1471 wordt een altaar gewijd ter ere van Bartholomeus en Anthonius de Belijder
Arch. Tjaardastate nr. 630.
collatoren noch verdere bijzonderheden worden genoemd. In 1525 komt de Bartholomeusprebende
voor.
Hof nr. 93, 1v.
weduwe van Siouck Eminga, de kinderen van Jelger Feytsma en de kinderen van wijlen Wyck
(Feytsma, vrouw van Obbe) Hermana aan de ene en Watze van Camminga te Oenema onder Wirdum
aan de andere kant over het patronaatsrecht van de prebende alhier, geheten Oenema- of
Teetmoersleen. Watze van Camminga stelt dat zijn vader Wytze hem Oenemagoed met het
patronaatsrecht had gelegateerd en dat voordien collatoren waren Rienck van Cammingha en Siouck
(Eminga), zijn grootouders (als eigenaren van Oenemagoed). Meer dan 45 jaren geleden was het leen
vergeven aan de priester Otto, de laatste bezitter en bedienaar van het leen. De andere partij (alle
kinderen van Hessel Feytsma te Huizum (ov. 1505 en His Gerroltsdr. Herema)
Stb. I, 114-115.
erfgenaam was van Teet Oenema die het leen tere ere van Bartholomeus en Anthonius had gesticht,
ook genoemd de prebende ter ere van God en Bartholomeus en dat hij dit leen ca 45 jaren geleden had
geconfereerd aan Otto Hoitthyesz., onlangs overleden. Laatstgenoemde partij zou het leen nu willen
confereren aan Rienck, zoon van Gerrolt Feytsma, die daarop het placet heeft gevraagd. Cammingha
verzoekt het Hof het placet niet te verlenen.
Arch. Tjaardastate nr. 344.
Hessel Feytsma was een zoon van Jelger Feytsma thoe Jelgersma en Tieth Wytzesdr. van Oenema, van
Wirdum.
Stb. I, 114-115.
patronaatsrecht toekwam aan de erfgenamen van de stichtster of aan de eigenaren van Oenema.
Watze van Cammingha refereert aan het legaat van Oenema met het patronaatsrecht. Het testament van
zijn ouders d.d. 24 oktober 1533 rept alleen van het legaat van Oenema; een patronaatsrecht wordt niet
genoemd.
FT, nr. 129.
Het leen is na de Reformatie blijkbaar niet onder de kerkelijke goederen van Wirdum gekomen.
1505-ca 1549/50
Otto Hoittyesz.
verklaart 20 mei 1525 als prebendaat op het Bartholomeusaltaar in 1505 met deze prebende te zijn voorzien.
Hof nr. 93, 1.
Hoynck, Vita Viglii, 6.
RvdA I, 39.
RvdA 1540, 84.
RA Sneek nr. 21, 32: maart 1545 bod en consent gevraagd.
Arch. Tjaardastate nr. 344.
1550/1
Rienck Gerroltsz. Feytsma
wordt in 1550/1 met dit leen voorzien waartegen Watze van Cammingha opponeert.
Arch. Tjaardastate nr. 344.
Zijlstra nr. 5676.
In 1511 is sprake van een andere prebende (met 22 koegangen en 40 pm. meedland) die in 1511 wordt
bezeten door Douwe
RvdA I, 39.
RvdA 1540, 83.
BB I, 78.
makendat deze prebende is bedoeld in 1580 bij de opgave der kerkelijke goederen.
Reitsma, 40. Het prebendeland wordt later als kerkengoed van Wirdum verhuurd (aldus bv. 1587, Arch. HG Wirdum nr. 238, 388, 390, 393-396).
worden onderscheiden van het in 1511 en 1540 ook genoemde Unialeen (waarvan Thijs dan de bezitter
Het patrocinium van dit leen is onbekend.
Douwe geeft in 1511 de landerijen van deze prebende aan.
RvdA I, 39.
HCL, RA nr. Y 3, 31.
Arch. Haskerconvent nr. 1A, 8v.
Arch. Haskerconvent nr. 1A, 41v.
Hof nr. 93, 80v.
Hof nr. 16688, 313 (abusievelijk geschreven: november).
Hof nr. 16481, 353.
Melding wordt gemaakt van het grafschrift van Douwe Binnert, prebendaat alhier, overleden 10 april 1540.
Tresoar, Hs. FG nr. 1037. PB Hs. 1466 noemt hem Doeke Syoerdts. Rispens.
Tresoar, Collectie Grafschriften, Leeuwarderadeel, i.v. Wirdum. Niet vermeld door De Walle.
RA Leeuwarderadeel nr. 12, 110.
Begin 1511 is hij nog pastoor te Beers*. Douwe Syurdts testeerde 3 maart 1539 en legateerde o.m. een rente uit Douma aan de pastorie te Weidum.
Volgens de inventaris van Hoyte Piers te Weidum, RA Baarderadeel nr. 35, 12 september 1611 waarin hij Douwe Syurts, vicarius alhier, wordt genoemd.
RA Baardeeradeel nr. 4, 600.
RA Baarderadeel nr. 4, 611.
HCL, RA nr. F 2, 180.
De Vries e.a., ‘Pier Hoytes-folk’, 7-9.
( - ca 1560?)
wordt augustus 1540 als prebendaat alhier vermeld op het leen dat Douwe in 1511 bezit.
RvdA 1540, 83.
BB I, 78.
RR nr. 12, 11v.
Singels nr. 199. Met deze verwanten ook 22 december 1546, Hof nr. 16689, 479.
Plomp, ‘Legitimaties’, 133.
RR nr. 22, 34. Pybe Aedes woonde te Wirdum, zo Arch. HG Wirdum nr. 238, 145, 31 januari 1578.
Hij zou in 1560 zijn overleden
Stb. I, 384, II, 267; Tresoar, Hs. FG 968 (Ms. Rispens), 354. Het Stamboek, loc. cit., geeft abusievelijk aan dat hij een broer Sybrant had die pastoor te Marssum* was. De desbetreffende pastoor was echter Sybren Doekesz. Baerd, ook Douwama genoemd.
Van 1529 tot 1537 is hij bekend als pastoor te Beers*.
Op 27 mei 1560 wordt in het geschil tussen Jan van Loo, clericus, zoon van de rentmeester Boudewijn van Loo, en de heerschappen en huislieden alhier door het Hof uitgesproken dat eerstgenoemde bij provisie de opkomsten van het leen in kwestie zal genieten; de diensten zullen worden verzorgd.
Hof nr. 16692, 76.
Het bezit wordt in 1580 opgegeven: Reitsma, 40.
Vries e.a., De Heeren van den Raede, 238-239; Bontekoe en Kutsch Lojenga, ‘Van Loo’s’, 140-141 en 160-161.
Zijlstra nr. 12342 die hem echter een zoon van Boudewijn van Loo en diens vrouw Sjouck Abbesdr. van Albada noemt.
Vries e.a., De Heeren van den Raede, 238-239.
ca 1575 - 1587
Feycke Buchosz.
Volgens opgave op 4 september 1580 van de geestelijke goederen genoot Bocko Audts sedert ca 1575 de opkomsten der prebende.
Reitsma, 40.
RvdA I, 39.
RvdA 1540, 83.
BB I, 78.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 45, 96.
De beneficiant was zijn zoon Feycke Buchosz., als zodanig vermeld 17 januari 1582
RA Leeuwarderadeel nr. 19, 156v.
RA Leeuwarderadeel nr. 56, 229.
Bucho of Boecke Autz komt nog in 1587 namens zijn zoon als prebendaat voor; hij ontvangt namens zijn zoon periodiek uitkeringen van de kerk volgens een accoord.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 401.
Hof nr. 16489, 257-257v d.d. 11 februari 1618 (met dank aan drs. J. Woudstra te Leeuwarden voor de gegevens over Feycko Buchosz. en zijn familie).
Hellinga en Noomen, ‘Genealogia Ayttana’, 177.
Hellinga en Noomen, ‘Genealogia Ayttana’, 178-179.
RA Leeuwarderadeel nr. 83, 170.
Het Unialeen wordt voor het eeerst in 1511 genoemd,
RvdA I, 42.
RvdA 1540, 108.
voor als ‘dye cappelanye van Unia’.
BB I, 76.
ABU nr. 550*, 138.
geeft in 1540 de landen van dit leen aan.
RvdA 1540, 108.
Hof nr. 16800, 216.
Arch. Liauckamastate nr. 797.
Collectie Gabbema nr. 111-XXXIII.
1566 - 1567
Paulus Stoenebrinck
van Steenwijk, wordt 6 juni 1566 op de titel van de ‘prebende ab Unya’ geëxamineerd om tot de wijding van subdiaken te worden toegelaten; 22 februari 1567 levert hij bewijs van zijn inkomsten in.
ABU nr. 550*, 138.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 52.
Arch. HG Wirdum nr. 238, 64.
HCL, Oud Adm. Arch. nr. L 849, 408.
Op 6 juni 1456 wijdt Johannes, bisschop van Cork en vicarius-generaal in spiritualibus sede
vacante als wijbisschop van Utrecht de kapel met een altaar ter ere van Maria en Johannes Baptista in
Woerdem iuxta castrum de Camstra.
Arch. Telting nr. 50. Johannes, bisschop van Cork (Ierland), was wijbisschop van Utrecht van 1427 tot 1456: Weijling, Wijbisschoppen, 205-213.
Van een betrekkelijk groot aantal als prebendaten alhier vermelde personen is niet bekend welke
prebendaat alhier, ontvangt 15 maart 1426 pauselijke dispensatie voor de irregularitas, ontstaan door de dodelijke wond die hij zijn knecht Ykelo met een vork had toegebracht.
RG IV.1, k. 986 (Wirdum partium Oestfrisie Trai. d.).
wordt in 1472
Verhoeven, Klokken, 86.
OFO I, nr. 262.
De Genealogia Ayttana noemt mr. Bucho Fercks Aytta als prebendaat alhier; bij
testament liet hij het hem toegevallen ‘Aytta’ na aan zijn broer Rintzius en de
kinderen van zijn reeds overleden broer Gerbrandus.
Hellinga en Noomen, ‘Genealogia Ayttana’, 137-138.
Aytama in Roordahuizum zoals uit zijn testament d.d. 23 september 1484 blijkt.
FT, nr. 47.
Merkwaardig is dat de Genealogia hem prebendaat alhier noemt en niet (ook) pastoor
te Warga*. Mogelijk is hij dezelfde als de in 1477 hier genoemde vicarius mr.
wordt alhier zonder functie genoemd in 1482,
Tresoar, Hs. PB nr. 935, 1.
OFO I, nr. 340.
als Dodo resp. Doyko, priester alhier,
Singels nr. 58.
waarbij hij verklaart destijds vicarius te Huizum* te zijn geweest.
OFO IV, nr. 82.
wordt dan als prebendaat alhier genoemd.
OFO I, nr. 385.
hiervoor in 1492 genoemde vicarius Wopke Albada.
was hier prebendaat in 1500.
PB Hs. 1466.
Baerth Pybesdr. Liunga en een volle neef van Kempo Unia, prebendaat alhier.
Stb. I, 384, II, 267. Stb. II, 267 geeft prebendaat te Bozum, noemt echter wel de vermelding van E.M. van Burmania dat hij prebendaat alhier was. Vgl. Van Burmania, 47.
Viglius van Aytta geeft uit een handschrift van zijn oom Bucho Aytta aan dat zijn
oom Ferck (Bucho’s broer) in 1501 stierf.
KB Brussel, Hs. 3777, 187v.
epitaphium in relatie waarmee 1500 als sterfjaar is opgegeven en wordt aangegeven
dat hij in 1496 priester werd en hier prebendaat was
Hellinga en Noomen, ‘Genealogia Ayttana’, 140.
pastoor alhier een grafschrift voor hem maakte waarin als sterfdatum 1 mei 1509
wordt vermeld (maar waar wel 1501 moet worden gelezen).
De tekst in Tresoar, Collectie Grafschriften, Leeuwarderadeel, i.v. Wirdum; in plaats van 1509 zal 1501 gelezen moeten worden (vgl. noot 218). Van Burmania, 47 geeft 1502 als sterfjaar.
Gerbrandi Aytta, van Swichum, werd 31 augustus 1493 te Leuven als student
ingeschreven.
Zijlstra nr. 8526; daar abusievelijk 1496 als pastoor alhier.
was hier prebendaat in 1503.
PB Hs. 1466 (Tiepke); Tresoar, Hs. 968 (Rispens), 394 (Tiebbe).
Zijlstra nr. 9929.
Stb. I, 384, II, 267. Ook hij de vermelding dat hij prebendaat te Bozum was, volgens E.M. van Burmania echter alhier. Vgl. Van Burmania, 47.
priester, wordt 29 april 1559 als prebendaat alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1165.
komt als geestelijke alhier voor 29 januari 1571.
RA Leeuwarderadeel nr. 15, 146.
Een eerder overzicht van de geestelijken alhier verscheen in: Tusken Potmarge en Jokse, Bydragen ta de Skiednis fan it Sudertrimdiel, III, 1997, 115-127; IV, 1999, 126-127; V, 2002, 193. Het hierboven gepresenteerde wijkt op een aantal punten daarvan af.
Patroon:
Gertrudis
Verhoeven, 101.
Bijzonderheden:
Obreen acht het waarschijnlijk dat de kerk is gesticht door gravin Gertrudis, moeder
van de graven Bruno en Egbert I, en dochter of nakomeling van een in 966
genoemde Egbert die in dit gebied graaf was. De grafelijke rechten werden haar
kleinzoon Egbert II in 1077 ontnomen.
Obreen, ‘Inleiding’ bij Workum, inventaris der archieven (Bolsward 1966), 6-7. Over de – mogelijke – afkomst van Gertrudis: Henstra, ‘Herkomst’, 15-27. Brüsch geeft aan dat haar herkomst onbekend is maar acht het mogelijk dat de naam Ekbert door haar in het geslacht der Brunonen kwam; een eventuele Friese herkomst van Gertrudis noemt zijn in het geheel niet: Brüsch, Die Brunonen, 130, 132. Over de graafschappen in Friesland en Fivel(in)go: ibid., 141-146. Jongbloed gaat er van uit dat Gertrud een dochter was van Egbert, zoon van Egbert Eenoog die een zuster van Mathilde, de vrouw van koning Hendrik I, tot vrouw had. Zij waren dochters van de Saksische graaf Diederik en Reginhilde, van Fries-Deense oorsprong): Jongbloed, ‘Prefectuur’, 57.
Op 14 oktober ‘1353’ dragen de priesters, kerkvoogden, burgemeesters en de
gemeente de pastorie over aan abt en convent te Stavoren waarbij zij bepalen dat zij
uit de monniken van dat klooster (met uitzondering van de abt) hun pastoor zullen
kiezen.
Obreen, Inleiding, en inventaris, 16-18, 35, 229-230 met correctie van het jaartal 1343 (Colmjon nr. 273) in 1353.
1376.
Obreen, Inleiding en inventaris, 230.
Obreen, Inleiding en inventaris, 230; RG IV-3, k. 3405.
overeenkomst tussen beide partijen wordt 10 augustus 1428 vernieuwd en
bekrachtigd.
Obreen, Inleiding en inventaris, 230.
verplaatste klooster hier pastoor geweest; ook de laatste pastoor was een conventuaal
In 1399 komen voor een vicarie en de ‘Beghinenprovende’ in de kerk alhier
Verwijs, Oorlogen, 535.
1408/9 is sprake van de Johannes Baptistvicarie alhier (hetzelfde leen?) (of te
Woudrichem??).
ABU nr. 230-1, 7; .Heeringa, Rekeningen II, 11 (aldaar ook 13 curatus in Woudrichem decanus Staurie. Rector van deze vicarie is dan Petrus dictus Mede die toestemming krijgt enkele goederen van de vicarie te verkopen. Voorlopig wordt van Woudrichem uitgegaan.
Koppmann, Hanserecesse V, 287 nr. 389.
genoemd
Arch. St. Paulusabdij nr. 30, 318.
GA Workum, Arch. Marien Acker (voortaan: M) nr. 23 reg. 7.
GA Workum, M. nr. 1 reg. 5; RG VII, 169 nr. 1501.
1549 is sprake van de ‘anderde pastorie ofte vicarie’.
RR nr. 49, 4.
In 1520 worden legaten gemaakt aan de zes priesters alhier.
FT, nr. 96. Volgens Van Buijtenen wijst deze omschrijving op zes priesters van de abdij Stavoren/Hemelum die om beurt telkens voor een week de pastoor assisteerden en dat zij dus niet waren vicarii perpetui maar vicarii ebdomarii: Van Buijtenen, ‘Kloosters’, 134 n. 1. Wij menen dat deze interpretatie niet juist is en dat het gaat om de zes priesters die gezamenlijk wekelijks memoriemissen lazen.
geweest zijn is niet nauwkeurig te bepalen. In 1544 geven pastoor, vicarius,
prebendaten en de burgerlijke overheid aan dat hier vijf beneficia zijn met
zielzorg: de pastorie, de vicarie, het beneficie van heer Wybrant, dat van heer Simon
en het Stephanusbeneficie. Twee ervan zijn reeds lang vacant. De inkomsten van het
Stephanusleen zullen worden verdeeld over de andere vier.
Hof nr. 85, 1-2.
1550/2 en 1558/60 geven naast de pastorie een vicarie en drie vrijlenen aan.
St. Jan nr. 1165.
1555/6 resp. 1566 is sprake van bestemming voor onderhoudswerkzaamheden aan de
kerk van de opbrengsten van vier niet voor zielzorg bestemde beneficia, te weten het
Kruisleen, het Onze Lieve Vrouwenleen, het Sacramentsleen en het Dorothealeen.
GA Workum, Stadsarchief nr. 5, reg. 67, 71, 72; nr. 8 reg. 89.
Hier betreft het dus beneficia zonder zielzorg. Het is dus de vraag of deze gesteld
moeten worden naast de in 1544 genoemde beneficia met zielzorg. Daarnaast komen
nog voor de vicarie op het Petrusaltaar (1550),
ABU nr. 550*, 8.
Jacobusaltaar
ABU nr. 550*, 11.
RR nr. 49, 7.
RR nr. 49, 16.
RR nr. 49, 16.
stellen of en zo ja met welk der daarvoor genoemde beneficia deze te identificeren
zijn. Derhalve zullen alle beneficia onder de naam waaronder zij voorkomen
In 1578 worden alhier nog vijf priesters met name genoemd.
BB I, 284.
Het valt overigens op dat tot de staat van de geestelijke goederen alhier waarover
eerst informatie vanaf 1665 beschikbaar is alleen gerekend worden de inkomsten uit
de pastorie- en de vicariegoederen alsmede die van de Sint Annalanden.
PI, 263.
laatste waren niet afkomstig van een Annaprebende zoals Van Apeldoorn
waarschijnlijk acht
Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen II, 358.
ABU nr. 535, 68-68v.
die de kapel ‘op ‘t Noordt’ zal zijn waarvoor de kerk reparaties betaalt; deze kapel
werd na de Reformatie aanvankelijk gebruikt voor de woensdagpredicatie maar later
ingericht tot ‘duitsche schole’.
Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen II, 360.
na de Reformatie alle een private bestemming gekregen.
In 1399 bestaat hier voorts in de kerk een ‘Beghinenprovende’.
Verwijs, Oorlogen, 535.
tijden nog heeft bestaan is onbekend. In 1520 wordt een legaat gemaakt ter stichting
‘ynt beghynehues (van) een jongherschap’.
FT, nr. 96.
Tenslotte was hier een gasthuis met een daaraan verbonden kapel. Een priester in het
gasthuis wordt voor het eerst in 1484 genoemd.
FT, nr. 46.
verhuurd, heeft na de Reformatie blijkbaar nimmer als kerk dienst gedaan, werd in
1740 ingericht als werkhuis en is in 1751 afgebroken.
Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen II, 360 n. 1
Zoals reeds aangegeven wordt in 1353 het pastoraat overgedragen aan abt en convent te Stavoren met de bepaling dat de pastoor uit de conventualen daarvan, de abt uitgezonderd, zal worden gekozen.
Obreen, Inleiding en inventaris, 16-18, 35, 229.
De overeenkomst wordt in 1428 vernieuwd en bekrachtigd.
Obreen, Inleiding, 16-18. De tekening van ‘het klooster van St. Urzula’ in het Heidenschap onder Workum, met als onderschrift dat het gebouwd is in 1389 ‘door de Katholyke Pastoren Petrus Nicolaas, Louis de Montagne, Johan Thinge en Jacobus Danielsz.’ die op de tekening in benedictijner habijt zouden zijn afgebeeld werd door Van Buijtenen als ‘suspect’ beschouwd en hoogstens als een getuigenis van een vrij gemutileerde traditie (Van Buijtenen, ‘Kloosters’, 133-134). Niettemin wordt Petrus Nicolaas op het jaar 1389 nog opgevoerd in een lijstje van pastoors in de gids ‘Sint Gertrudiskerk Workum’,15. Kerstens voerde de drie laatstgenoemden op als opvolgers van Petrus Nicolaas (Kerstens, ‘Kerkhistorie’, 84). Hem citerende doet eveneens Voets zulks die de tekening echter betrekt op het Tertiarissenklooster Mariënacker te Workum (Voets, ‘Kerkgeschiedenis’, 52-53).Tekening en onderschrift zijn weergegeven door Siemelink ( Siemelink, Geschiedenis, 58-59).De uitspraak van van Buijtenen volgende is er geen aanleiding de betrokken vier namen op te nemen in de pastoorslijst.
pastoor alhier, is dan tevens deken van Stavoren.
ABU nr. 230-1, 9.
wordt als pastoor alhier genoemd 5 april 1457.
GA Workum, M nr. 1 reg. 5.
resigneert ca 1457 waarna
clericus van het bisdom Utrecht met de kerk te ‘Voitkun’ (waarmee ons Workum
lijkt te zijn bedoeld), waarvan de jaarlijkse opbrengst 12 mark zilver niet te boven
gaat, 17 mei 1457 wordt voorzien.
RG VII, 169 nr. 1501.
Mogelijk is met één der in 1457 de perpetuus vicarius (de tweede pastoor) bedoeld.
Broeder Dowa wordt 3 februari 1468 met Meynardus als pastoor alhier vermeld.
GA Workum, M nr. 23 reg. 7.
Eerstgenoemde zal – gezien zijn aanduiding als broeder – conventuaal van
Stavoren/Hemelum zijn geweest; de tweede moet dan de perpetuus vicarius zijn
1482
? Theodoricus de Rijswijck
pastoor te ‘Worichem’ontvangt 14 juni 1482 episcopalia.
HUA, GAU 1e afd. nr. 815, 109.
1482 - 1488
Johannes Overhof
ontvangt 11 maart 1482 dispensatie inzake een geboortegebrek (onwettige geboorte) en wordt, dan frater genoemd, op dezelfde dag geïnstitueerd als pastoor alhier.
HUA, GAU 1e afd. nr. 815, 104.
OFO I, nr. 338 en FT, nr. 46.
GA Workum, M nr. 4 reg. 22.
OFO I, nr. 364.
GA Workum, M nr. 32 reg. 25.
1501 - 1515
Nicolaus Ocker
komt voor het eerst als pastoor alhier voor 4 december 1501 en was eveneens frater van het klooster te Hemelum.
GA Workum, M nr. 16 reg. 30.
Proeliarius, 138.
Proeliarius, 151.
Proeliarius, 143.
Proeliarius, 143.
Proeliarius, 141.
1516 - 1521
Johannes van Gelder
De inwoners van Workum wilden aanvankelijk een wereldlijk priester als pastoor hebben doch erkenden uiteindelijk de rechten van de abdij te Hemelum waarop zij Johannes van Gelder, monnik aldaar, door de tegenstanders van de (vorige?) abt tot keldermeester aangesteld en toen te Utrecht opgesloten doch aldaar ontsnapt en door de door leugens misleide bisschop in zijn functie erkend.
Proeliarius, 159-161.
Muller, Regesten nr. 5164.
Muller, Regesten nr. 5177.
GA Workum, Arch. Beneficien (voortaan: B) nr. 10 reg. 39.
komt 19 mei 1525 als pastoor alhier voor.
Hof nr. 93, 1.
wordt 3 oktober 1542 als pastoor alhier en commissaris-generaal van Westergo van de proost-aartsdiaken van St. Jan vermeld.
Arch. HG Franeker nr. 1, 45.
Op 13 januari 1546 wordt door de erven van Heere, pastoor alhier, de huur van land opgezegd.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 335.
komt 16 maart 1548 als pastoor alhier voor.
RA Sneek nr. 21, 94.
1550 - 1559
Wybrandus Simonis
mogelijk dezelfde als Wybrant, in 1542/3 vicarius alhier,
RR nr. 11, 41.
Hof nr. 16798, 690 (wellicht afschrijffout voor Simonis)
Arch. EVC nr. 4220, 299 (wellicht afschrijffout voor Simonis).
Hof nr. 16690, 148.
GA Workum, Stadsarchief nr. 4 reg. 59.
GA Workum, M nr. 12 reg. 65.
GA Workum, Stadsarchief nr. 3291 reg. 66.
GA Workum, M nr. 13 reg. 73.
GA Workum, M nr. 15 reg. 77.
RA Sneek nr. 24, 21v: hij vraagt dan als voormond bod en consent op de koop van een huis te Sneek.
GA Workum, M nr. 40 reg. 85.
Hij is van 1522/3 tot 1534 (niet meer 1543) bekend als pastoor te Gaast*.
1559 - 1564
Johannes Sickesz.
wordt 3 mei 1559 als pastoor alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1165.
RR nr. 22, 57, 70.
RA Hindeloopen nr. 5, 130v.
In 1550 wordt hij pastoor te Ferwoude* waar in 1559 een nieuwe pastoor komt. Hij zal tot dien daar hebben gestaan.
wordt 2 oktober 1571 als pastoor alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1168.
als wiens erfgenaam 7 december 1577 Jan Olferts wordt genoemd.
RA Harlingen nr. 82, 94.
1578 - 1580
Henricus Trajectensis
komt als pastoor alhier voor op 11 november 1578
PI, 263.
Arch. Bestuursinstellingen 1580 – 1795 nr. 2840. Van Burmania S, 17 noemt frater Henricus Jans, ook Trajectensis, reeds in 1568 pastoor alhier; hij noemt zich in 1571 ook kellenaar van het klooster te Hemelum. Het is de vraag of deze opgave juist is. Indien dat wel het geval is dan moet de ca 1577 overleden pastoor Foppe Olferts de tweede pastoor (vicarius) zijn geweest en betreft de institutie van een pastoor alhier in 1571 ook de vicarius.
Een vicarius wordt voor het eerst in 1399 genoemd.
Verwijs, Oorlogen, 535.
De vicarius perpetuus wordt voor het eerst in 1412 genoemd
Arch. St. Paulusabdij nr. 30, 318.
vicarius.
Koppmann, Hanserecesse V, 287 nr. 389.
GA Workum, M nr. 23 reg. 7.
GA Workum, M nr. 1 reg. 5; RG VII, 169 nr. 1501.
1549 is sprake van de ‘andere pastorie ofte vicarie’.
RR nr. 49, 4.
pastoor beschouwd worden. In een enkel geval (Egbert Wichmans)
Zie voor deze verder onder de vicarie.
pastoor als die van vicarius voor.
Het patrocinium van het beneficie is niet bekend. De in 1408/9 genoemde Johannes Baptistvicarie
lijkt ons te Woudrichem gesitueerd te moeten worden.
ABU nr. 230-1, 7; Heeringa, Rekeningen II, 11; vgl. noot 8.
Op 2 september 1399 geeft hertog Albrecht aan Godevairt, vicarius alhier, een altaar in de kerk alhier, geheten ‘Beghinenprovende’, alsmede een altaar te Oosterwierum*, geheten Bobingaprovende.
Verwijs, Oorlogen, 535.
komt als vicarius alhier voor 19 april 1407,
Koppmann, Hanserecesse V, 287 nr. 389.
Arch. St. Paulusabdij nr. 30, 318.
Voor een in 1457 mogelijk genoemde tweede pastoor wordt naar de pastorie verwezen.
wordt 3 februari 1468 met broeder Dowa als pastoor alhier genoemd.
GA Workum, M nr. 23 reg. 7; het patroniem volgens het zegelrandschrift.
Eerstgenoemde, als broeder (van Hemelum) zal de (eerste) pastoor zijn geweest, bij de tweede moet het dan om de vicarius perpetuus gaan.
wordt voor het eerst als vicarius perpetuus genoemd in 1484
OFO I, nr. 338.
OFO I, nr. 364.
GA Workum, M nr. 23 reg. 7.
als vicarius perpetuus genoemd 30 april 1504.
GA Amsterdam, Arch. Weeskamer nr. 10973, Boedelpapieren nr. 1393 lade 231 (mededeling G. Verhoeven d.d. 18 januari 1994).
15(12?)19 -
Jarich Haringsz.
† 1520/1
Jarich, priester alhier, wordt in 1512 genoemd als landheer van enig veenland te Ferwoude*
OFO IV, nr. 215.
GA Workum, M nr. 37 reg. 37.
FT, nr. 96.
Indien hier bedoeld is dat hij van heer Haring niets geërfd heeft kan met deze niet bedoeld zijn Haring Donia, vicarius te Bolsward* zoals verondersteld FT, 508 (en daar dan een mogelijke volle neef van Jarich) omdat deze eerst in 1533 overleed.
GA Workum, B nr. 10 reg. 39.
GA Workum, B nr. 10 reg. 42.
wordt 20 maart 1521 als vicarius alhier genoemd.
ABU nr. 231, 93.
van 1505 tot 1521 bekend als prebendaat alhier, komt voor het eerst als vicarius alhier voor 19 mei 1525.
Hof nr. 93, 1.
Van Burmania S, 16.
Hof nr. 16688, 303.
OFO I, nr. 463.
komt als vicarius alhier voor 1542/3.
RR nr. 11, 41.
wiens beneficie in 1544 wordt genoemd naast o.m. de pastorie en de vicarie.
Hof nr. 85, 1-2.
overleed 7 december 1549.
RR nr. 49, 4 (als prebendaat van het heer Pybeleen: ibid., 7).
1549 - 1553
Eelcke Abbesz.
tot dan prebendaat alhier (op het heer Pybe leen) 21 december 1549 het placet ontvangt op zijn benoeming ‘totte danderde pastorie oft vicarie’ alhier.
RR nr. 49, 4.
Hof nr. 16800, 690.
GA Workum, M nr. 12 reg. 65.
GA Workum, Stadsarchief nr. 3291, 66.
door van Burmania alhier in 1558 als pastoor genoemd
Van Burmania S, 16.
De in november 1558 alhier geïnstitueerde vicarii Imo Simonis en Jacobus Cornelii
St. Jan nr. 1165.
1558 - 1560(2?)
Egbert Wichmans
wordt 2 november 1558 als pastoor alhier geïnstitueerd;
St. Jan nr. 1165.
23 februari 1560 (UB Groningen Hs 228a, XIX, 152, vicarius), ca 1560 (Aud. nr. 1430.1, 80v, bericht van de bisschoppelijke commissaris Lindanus aan landvoogdes Margaretha: afwisselend pastoor en vicarius), 7 april 1560 (Aud. nr. 289, 431, stadhouder Aremberg aan Margaretha: curé); 23 april 1560 (Aud. nr. 289, 443, Margaretha aan Aremberg: curé).
Arch. HG Franeker nr. 1, 54.
Van Burmania S, 17.
wordt als vicarius alhier in 1565 genoemd.
Van Burmania S, 17.
wordt 9 november 1576 als vicarius alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1168.
11 november 1578 als vicarius alhier genoemd.
PI, 263.
Zoals reeds eerder opgemerkt is het aantal prebenden alhier niet vast te stellen. De oudst vermelde is de ‘Beghinenprovende’ in de kerk alhier, vermeld in 1399.
Verwijs, Oorlogen, 535.
Hof nr. 93, 2v-3.
In 1544 delen pastoor, vicarius, prebendaten en de burgerlijke overheid mee dat er in de kerk vijf beneficia met zielzorg zijn, waarvan reeds lang twee vacant, alle met zeer geringe inkomsten, te weten de pastorie, de vicarie, het heer Wybrants beneficie, het heer Simons beneficie en het Stephanusbeneficie. Het Hof keurt 13 maart 1544 goed dat de inkomsten van het Stephanusleen verdeeld zullen worden over de overige vier; de bisschop keurt een en ander 27 maart 1544 goed.
Hof nr. 85, 1-2; de uitvaardiging van de approbatio unionis preb. St. Stephani cum quatuor alia vicaria ook: ABU nr. 538-3, 20, 27 maart 1544.
In 1554 is sprake van vier niet voor zielzorg bestemde beneficia. Op 12 november 1554 geeft de kardinaal-diaken Reginald Pole, pauselijk legaat, onder voorwaarden aan de bisschop van Utrecht opdracht te bevorderen dat de door oorlogen gehavende kerk zal worden opgebouwd, o.a. uit vrijkomende jaaropbrengsten (ca 100 car. gl.) van vier niet voor de zielzorg bestemde beneficiën, door deze te verenigen met de kerkfabriek, doch in bedrag en tijd beperkt voorzoveel als nodig voor het herstel.
GA Workum, Stadsarchief nr. 5 reg. 67.
GA Workum, Stadsarchief nr. 6 reg. 70.
GA Workum, Stadsarchief nr. 6 reg. 71.
GA Workum, Stadsarchief nr. 6 reg. 72.
GA Workum, Stadsarchief nr. 6 reg. 89.
In 1565 is echter sprake van een begeving van het vacante Onze Lieve Vrouwenleen
GA Workum, Stadsarchief nr. 7 reg. 86.
St. Jan nr. 1168.
In 1550 is sprake van het heer Pyboleen.
RR nr. 49, 7, 16.
BB I, 284.
Eveneens in 1550 is sprake van een vicarie op het Petrusaltaar
ABU nr. 550*, 8.
ABU nr. 550*, 11.
Het is niet mogelijk de verschillende benamingen waaronder de prebenden worden genoemd met elkaar in verband te brengen. Zij zullen derhalve steeds onder de benaming waaronder een leen voorkomt worden behandeld.
Voorts is in 1520 sprake van een legaat ter stichting van een prebende in het Begijnenhuis danwel het convent Mariënacker.
FT, nr. 96 resp. GA Workum, B nr. 10 reg. 42.
GA Workum, M nr. 25 reg. 14.
FT, nr. 96.
Tenslotte komt vanaf 1550 voor de Annakapel,
ABU nr. 535, 68-68v.
Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen II, 358, 360.
Van dit in 1544 vermelde leen,
Hof nr. 85, 1-2.
RR nr. 11, 41.
Ook dit leen wordt in 1544 vermeld
Hof nr. 85, 1-2.
Van dit in 1544 genoemde leen worden in 1544 de inkomsten verdeeld over de pastorie, de vicarie en de twee hierboven genoemde lenen.
Hof nr. 85, 1-2.
Beneficia zonder zielzorg
Het leen bestaat in 1510/1
Hof nr. 93, 3.
GA Workum, Stadsarchief nr. 5 reg. 67 resp. nr. 7 reg. 72.
GA Workum, Stadsarchief nr. 8 reg. 89.
1510/1- 1525
Cornelius Petri
geeft 20 mei 1525 aan de prebende op het Kruisaltaar alhier nu veertien jaren te
Uit de vermelding dat dit leen tot 1566 nog niet is vrijgevallen
GA Workum, Stadsarchief nr. 8 reg. 89.
afgeleid dat de (onbekende) bezitter ervan in 1555-1556
GA Workum, Stadsarchief nr. 5 reg. 67 resp. nr. 7 reg. 72.
Onze Lieve Vrouweleen/Mariaprebende
Ook dit leen wordt in 1555-1556 genoemd
GA Workum, Stadsarchief nr. 5 reg. 67 resp. nr. 7 reg. 72.
GA Workum, Stadsarchief nr. 8 reg. 89.
GA Workum, Stadsarchief nr. 7 reg. 72.
GA Workum, Stadsarchief nr. 8 reg. 89.
GA Workum, Stadsarchief nr. 9 reg. 86.
St. Jan nr. 1168.
Het leen viel vrij op 9 maart 1556.
GA Workum, Stadsarchief nr. 8 reg. 89.
Op 12 augustus 1565 verzoekt Wommelius (bedoeld is Hayo Hoytesz., dan prebendaat te Leeuwarden-Oldehove* en vicarius en commissaris-generaal in Friesland van de bisschop) aan magistraat en kerkvoogden alhier dat Rinck Hobbesdr. die door haar eigen dochter tot armoede is gebracht zal worden geholpen met het begeven van het nu vacante Onze Lieve Vrouweleen waarvan zij zegt met verwanten het jus patronatus te hebben aan haar kleinzoon N.N., zoon van voornoemde Pieter, opdat zij met goed en eer zou kunnen converseren onder de mensen.
GA Workum, Stadsarchief nr. 9 reg. 86.
1571 - 1572
N.N./Siboldus Tjallingi
Op 16 maart 1571 wordt een niet met name genoemde persoon in de Mariaprebende alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1168.
GA Workum, Stadsarchief nr. 9 reg. 91.
Het leen wordt in 1555-1556 genoemd.
GA Workum, Stadsarchief nr. 5 reg. 67 resp. nr. 7 reg. 72.
Hof nr. 16798, 791.
Blijkens mededeling d.d. 29 mei 1566 was dit leen vrijgevallen op 9 januari 1560.
GA Workum, Stadsarchief nr. 8 reg. 89.
De bezitter ervan moet het leen dus in 1555 hebben gehad.
Het leen wordt voor het eerst in 1554 genoemd.
Protocol Cleuting, 46.
GA Workum, Stadsarchief nr. 5 reg. 67 resp. nr. 7 reg. 72.
GA Workum, Stadsarchief nr. 8 reg. 89.
1554
Herman Claesz. van der Geest
Blijkens mededeling d.d. 18 maart 1554 is Herman, zoon van Marij Gerritsdr., weduwe van dr. Claes van der Geest, met het Dorothealeen alhier voorzien.
Protocol Cleuting, 46.
Het leen moet 1515/6 reeds hebben bestaan.
Hof nr. 93, 2v.
1515/6 - 1525
George Wybesz.
geboren in Friesland. geeft 20 mei 1525 aan de prebende op het Catharina-altaar nu negen jaren te bezitten.
Hof nr. 93, 2v.
Dit leen, genoemd naar een eerdere bezitter, wordt voor het eerst in 1549 genoemd.
RR nr. 49, 4, als heer Pyboleen 1550 ibid., 7.
wordt toegestaan de inkomsten van de heer Pybeprebende drie jaren lang te gebruiken voor het
onderhoud van de prebendewoning.
BB I, 284.
1549 - 1549
Eelcke Abbesz.
resigneerde 28 september 1549 als pastoor te Sandfirden*, ongetwijfeld omdat hij deze prebende had gekregen waarvan hij echter reeds op 24 december 1549 resigneert
RR nr. 49, 7.
RR nr. 49, 4.
1550 - 1550
Menno Nollesz.
clericus, ontvangt 26 februari 1550 het placet op zijn benoeming op het heer Pyboleen
RR nr. 49, 7.
RR nr. 49, 16.
tot dan vicarius te Hindeloopen*, ontvangt 25 juni 1550 het placet op zijn benoeming op het heer Pyboleen.
RR nr. 49, 16.
RA Franekeradeel nr. 93, 79a.
RA Bolsward nr. 11, 83.
RA Hindeloopen nr. 5, 2v.
Vicarie op het Petrusaltaar
wordt 28 februari 1550 op de titel van vicarius op het Petrusaltaar alhier toegelaten tot de wijding van subdiaken en geeft 20 maart 1550 bewijs van zijn inkomsten.
ABU nr. 550*, 8.
wordt 20 maart 1550 op de titel van prebendaat op het Jacobsaltaar geëxamineerd ter toelating tot de wijding van priester;
ABU nr. 550*, 11.
Zijlstra nr. 9024.
Op 5 december 1520 legateert Jarich Haringsz., vicarius alhier, een bedrag tot stichting in het
‘beghynehuys’ van een ‘jongherschap’ om daarop een priester te houden ‘int habyet of uth dat
habyet’.
FT, nr. 96.
GA Workum, B nr. 10 reg. 42.
Verder is over deze prebende niets bekend; ook het patrocinium is niet gebleken.
Een priester in het gasthuis wordt voor het eerst in 1484 genoemd.
FT, nr. 46.
Reformatie blijkbaar nimmer als kerk dienst gedaan, is reeds in 1632 verhuurd, wordt in 1740
ingericht als werkhuis en tenslotte in 1751 afgebroken.
Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen II, 360 n. 1.
Op 31 juli 1484 komt heer Johannes in het gasthuis alhier voor.
FT, nr. 46.
in het gasthuis wordt door Jarich Haringsz. 5 december 1520 met een klein bedrag bedacht.
FT, nr. 96.
De kapel wordt voor het eerst in 1550 genoemd
ABU nr. 535, 68-68v.
FT, nr. 96.
Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen II, 358.
Na diens overlijden of resignatie
ABU nr. 535, 68-68v.
1550 - 1551
Jacobus Wabbens
4 oktober 1550 geïnstitueerd ad ecclesiam parochialem sive capellam dive Anne
alhier.
ABU nr. 535, 68-68v.
geëxamineerd ter toelating tot alle wijdingen.
ABU nr. 550*, 16v.
Na diens resignatie
ABU nr. 535, 239.
20 september 1554 geïnstitueerd in de Annaprebende alhier.
ABU nr. 535, 239.
1556 - 1557
Julius Cornelii
van hier, wordt 16 september 1556 op de titel van de vicarie of prebende in ecclesie Ste. Anne alhier geëxamineerd ter toelating tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 67v.
ABU nr. 535, 348-348v.
eveneens van hier in juli 1557 wordt geïnstitueerd tot de vicarie in ecclesie vel potius sacello S. Annae alhier.
ABU nr. 535, 348-348v.
ABU nr. 550*, 77.
wordt 20 december 1559 op een titel in sacello alhier toegelaten tot alle wijdingen.
ABU nr. 550*, 95.
wordt 3 april 1561 op de titel van de Annavicarie alhier geëxamineerd ter toelating tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 105.
wordt 24 februari 1564 op de titel van de Annavicarie geëxamineerd ter toelating tot alle wijdingen.
ABU nr. 550*, 120v; nr. 550**.
1564 - 1565
Balduinus Theodorici
van Leeuwarden wordt 28 september 1564 op de titel van de Annavicarie alhier
toegelaten tot de wijding van subdiaken; 5 april 1565 levert hij bewijs van zijn
inkomsten daaruit in.
ABU nr. 550*, 126.
In 1573 en 1576 is sprake van instituties in het ‘derde beneficium’ alhier.
St. Jan nr. 1168.
wordt 26 maart 1573 geïnstitueerd in tertium beneficium alhier.
St. Jan nr. 1168.
wordt 5 december 1576 geïnstitueerd in tertium beneficium alhier.
St. Jan nr. 1168.
Van een aantal prebendaten is niet bekend welk beneficie zij bezaten.
wordt 31 juli en 17 september 1484 als prebendaat alhier vermeld.
FT, nr. 46.
1505 - 1521
Fungerus Elingsz.
Fungerus komt als prebendaat alhier voor 30 juli 1505
GA Workum, M nr. 22 reg. 34.
FT, nr. 96.
Vanaf 1525 is hij bekend als vicarius alhier. Fongerus Elingi, van Workum, werd 14
juni 1481 als student te Leuven ingeschreven.
Zijlstra nr. 8225.
wordt voor het eerst als priester alhier vermeld 1526/7,
RR nr. 42, 104.
zodanig voor
Hof nr. 16688, 361 (6 juni 1537); nr. 16689, 46 (16 september 1538), 219 (14 september 1542).
RA Sneek nr. 20, 591.
het laatst voor 5 december 1550.
Hof nr. 16690, 112.
Op 18 april 1543 wordt heer Lioetsche alhier gedaagd door de voormond van Claes Douwesz. die in het beneficie van de prebende (alhier?) gehandhaafd wordt.
Hof nr. 16689, 258.
Op 24 februari 1548 is sprake van wijlen Jetz Abbes, fundatrix van een beneficie alhier, waarvoor nu de verwanten Obbe Hermans te Leeuwarden, Claes Wybrants te Sneek, Wybe Syuerdts en Lyske Syuerdts, Watze Ripkesz. en mr. Augustinus zijn zusters en broers, Syuerdt Meylckesz. en Wybe Meylckesz. en Syuerdt Claesz. optreden.
Hof nr. 16689, 568.
Hof nr. 16691, 134v.
priester, na wiens resignatie
1549/50- 1550
Dominicus Abbonis
op een onbekend tijdstip als prebendaat alhier wordt geïnstitueerd.
ABU nr. 535, 18v.
ABU nr. 550*, 6.
priester en prebendaat alhier komt 14 maart 1551 als voormond over Sybrant, zoon van Sybrant Syuerdtsz. voor.
RA Hennaarderadeel nr. 20, 117.
1556/7 - 1578
Douwe Simons
wordt in 1556/7 vicarius alhier genoemd en dan geciteerd te verschijnen voor het Hof.
RR nr. 18, 90, 91, 102v.
RA Hindeloopen nr. 5, 25.
RA Hindeloopen nr. 5, 60.
GA Bolsward, O.A. nr. 749 II, 13 september 1557 (extract recesboek Wonseradeel; uit deze periode bleven de recesboeken van Wonseradeel niet bewaard).
RR nr. 22, 57.
Hof nr. 16800, 1441.
Hof nr. 16802, 246.
PI, 263.
priester, wordt 5 november 1558 – met de volgende, Jacobus Cornelii – geïnstitueerd als vicarius alhier.
St. Jan nr. 1165.
RR nr. 22, 57.
Op 23 mei 1553 wordt Ymo Simonis, van Workum, toegelaten tot de wijding van
subdiaken; een wijdingstitel wordt niet genoemd.
ABU nr. 550*, 41v.
hij tot 1558 bezat. Van 1571 tot 1574 is hij bekend als vicarius te Harlingen*.
1558 - 1559/60
Jaeckle/Jacobus Cornelii
priester, wordt 5 november 1558 – met de voorgaande – als vicarius (lees
prebendaat) alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1165.
Cornelis 1559/60 ontboden voor het Hof te verschijnen.
RR nr. 22, 57.
wordt 16 januari 1571 als prebendaat alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1168.
1578 - 1580
Salvius Scheltes
komt als priester alhier voor 11 november 1578.
PI, 263.
in 1580 als enige uit; hij wordt miles (hier wel soldaat) aan Spaanse zijde en
overleed te Oldenzaal (‘Oldenzyell) in 1581.
CE, 352.
clericus en zoon van Schelte Salvius voor in een geschil met de kerkvoogden alhier;
waarover blijkt niet.
Hof nr. 16692, 314.
Mogelijk was een broer Focke Scheltes, clericus, die 14 december 1558 procedeert
tegen een inwoner van Workum.
Hof nr. 16691, 202v.
wordt als priester alhier vermeld 11 november 1578.
PI, 263.
Van een aantal alhier genoemde priesters is onbekend welk beneficie (pastorie, vicarie of prebende) zij bezaten.
1436
Nycolaus
GA, HA Farmsum nr. 4 reg. 93 (29 april 1436).
1501 - 1503
Wybrandus Jacobi
komt als priester alhier voor 4 december 1501.
GA Workum, M nr. 16 reg. 30.
schenkingen aan Jacob Yglisz. en Jacob Douwesz.; als één van hen geen priester
wordt of (voordien) overlijdt dan zal de halve rente komen aan de kapelaan die het
altaar (welk is niet aangegeven) bedient. Wordt geen van beide priester of willen zij
het altaar niet bedienen dan zullen Wybrants verwanten terstond op de hele rente een
priester moeten kiezen bij verzuim waarvan de kerkvoogden zulks mogen doen.
OFO I, nr. 463.
wordt als priester alhier vermeld 4 december 1501.
GA Workum, M nr. 16 reg. 30.
priester alhier, bezit in 1511 enig land te Niahuizum.
RvdA II, 285.
1521 ?
Joannes Joannis de Workum
ontvangt 26 december 1521 licentia testandi;
ABU nr. 232, 19.
priester alhier, wordt 18 april 1543 gedaagd door de voormond van Claes Douwesz. die in het beneficie van een prebende (alhier?) gehandhaafd wordt.
Hof nr. 16689, 258.
1562 ?
Odulphus Henrici Worcomensis
wordt 21 mei 1562 toegelaten tot de wijding van subdiaken; een wijdingstitel wordt niet vermeld; de inschrijving is echter doorgehaald.
ABU nr. 550*, 112.
Patroon:
Maria, later Maria en Nicolaas, tenslotte Nicolaas.
Oorspronkelijk was de kerk gewijd aan Maria: de buurbrief van
Appingedam uit 1327 spreekt over visitare Divam Virginam,
OGD, nr. 307.
1331 noemt de ecclesia beate Marie Appingadamme.
Reimers, G nr. II.
patrones van de stad; zij prijkt op het zegel daarvan uit
OGD nr. 277.
vijftiende eeuw verschijnt Nicolaas als medepatroon: het Nicolaaspatrocinium komt voor het eerst voor in een stuk d.d. 13 november 1408
Arch. Appingedam nr. 25 reg. 4.
Arch. Klerken- of Fraterhuis nr. 198 reg. 82.
Collectie Wichers, Hs. in folio 511, 160-161.
Zo bv. 1569: Arch. Appingedam nr. 1, 51.
Op het zegel van de pastoor Johannes Maes (1445) is Maria afgebeeld.
Arch. Farmsum nr. 872 reg. 315.
AKG nr. 274 reg. 897.
StA Aurich, Reg. 3, XI (Klooster Langen) nr. 96.
Arch. Van Iddekinge nr. 38.
Arch. GPK nr. 74 reg. 695.
StA Aurich, Rep. 3, XI (Klooster Langen) nr. 112.
Arch. Appingedam nr. 148 reg. 12.
Arch. Farmsum nr. 872 reg. 314.
Arch. Appingedam nr. 23 reg. 28.
Mijleman, 53.
Bijzonderheden:
Appingedam is een plaats van betrekkelijk recente oorsprong. De geringe
oppervlakte van de parochie wijst reeds daarop. Zij kon zich ontwikkelen
nadat andere handelsplaatsen als Westeremden en Garreweer door
verzanding van waterlopen vervielen. De parochie ontstond waarschijnlijk
rond een kapel, bestemd voor de inwoners van de nederzetting rond de dam
in de Apt die voor de zielzorg tot dan toe waren aangewezen op de kerk te
Opwierde* waarvan de parochie Appingedam werd afgesplitst.
Siemens, Toelichting, 18-20; over de ontwikkeling ook De Blécourt, Oldambt en Ommelanden, 198 vlg.
is de visie van Siemens. Halbertsma geloofde niet in een dam in de Apt
gezien de ligging en gedaante van de stad en situeerde het oudste gedeelte
bij een dam in de Delf, waarbij het eerste parochiekerkje, althans een aan
Onze Lieve Vrouw gewijde kapel, ressorterende onder de parochie Solwerd.
Het centrum verplaatste zich, aldus Halbertsma, allengs naar de zuidzijde van de
Delf waar een nieuwe markt en een nieuwe parochiekerk kwamen. De huidige kerk
bevat nog belangrijke resten van haar dertiende-eeuwse voorgangster terwijl van
de Lieve Vrouwenkapel geen spoor overbleef.
Halbertsma, Archeologisch Nieuws, Bulletin KNOB 77 (1978) 101-103.
eerste aanleg van de huidige kerk een zaalkerk met twee traveeën, uit de periode
1200-1225; in de loop der tijd is deze aanzienlijk uitgebreid. Funderingen van een
oudere kerk zijn teruggevonden op de noordoosthoek van de toren.
Van den Bos-Volhand, Nicolaikerk, 19-20.
In 1536 werd de stad door Habsburgse troepen belegerd en voor een deel verwoest.
De kerk leed zeer daaronder, zozeer zelfs dat in 1543 voor het eerst gewag wordt
gemaakt van plannen de parochiedienst over te brengen
Diozesanarchiv Münster, Domarchiv IX A 2, 33, 6 februari 1543, en volgende stukken, ibid.
klooster van de augustijner heremieten,
Over dit klooster kort Tromp, Groninger kloosters, 93-95.
het parochiegebied viel daar het gelegen was in de parochie Tjamsweer.* Eerst in
1688 kwam dit deel van de stad inderdaad ook kerkelijk onder de gemeente
Appingedam.
Siemens, Toelichting, 17-18.
Op 13 februari 1545 stemmen prior en procurator van het klooster er mee in van
hun kerk een kerspelkerk te maken.
De Meijer, ‘Appingedam’, 12 en 33-35; Arch. Appingedam nrs. 34 en 97 reg. 42; Aud. nr. 291, 305.
februari 1547 zijn goedkeuring aan het overbrengen van de dienst ‘so ihr
karspelkercke ruinoesse is, unnd mijt grother swaricheid underholden unde
tho reparieren solde sijn’.
Diözesanarchiv Münster, Domarchiv IX A 2; Arch. Appingedam nr. 97 reg. 43; Aud. nr. 291, 305v-306.
juni 1545 af.
De Meijer, ‘Appingedam’, 13 en 36-38; Arch. Appingedam nr.93 en 97 reg. 46; Aud. nr. 291, 310v-312.
De status van de Nicolaikerk is daarna enigszins onduidelijk. Met de
herstelwerkzaamheden zal kort na 1545 zijn begonnen. De toren kwam in 1
1554-1555 gereed
De Meijer, ‘Appingedam’, 13 en 17.
geweest de Nicolaikerk te zijner tijd weer als parochiekerk in gebruikt te nemen.
Intussen worden 16 februari 1546 de bezittingen van het klooster dat nog slechts
weinig bezet was, o.m. ter onderhoud van de ‘nije prochiekercke’ overgedragen aan pastoor, kerkvoogden en de gemeente te Appingedam, waarbij de twee nog in leven zijnde conventualen voor zich enkele rechten bedingen.
De Meijer, ‘Appingedam’, 38-40; Arch. Appingedam nr. 34 en 97 reg. 48; Aud. nr. 291, 306v-307.
De Meijer, ‘Appingedam’, 42-43; Arch. Appingedam nr. 34, 94 en 97 reg. 50; Aud. nr. 291, 308-308v.
De Meijer, ‘Appingedam’, 43-45: Arch. Appingedam nr. 95, 94 en 97 reg. 61; Aud. nr. 291, 308v-310.
De Meijer, ‘Appingedam’, 46-47; Arch. Appingedam nr. 96, 34 en 97 reg. 62; Aud. nr. 291, 312-313v.
De Meijer, ‘Appingedam’, 47.
De Meijer, ‘Appingedam’, 17.
Op 8 februari 1563 wordt voor zes jaren een regeling getroffen over de diensten in de ‘olde sinte Niclaes kercke’, waar de ‘pastoer sulvest met achte sijne presteren idtsondes’ resideren, in ‘sinte Augustinus kercke’. In beide kerken zullen vroegmissen worden gecelebreerd; de overige diensten alterneren wekelijks. De ‘preesteren inden olden vorsschreven kercke idsondes residerende’ zullen uit de renten en goederen van de augustijner kerk jaarlijks 100 Emder gl. ontvangen ‘unde dselffde mitten anderen in capita deelen’; na zes jaren binnen welke tijd de schulden van de overleden procurator (hij stierf 25 november 1561)
Arch. HJK nr. 527 (ChvdH I nrs. 80 en 81, 7 januari 1562).
De Meijer, ‘Appingedam’, 20 en 51-52, cit. Algemeen Rijksarchief Brussel, Stukken bij de Spaanse Privé-Raad nr. 1118.
Arch. Appingedam. nr. 1, 12-14.
Ondertussen speelde echter een andere zaak. Eind 1562 wendden hoofdelingen, richters, pastoor en kerkvoogden te Appingedam zich tot de koning. Pater Menno en procurator Dijko, van de orde der Heremieten van St. Augustinus, hadden hun kerk ‘tot een nijen parochie kercke’ overgegeven. Broeder Dijko was 25 november jl. overleden. Johan de Mepsche, luitenant van de Hoofdmannenkamer, had uitkering van de inkomsten van het convent aan de verzoekers verboden. De landvoogdes
antwoordt 7 januari 1563 dat de oorspronkelijke overeenkomst moet worden
uitgevoerd. Inmiddels was echter het bisdom Groningen opgericht. Mocht de
(benoemde) bisschop ‘syne Residentie nemen In den Damme’ dan zal het convent hem tot woning dienen.
Aud. nr. 290, 204-205; Arch. HJK nr. 527 (ChvdH I nr. 80 en 81);vgl. De Meijer,’Appingedam’, 18.
Aud. nr. 291, 216; antwoord daarop ibid., 229, 17 mei 1565; vgl. ibid., 252, 27 augustus 1565.
huisvesting voor de armen, ten dele als school. Johan de Mepsche ondersteunt het verzoek tot definitieve regeling van de zaak.
Aud. nr. 291, 277.
Aud. nr. 291, 300.
Deze acties beschreven Aud. nr. 291, 311; het verzet daartegen ibid., 315-316,
Aud. nr. 291, 317. Dit en de twee voorgaande stukken zijn bijlagen bij het bericht d.d. 6 november 1565 van Johan de Mepsche.
Op 30 november 1565 hebben, volgens bericht van De Mepsche aan de landvoogdes, hij en Feiko van Fritema last gekregen de rekening te horen van Cornelius Kempius als administrateur van het augustijner convent alhier. Zijn eerste rekening was onvolledig. Eerstdaags moet hij zich bij De Mepsche en Van Fritema vervoegen.
Aud. nr. 292, 43.
namens de stad Appingedam en de kerk aldaar, ten overstaan van De Mepsche
Aud. nr. 292, 44.
Aud. nr. 292, 55.
Aud. nr. 292, 56.
De Meijer, ‘Appingedam’, 22.
Op 12 augustus 1569 schrijft Johannes Knijff, de inmiddels aangetreden bisschop van Groningen, aan de landvoogd Alva over de oprichting van een seminarie te Groningen, voor een deel te bekostigen uit de opbrengsten van het convent te Appingedam, vanwaar de jezuïeten inmiddels zijn vertrokken.
Aud. nr. 294, 337.
In 1572 werd een scheiding aangebracht in de administratie van de tot dusver samengevoegde goederen van beide kerken.
De Meijer, ‘Appingedam’, 23.
Arch. HJK nr. 76.
GAG, GA inv. vRr 16 (Missivenprotocol Alting) deel II, 412v-413 (24 januari 1585: de inkomsten der goederen bedroegen jaarlijks 600 gl.), 430v (18 juni), 435v (1 juli), 448v (1 september 1585).
De Meijer, ‘Appingedam’, 27 en 29.
De Meijer, ‘Appingedam’, 27.
Op 20 augustus 1588 geeft de Geheime Raad toestemming tot het aanvaarden van het klooster der augustijnen te Groningen (sic) en tot het vinden van enige middelen om te ‘vervoorderen de dote der Societeijt’ (daarbij was een te Groningen te stichten jezuïetencollege bedoeld).
Kleyntjens, ‘Jezuietencollege’, 5-6.
De Meijer, ‘Appingedam’, 30.
StA nr. 2, 125; De Meijer, ‘Appingedam’, 31.
Arch. Appingedam nr. 34.
Arch. Appingedam nr. 1, 51.
De augustijner kerk werd na de afkondiging van de Religievrede op 24 augustus 1578 (met de goederen) ter beschikking gesteld aan de Protestanten die in deze kerk voor het eerst 9 september 1578 dienst hielden.
De Meijer, ‘Appingedam’, 23 n. 3.
De Meijer, ‘Appingedam’, 27. Op 19 februari 1580 is sprake van ‘der kercken destructie’ alhier hetgeen tegen de Religievrede is: GA, GAG nr. rood voor Reductie 13-3.
De Meijer, ‘Appingedam’, 31.
De beide kerken bezaten in 1773 740 grazen en 251 deimten land.
Siemens, ‘Appingedam’, 28 (cit. StA nr. 845).
Kremer en Westendorp, 366-347. De kerk is afgebeeld op de plattegrond van Appingedam door Jacob van Deventer uit ca. 1565 en een schilderij van Claes Hendericx uit 1665: Tromp, Groninger kloosters, 94-95, afb. 34.2 en 34.3, en in kleurop de omslag van Hoft, Appingedam.
Hoewel steeds sprake is van de Augustinuskerk behoeft de kloosterkerk niet aan deze heilige gewijd te zijn geweest. Het conventszegel uit 1342 vertoont Johannes de Doper, mogelijk – volgens De Meijer – de patroon van de kerk waarbij hij wijst op de mededeling van Johan Rengers dat de monniken van Oosterwierum en die van Appingedam hun kloosters hebben geruild. Een Sint Janspatrocinium van de kloosterkerk te Appingedam zou zijns inziens kunnen wijzen op de eerdere bewoners of op een vroegere onderhorigheid aan de johannieters van Oosterwierum.
De Meijer, ‘Appingedam’, 21 n. 1.
De Meijer, ‘Appingedam’, 21 n. 1.
Westendorp noemt alhier twee kapellen, een in het oosten, de andere in het westen van de stad. Van de ene was de rector van de school kapelaan, de andere (in het oosten) werd in 1536 afgebroken. Een van de kapellen was gewijd aan Onze Lieve Vrouw en trok destijds veel bedevaartgangers.
Kremer en Westendorp, 366-367.
Dik, Appingedam, 55 en 106. Volgens Hoft, Appingedam, 135, 240 lag de kapel in de Wijkstraat. Van een eventuele tweede kapel maakt hij geen melding.
Van Deventer, Plattegronden, kaart 6. Afbeelding in: Tromp, Groninger kloosters, 94.
Zijn kaarten dateren echter van ná 1536, het jaar waarin één der kapellen zou zijn afgebroken. Uit de bronnen is ons van het bestaan van twee kapellen alhier niets bekend. Waarschijnlijk zullen Onze Lieve Vrouwenkapel en heer Boltenkapel identiek zijn.
Een bewonerslijst ca. 1480/90 met latere aanvullingen geeft ‘Her Bolten hues ende stede, nu sijn capelle’.
Doornbos, Bewonerslijsten, 5.
Arch. Appingedam nr. 52 reg. 115.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 3, 441-442.
StA Münster, Ostfriesische Urkunden nr. 56.
GAG, R.F. 1552/18 (in druk: Cleveringa, Rechtsbestel Appingedam , bijlage III).
Arch. HJK nr. 104 (ChvdH IV nr. 230).
Diözesanarchiv Münster, Domarchiv IX A 4, 18vlg. Meer hierop betrekking hebbende stukken die geen verdere bijzonderheden geven ook: StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 3, 440-446, 490 (bewilliging is verleend).
StA Münster, Ostfriesische Urkunden nr. 56.
Arch. HJK nr. 57, 113v.
vicarieën doch dat is niet met zoveel woorden aangegeven) opgedragen werd
uitgevoerd is niet bekend. Administratief was het Boltenleen blijkbaar in 1592 dus nog zelfstandig.
Het juiste aantal is niet bekend. Het uit 1501 daterende parochieregister noemt alhier negen priesters met name.
RC II, 11v.
Alma, ‘Schattingen’, 176.
De Meijer, ‘Appingedam’, 20 en 51-52, cit. Algemeen Rijksarchief Brussel, Stukken bij de Spaanse Privé-Raad nr. 1118.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 104.
Uit de bronnen zijn naast de vicarie negen prebenden bekend. Daarnaast worden enkele malen kapelaans alhier genoemd doch deze bezaten geen eigen beneficie. Als prebenden zijn aangetroffen:
b. de Johannes de Doperprebende ) reeds bestaande in 1462
c. de Catharinaprebende )
d. de Anthoniusprebende gesticht vóór 1501
f. de Georgeprebende voor het eerst genoemd 1510
i. de Heilige Sacramentsprebende
Ca. 1510 komen ‘Sunte Caterina’,‘Sunte Joannes’, het ‘H. Cruysleen’, ‘Sunte Joest’, ‘Sunte Andreas’, en het ‘Sacramentsleen’ voor als eigenaren van land in de
Noorddamster- en Zuiddamster zijleden.
Alma, ‘Schotlijsten’, 117-119.
wordt 11 december 1378 ‘in Dammone curatus’ genoemd.
OGD nr. 668
cureet alhier, wordt voor het eerst genoemd 21 maart 1406,
GAG, Hs. in quarto 122, 65.
1420.
GAG, Hs. In quarto 136b, 31; Hs. in folio 511.
komt als pastoor alhier voor het eerst voor 2 juli 1421,
GAG, R.F. 1429/5, Collectie Keizer , port. II, 15.
1449.
GAG, Hs. in quarto 136b, 31; hs. In folio 511, 61-63v.
werd in 1449 door de gemeente als pastoor gepresenteerd.
Börsting en Schröer, Handbuch, II, 425: ‘1449 übte die Gemeinde das Präsentationsrecht aus’. Bij navraag kon door de schrijver geen bron worden vermeld zodat de opgave niet geverifieerd kan worden.
- (ca) 1457
Gerardus Rotgeri
ca) 1457
Johannes Conradi de Vorde
6 september 1457 wordt een verzoek van Johannes Conradi de Vorde, clericus van het bisdom Luik, magister artium et baccalaureus in iure civilis, om de parochiekerk alhier, staande ter collatie van de parochianen, waarvan de opbrengsten 27 mark zilver bedragen, en vacant door het overlijden van Gerardus Rotgeri, ingewilligd. Op dezelfde dag verzoekt hij ook een perpetueel altaar in Groningen, dat ook in het bezit van de genoemde overledene was.
R.G. VII, 155 nr. 1373. Niet is aangegeven in welke kerk te Groningen zich het beneficie bevond.
voor 1462
Johannes Hiddingen alias de Roden
Op 29 november 1462 wordt in de bekrachtiging van het testament van Scheltatus de Dyrtzum, prebendaat alhier, gesproken over een huis dat gebouwd was door dominus Johannes Hiddingen alias de Roden tunc temporis Curatus ecclesie Dampmonensis et advocati eiusdem ecclesie.
Arch. Klerken- of Fraterhuis nr. 200 reg. 90.
1462-1478
Johannes Stricker
(1483 of 1484?)
komt voor het eerst als pastoor alhier voor 13 april 1462; tevens is hij dan proost van Leens.
GAG, R.F. 1462/15.
GAG, Hs. in quarto 136b, 29; hs. in folio 511, 55-59.
Reimers, 100 nr. G XLVIII (Vat. Arch. Reg. Suppl. nr. 836, 61).
Vat. Arch., Reg. Suppl. nr. 834 (oud 827), 100v.
1489-1507
Mr. Ulfardus Jacobi
wordt 16 september 1489 voor het eerst als pastoor alhier genoemd.
OUB nr. 1251.
Arch. HJK nr. 146 reg. 38 (ChvdH I nrs. 94 en 96); ook StA Aurich, Rep. 3, XI, 87.
GAG, R.F. 1507/15.
GAG, Inventaris van getekende kaarten nr. 57c.
1510-1512
Mr. Rodolphus Poppinck
Rodolphus Poppinck de Groningen werd 18 november 1483 te Keulen als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 6189 (ten onrechte aldaar 1501 pastoor te Appingedam, berust op een drukfout (1501 i.p.v. 1510) in AGK nr. 2, 10 reg.953).
AKG nr. 2, 10 reg. 953 (aldaar drukfout 1501 i.p.v. 1510).
StA Aurich, Dep. IV, Abt. IX, nr. 19; Ms. A 88.
Arch. GPK nr. 74 reg. 667.
ABU nr. 231, 87.
Ypey, Leerrede Solwerd, 65.
Arch. Epemastate, IJsbrechtum, Naamlijst Broederschap Kalende Groningen.
Arch. Appingedam nr. 148 reg. 12.
nog in 1515 pastoor te Uitwierde,* wordt 2 december 1518 voor het eerst als pastoor en commissarius alhier vermeld.
Arch. Appingedam nr. 19 reg. 19.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 1, 83.
Arch. GPK nr. 74 reg. 695.
H.L. Hommes, ‘Doenga’, De Nederlandsche Leeuw LVII (1939) kk. 443-444.
152(3?)4-1528
Dr Unico Ripperda
pastoor alhier, compareert 30 april 1523 met zijn broers Bolo, proost van Farmsum, en Omko, hoofdelingen te Farmsum en Appingedam, bij het aangaan van huwelijksvoorwaarden van hun zuster Feye met een broer van Dr Poppo Manningha, pastoor te Emden;
Arch. Lulema nr. 79 (afschrift van een niet bewaard origineel. De vraag is of het jaartal juist is, immers zijn voorganger was 3 juni 1523 nog in functie. Op het stuk staat bijgeschreven een uitspraak van de redger Wyncken d.d. 27 juni 1569 over de onbestaanbaarheid van dit contract. Volgens de niet nader aangeduide ‘anclagersche’ mag de brief ‘na landtrecht niet bestaen’. De redger kent de brief ‘Insufficient ende nicht genoechsam’. Verdere bijzonderheden worden niet gegeven.
StA Aurich, Dep. XXVIII b Nr. 330, 84.
Reershemius I, 463.
Beninga, Cronica, 567.
Udo von Ripperda, Genealogie von Ripperda (Berlin-Neukölln 1934) 13.
Emmius, Rerum historiarum, 843. Von Wicht (in: Annales Frisiae Mss.) geeft daarentegen 18 maart 1527 (geciteerd door Harkenroht, Moeder-kerke I, 7 en Revinga, Neije Oostfriesche Chronica (Emden 1661) 57-58.
1528-1530
Dr Nicolaes Coenders
werd 30 oktober 1516 als Nicolaus Conradi de Groningen met Johannes Conradi, ook vandaar (de latere pastoor te Zuidhorn* en Eenrum*) als student in de kunsten te Keulen ingeschreven.
Zijlstra nr. 6112.
Zijlstra nr. 8449.
Zijlstra nr. 2812.
Nijhoff, Gedenkwaardigheden VI.2, 831 nr. 1341. Welke tweede zoon ook te Leuven studeerde blijkt niet.
HGA, Hertogelijk Archief nr. 1332, 16v.
StA Aurich, Rep. 3, XI, Kloster Langen nr. 112.
Diözesanarchiv Münster, Generalvikariat II Niederstift 1, port. A.
Arch. Ewsum nr. 399 (oud nr. 39/XXVI).
Hommes, ‘Coenders’, 173.
1532-1538
Mr. Wlricus Hayens
eerder pastoor te Stedum*, komt voor het eerst als pastoor alhier voor 16 september 1532.
StA Aurich, Dep. XXVIII b Nr. 303, 57-57v.
Arch. Farmsum nr. 782 reg. 314.
Arch. Gruys nr. 365.
1538-1547
Mr. Johannes Rengers
eerder pastoor te Godlinze*, werd omstreeks Pasen 1538 pastoor alhier. Op 24 april 1538 geeft de commissarius van Loppersum een forma investitura af betreffende Johannes Rengers, gepresenteerd en geproclameerd als pastoor te Appingedam als opvolger van de overleden Wilricus Hayonis.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 1, 98.
Arch. Ewsum nr. 381 (oud nr. 234 reg. 261).
Diözesanarchiv Münster, Domarchiv IX A 2, 20. Over het Munsterse officialaat der Friese landen: Schmitz-Kallenberg, ‘Offizialat’, 281-296.
Arch. Farmsum nr. 788 reg. 530.
Arch. Appingedam nr. 23 reg. 28 ‘Wy Johannes Renghers’, namens de bisschop van Munster ‘officiael generael In Vrieslant Munster creeszum pastoer then Damme ende Commissarius der preposituer van phermssum’.
Arch. Bolhuis nr. 471.
beleend met de grove en smalle tienden te Echteler na dode van zijn vader Melchior Rengers alsmede met twee hofsteden te Groningen; hulder is Hiddo Onsta. Na zijn dood wordt 26 januarti 1547 hiermee beleend.
Eyken, Repertorium nrs. 1858 en 1865.
GDW nr. 267 noot.
154(6?)7-1548
Dr. Johannes Wynschote
dr. iur., voordien pastoor te Farmsum,* volgde Rengers als pastoor alhier op en werd tevens officiaal van Munsters Friesland.
Diözesanarchiv Münster, Domarchiv IX A 2, 37v.
StA Aurich, Dep. XXVIII b Nr. 303, 52v.
BB I, 224.
GA, Hs. in folio 161 deel 2, t.o. 397.
Arch. HJK nr. 52, 265.
RA III a 1, 43.
RA III a 1, 51; vgl. ibid., 76, 8 mei, en 78, 9 mei 1554.
RA III a 1, 93 .
RA III a 1, 94.
RA III a 1, 102.
RA III a 1, 110.
RA III b 1.
RA III b 1.
RA III a 1, 174; vgl. ibid., 173, 17 mei 1555.
RA III b 1.
RA III a 1, 383; vgl. ibid., 373, 31 maart 1557, en 379, 11 mei 1558.
De verwikkelingen zijn daarmee nog niet ten einde. Op 3 december 1557 is wederom sprake van een geschil tussen Gerard Moers en Grete Kassens ener- en Hindrick Backer anderzijds.
RA III b 1.
RA III a 1, 420.
Op 30 december 1562 wordt de eis van Hindrick Backer, zoon van Dr Wynschote, tegen Theetke, weduwe van Cornelis Bebinck, gewezen volmacht van Hindrick Bulder van Glandorp, afgewezen.
RA III a 1, 648
RA III a 1, 681.
RA III a 1, 682v.
1548-1549
Gherardus Hesselius
vicepastoor en vicecommissarius Phrisius Crassus nam na het overlijden van Wynschote diens functies waar tot de verkiezing van een opvolger. Op 4 januari 1549 stelt hij een notarieel instrument op … a me Notario publico infrascripto tamquam locumtenente in spiritualibus pastoratu et commissariatu in Dammone usque ad electionem novi pastoris in Dammone en dat hij tekent als Gherardus Hesselius Phrisius Crassus clericus Mon. dioc. … tamquam locumtenente vacante sede Judiciali in Spiritualibus per obitum Venerabilis et egregii viri et d(omi)ni m(a)g(ist)ri Johannis Wynschot Jurium Doctoris et per terrarum Phrisie officialis vices commissariatu agens ad electionem novi pastoris Dammonensis et commissarii Farmessensis.
Arch. Appingedam nr. 115 reg. 52.
Arch. HJK nr. 40, 69.
Aud. nr. 290, 80.
GA, GAG, nr. vRr 792.5.
1549- † 1569
Joachimus Schuttorpius
komt voor het eerst als pastoor alhier en commissarius van Farmsum voor 10 augustus 1549.
StA Drenthe nr. 231 reg. 113.
Visitatie 1555, 129.
Arch. Ter Apel nr. 1, 104 reg. 254.
Diarium Alting, 123.
RA III b 2.
GDW nr. 280.
was destijds pastoor van de Vituskerk te Leeuwarden en werd 14 oktober 1559 door de Utrechtse bisschoppelijke commissaris Wilhelmus Lindanus als suspect geschorst.
Van Beuningen, Lindanus, 77-79. Zie voor hem ook Roemeling, ‘Leeuwarden’, 16.
Van Beuningen, Lindanus, 79.
Arch. Appingedam nr. 1, 51.
GAG, nr. vRr 666, 34-34v.
Arch. HJK nr. 104 (ChvdH IV nr. 230)
Formsma en Van Roijen, Diarium Alting, 520-521; minuut van de mededeling van B. en R. van Groningen aan hem: Missivenprotocol Alting (GA, GAG nr. vRr 16 deel 3, 212v-213).
Eppens, Kroniek II, 650.
158(1?)4-† 1591
Mr. Ludolphus Marsema
eerder pastoor te Niekerk (Wk),* was waarschijnlijk de opvolger van Vos te Appingedam hoewel daarover niets met zekerheid is vast te stellen. Hij zal hier reeds 4 februari 1584 wanneer hij commissarius van Farmsum wordt genoemd
Arch. HJK nr. 678 (ChvdH VI nr 452).
Arch. HJK nr. 56
Arch. HJK nr. 56.
Arch. HJK nr. 57
Arch. HJK nr. 57
Arch. HJK nr. 57
RA III a
RA III a
De opvolger van Marsema is onbekend. De vacature is wel vervuld: 12 februari 1594 worden pastoor en kerkvoogden van Appingedam genoemd.
Arch. HJK nr. 57.
De in 1578 afgekondigde Religievrede bracht met zich mee dat alhier de augustijner kerk ter beschikking van de Protestanten werd gesteld. Nadat reeds in 1577 was getracht hier vaste predikanten te krijgen
Over de 12 juli 1578 gesloten Religievrede: Arch. Appingedam nr. 1, 215. Over pogingen in 1577: Brucherus, Naamlijst, 44.
die volgens Eppens beroepen van Twixlum (Ofr.) hier 8 oktober 1578 predikte ‘in reventer van Brodercloester offte scuttenhuys … onder des worde Broderkercke scoen van belden, altaren gemaket’ waarna kort daarop de eerste dienst in de Broerkerk werd gehouden.
Brucherus, Naamlijst, 44; Eppens, Kroniek I, 30; Rengers van Ten Post, Werken II, 151.
predikant te Upleward
Reershemius I, 719.
Arch. HG Appingedam nr. 1, 1.
Brucherus, Naamlijst, 45.
Eppens, Kroniek I, 30.
Volgens Eppens
Eppens, Kroniek I, 256.
Beiden werden na de overgang van de stadhouder Rennenberg naar de Spaanse regering in de zomer van 1580 gedwongen de wijk te nemen naar Emden.
Brucherus, Naamlijst, 46.
Brucherus, Naamlijst, 46. Van Lieburg noemt beide niet.
Eppens, Kroniek II, 37 (door hem genoemd Johannes Ligarius ten Dam, beroepen te Deventer)
Eerst de herovering van de stad Groningen en de daaropvolgende Reductie van het gewest maakte herstel van de uitoefening der Protestantse godsdienst ook hier mogelijk.
159(4?)-1595/6
Rudolphus Artopaeus
wordt voor het eerst 14 juli 1595 als predikant alhier genoemd.
Acta synodes.
Arch. HG Appingedam nr. 1
Of hij hier reeds stond toen hij 23 februari 1595 te Emden huwde met een dochter van Johannes Petreius, predikant aldaar,
Quellen und Forschungen 16 (1967) 109.
Meiners, Geschiedenisse, II, 229-245.
Reershemius, 590-591.
Klugkist Hesse, Menso Alting, 108, 145-146.
Reershemius, 300-301.
Zijlstra nrs. 9985, 2218, 5509, 4209. Later werd hij predikant te Franeker waar hij 2 oktober 1604 ook als studerend werd ingeschreven, Zijlstra nr. 1925.
Op 10 februari 1596 verzoekt de magistraat van Appingedam aan B. en R. van Groningen om Johannes Berger, die destijds reeds enige tijd te Appingedam verbleef in verband met een geschil met zijn familie, beschikbaar te stellen voor de (vacante) dienst alhier waartoe Berger zelf wel genegen schijnt.
GA, GAG nr. nRr 335, deel 3.
Tot Pinksteren 1596 nam Theodorus Klinckhamer, predikant te Tjamsweer,* de dienst alhier waar; nadien, tot de komst van Bogerman, Henricus Houbingius, rector
Arch. HG Appingedam nr. 1, 4.
1596-1598
Johannes Bogerman
geboren te Kollum, priester aldaar, in 1567 uitgeweken, eerst naar Steenwijk, daarna naar Oostfriesland, was in 1574 predikant te Jennelt,
Romein, Friesland, 263, 331, 493.
Reershemius I, 501-502.
Romein, Friesland, 263, 331, 493.
Arch. HG Appingedam nr. 1, 1.
Romein, Friesland, 493.
Arch. HG Appingedam nr. 1, 1.
Arch. HG Appingedam, nr. 1.
GA, GAG, nr. nRr 335 deel 4 nr. 14.
Acta synodes.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
1599-1608
Johannes Sprenger
predikant te Noordbroek*, wordt 18 mei 1599 alhier beroepen op een tractement van 475 Car. gl. per jaar.
Arch. HG Appingedam nr. 1, d.d. 14 oktober 1599.
Arch. HG Appingedam nr. 1
predikant te Frankenberg (Hessen) werd hier begin 1608 beroepen; ‘kerck ende magistraet samtelick’ hadden het beroep uitgebracht door de beroepbrief was alleen door de magistraat ondertekend. De classis adviseert 28 april 1608 de beroepene een tweede beroepbrief te zenden terwijl betrokkene gelast wordt de brief van de magistraat te aanvaarden.
Acta synodes.
De kerkenraad besloot daarop op18 mei 1608
predikant te Zuidbroek* uit te nodigen het predikambt alhier te vervullen; de burgemeesters wensten met deze keuze niet mee te gaan en verkozen, blijkens de acta d.d. 8 juli 1608
Bernardus Danielis Edelshemius
predikant te Scheemda* die voor de kerkenraad volstrekt onaanvaardbaar was (hij was eerder tweede predikant alhier en zonder demissie naar Scheemda vertrokken).
Uiteindelijk zal het geschil zijn bijgelegd; waar na 8 juli 1608 tot de komst van de nieuwe predikant niets in het protocol van de kerkenraad is aangetekend en ook uit andere bron gegevens ontbreken is de verdere afhandeling van de zaak niet na te gaan. Van haar zorgen maakte de gemeente in augustus 1608 die te Emden deelgenoot.
Arch. Stadt Emden, Arch. der Ev.-ref. Gemeinde Emden, Rep. 360 B nr. 44.
1609-1624
Georgius Placius
werd volgens Harkenroht in 1609 naar hier beroepen.
Harkenroht, Geschiedenissen, 192.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
Reershemius I, 501-502
Reershemius I, 559.
Arch. Gerechten Oldambt nr. 7214.
Romein, Friesland, 186-187, en Van Veen, Aanvullingen, 22.
1625-1671
Sibrandus Francisci (Eidelshemius)
Gretanus
Arch. Classis Loppersum nr. 1,
Doopboek Appingedam 4 oktober 1663.
Arch. Classis Loppersum nr. 1.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
Acta synodes, 1671.
Tijdens de besprekingen met Bogerman was door deze als voorwaarde voor zijn komst naar hier gesteld dat hij door een tweede predikant in de dienst zou worden bijgestaan. De kerkenraad besloot daarna 17 april 1596 de beroepen rector van de Latijnse school alhier
1596-1597
Henricus Houbingius
die reeds zijn voornemen te kennen had gegeven predikant te worden ook als pastor secundus te beroepen.
Arch. HG Appingedam nr. 1, hoeverre hij verwant was aan Albert Hoebinck, in 1571 (20 juni, Arch. HJK nr. 53) en 1595 (Arch. Farmsum nr. 94, 31v) alhier genoemd, en Henricus Hoebing, tot 1561 vicarius van de Kruisvicarie in de A-kerk te Groningen*, is ons onbekend.
Arch. HG Appingedam nr. 1, 4.
Arch. HG Appingedam nr. 1, 7.
Nadat aanvankelijk aan Arnoldus Rheinbach te Bedum* als zijn opvolger werd gedacht werd 2 juni 1597 Johannes Belijda (zie Westeremden*) voor een jaar als rector aangenomen.
Brucherus, 53.
Arch. HG Appingedam nr. 1,53
(1601
Henricus Houbingius)
predikant te ’t Zandt*, te beroepen. Het beroep wordt, na een bespreking met hem, op 13 januari 1601 (1602) ingehouden. Op 10 mei d.a.v. wordt hij formeel beroepen doch hij neemt het beroep niet aan.
Arch. HG Appingedam nr. 1, 55-56.
Nadien preken hier 7 augustus d.a.v. Regnerus Emdensis anders Valck, predikant te Sint Jacobiparochie, en 28 augustus Johannes Heuckelum, predikant te Nijland bij Bolsward,
Arch. HG Appingedam nr. 1, 58.
Arch. HG Appingedam nr. 1, 64-65. Naar aanleiding van de verwijzingen naar het kerkenraadsprotocol moet het volgende worden opgemerkt: vermoedelijk zijn enkele bladen uit dit protocol zoekgeraakt en heeft men de datering der jaartallen naderhand foutief ‘gecorrigeerd’ terwijl enkele bladen verkeerd zijn ingevoegd. De oorspronkelijke jaartallen 1600 en 1601 zijn duidelijk veranderd (Arch. HG Appingedam nr. 1, 49vlg.). De onjuistheid der jaartallen kan in het geval-Edelshemius duidelijk worden aangetoond. De naar onze mening juiste weergave van de jaartallen is in de tekst aangehouden; de weergave in het protocol is tussen haken daarna vermeld.a. volgens het protocol zou Edelshemius in juni 1603 zijn beroepen. In juni 1602 is sprake van de noodzaak van zijn vertrek uit Wetsinge* dat in mei 1603 vacant is.b. Edelshemius zou in maart 1604 te Scheemda zijn beroepen. Op 31 oktober 1604, 1 en 15 november 1604 en 12 januari 1605 tekent hij als getuige steeds als predikant te Appingedam; de tweede predikantsplaats kan derhalve medio 1604, zoals het protocol aangeeft, niet vacant zijn.c. Schranckenmuller werd waarschijnlijk te Siddeburen* predikant. Eind augustus 1605 approbeerde de classis Loppersum het beroep naar Bierum van Hammonius, voordien te Siddeburen. Zijn voorganger te Bierum* werd 3 juni 1605 te Garnwerd*-Oostum* geapprobeerd. Het beroep op Hammonius kan voor juli 1605 zijn uitgebracht.d. voor de onjuiste volgorde van enkele bladen kan worden verwezen naar de vermeldingen over Schranckenmuller (Ibid., 64-65 daar gedateerd juni 1604) en de behandeling van klachten tegen Edelshemius, zijn vrouw en schoonmoeder (Ibid., 67, gedateerd 30 december, z.j., lees: 1604) welke uiteraard voorafgaat aan de gebeurtenissen rond de vervulling van de door het vertrek van Edelshemius ontstane vacature.De verkeerde rangschikking moet reeds vòòr 1638 hebben plaatsgevonden. In een overzicht van de beroepingen wordt opgegeven: Houbingius 1602, Edelshemius 1603 (Ibid., 338), Angelocrater 1609, Placius 1609 (Ibid., 339). De beide laatste beroepen werden echterook volgens de tegenwoordige datering in 1608 uitgebracht. Ook hieruit moge blijken dat de datering in de kantlijn van Arch. HG Appingedam nr. 1, 49-69 onnauwkeurig is geweest.
1602-1605
Bernardus Danielis Edelshemius
predikant te Wetsinge*, wordt daarop 18 juni 1602 (1603) als tweede predikant beroepen; de beroepbrief is hem, blijkens de handelingen d.d. 4 oktober 1602 (1603) te Groningen overhandigd.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
Na zijn vertrek werd enkele malen getracht in de vacature te voorzien. Op 22 juni 1605 (1604) verschijnt Johannes Schranckenmuller met aanbevelingen van de classis in de kerkenraadsvergadering; hem wordt een proefpreek verzocht.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
Op 3 augustus 1605 (1604) verzoekt de predikant Sprenger het Avondmaal eerst in september te houden omdat door het ‘vortrecken Bernhardi’ enige moeilijkheden zijn ontstaan. Voorts verzoekt hij de kerkenraad een collega te horen ‘dewijle wij eynen dener van doen waren’. Na gedane predicatie (‘zijn sprake vil tho hoech vor de borgerie’) biedt Jr. Johan Rengers, eveneens lid van de kerkenraad alhier, aan dat hij hem ‘in zijn herlicheit tho Hellem wolde recommenderen als gescheet is’.
Arch. HG Appingedam nr. 1.
Nadien zijn blijkbaar tot 1625 geen pogingen ondernomen een tweede predikant te beroepen.
afkomstig van Knyphausen (Ofr.), van 1607 tot kort vóór 2 september 1624 predikant te Lütetsburg (Ofr.), nadien enige tijd te Emden wonende, werd eind 1624 of begin 1625 te Appingedam beroepen en wordt 17 maart 1625 als predikant aldaar genoemd.
Reershemius, 747-748; vgl. Brucherus, Naamlijst, 52.
Arch. HG Appingedam nr. 1, 168.
1627-1637/8
Hermannus Spiessius
eerder predikant in Duitsland, kwam hier in 1625
Arch. HG Appingedam nr. 1, 340
Arch. Classis Loppersum nr. 1.
Acta synodes, 1638.
kapelaan ‘in Damme’ en rector scholarum in Appinga, wordt vermeld 13 november 1408.
Arch. Appingedam nr. 25 reg. 4.
kapelaan alhier, komt voor 3 maart 1502.
Arch. Ewsum nr. 533 (oud nr. 66).
kapelaan alhier, wordt genoemd 14 mei 1502.
StA Aurich, Rep. 3, XI, 91.
wordt als kapelaan alhier vermeld 1 november 1503.
Arch. Ewsum nr. 64 (oud nr. 63 reg. 106).
dienaar van Dr. Unico Ripperda, pastoor te Appingedam, en kapelaan alhier: 18 december 1526 verzoeken de buren van Farmsum aan Ripperda, die ook hoofdeling te Farmsum en Appingedam is, zijn steun te geven aan de presentatie van Aylke als pastoor te Farmsum* in plaats van Mr. Nicolaes Voget die sedert lange tijd afwezig is.
StA Aurich, Dep. XXVIII b Nr. 303, 52.
Vanaf 1460 komen hier vicarii voor. Het patrocinium van de vicarie is onbekend.
vicarius alhier, vermeld 25 juni 1460.
Arch. Farmsum nr. 900 reg. 157.
vicarius alhier, komt voor 11 maart 1499
Arch. HJK nr. 146 reg. 38 (ChvdH I, nrs. 94 en 96), ook StA Aurich , Rep. 3, XI, 87.
Arch. Ewsum nr. 64 (oud nr. 63 reg. 106).
wordt in 1501 genoemd.
RC II, 11v.
komt als vicarius alhier voor 13 december 1501.
GAG, R.F. 1501/16.
vicarius alhier, legt 8 juli 1539 voor de officiaal een verklaring af over de omstandigheden waaronder hij de Nicolaasprebende te Middelstum* heeft verlaten.
Arch. Farmsum. nr. 530.
Arch. Appingedam nr. 115 reg. 52.
vóór 1556
Gerardus Kremers
vicarius alhier, komt voor in een ongedateerd (vòòr 1556 opgesteld) stuk
GAG, R.F. 1454/5.
GA, GAG, nr. rvR nr. 1389.
Het parochieregister uit 1501 noemt hier als geestelijken
Hermannus Holewerde prebend(atus)
Bernardus habens portionem cum pastore (‘hat einen Teil der Pfründe des Pastors’ volgens vertaling in een twintigste-eeuws afschrift)
Abelo ad altarem sancti Anthonij
RC II, 11v.
Eerstgenoemde was de pastoor. De anderen zijn, met uitzondering van Boutatus en Abelo, niet aan een bepaalde prebende te relateren.
Deze prebende bestond in 1462 reeds enige tijd.
Arch. Klerken- of Fraterhuis nr. 198 reg. 82.
Alma, ‘Schotlijsten’, 118.
1462
Scheltatus van Dyrtzum
prebendaat van de Andreasprebende in de parochiekerk van Maria en Nicolaas te Appingedam en aldaar wonende, tevens pastoor te Jukwerd*, maakt op 14 april 1462 zijn testament.
Arch. Klerken- of Fraterhuis nr. 198 reg. 82.
Arch. Klerken- of Fraterhuis nr. 200 reg. 90
StA Aurich, Dep. XXVIII b Nr. 303, 49.
Verder is ons over deze prebende niets bekend.
Johannes de Doperprebende
Ook deze prebende bestond in 1462 reeds enige tijd.
prebendaat van het altaar van Johannes de Doper alhier wordt door zijn huis- en tafelgenoot, voornoemde Schelto, als vruchtgebruiker van zijn nalatenschap aangewezen;
Arch. Klerken- of Fraterhuis nr. 198 reg. 82.
Arch. Klerken- of Fraterhuis nr. 200 reg. 90.
StA Aurich, Dep. XXVIII b Nr. 303, 49.
Naamloos wordt de prebendaat van het Johannesaltaar alhier genoemd 9 maart 1512.
Arch. Farmsum nr. 836 w reg. 259.
tot 1560 pastoor van de Vituskerk (Oldehove) te Leeuwarden, wordt 12 mei 1565 genoemd als wonende te Appingedam;
Rekeningen stad Groningen, 1565, diverse uitgaven.
GA, GAG, nr rvR 1188.6, R.F.1569/60.
Arch. Appingedam nr. 1, 51.
GA, GAG nr. 16, Missivenprotocol Alting I, 63.
Bij resolutie van Gedeputeerde Staten d.d. 28 januari 1601 ontving Fredericus Gockinga voor zijn verdere studie de opkomsten van het Johannesleen alhier.
Groningse Volksalmanak 1910, 176.
StA nr. 112.
Ook deze prebende bestond reeds in 1462.
komt als priester alhier voor 3 juli 1462
StA Aurich, Dep. XXVIII b Nr. 303, 49.
Arch. Klerken- of Fraterhuis nr. 200 reg. 90.
in 1503 als kapelaan alhier vermeld, komt als notarius alhier voor 24 april 1538.
StA Múnster, M.L.A. 8, 1-15, 1, 90.
Arch. GPK nr. 74 reg. 667.
Arch. HJK nr. 40 reg. 115.
1582
Gijsbertus Drolshagen
wordt in 1582 prebendaat: op 7 november 1582 verklaart Popko Ufkens als unicus collator van deze prebende in de begeving daarvan aan Drolshagen, hoewel deze buiten hem om is gegaan, te berusten.
Arch. HJK nr. 54, 281.
Zie Pieterburen*, noten.
De prebende bestond reeds in 1501.
prebendaat van het Anthoniusaltaar, wordt 14 februari 1530 genoemd
Arch. Ewsum nr. 396 (oud nr. 39-XXVI).
Arch. Farmsum nr. 895 reg. 327.
De prebende bestond nog in 1567 doch was toen reeds geruime tijd vacant (zie hierna).
Deze prebende moet reeds ca. 1510 hebben bestaan: dan wordt ‘Sunte Joest’ als landeigenaar
Genoemd.
Alma, ‘Schotlijsten’, 118.
mogelijk dezelfde als de in 1502 genoemde kapelaan Dodo,
StA Aurich, Rep. 3, XI, 91.
Arch. Appingedam nr. 148 reg. 12.
StA Aurich, Dep. XXVIII b Nr. 303, ongefolieerd gedeelte.
StA Aurich, Dep. XXVIII b Nr. 303, 45-46v.
AKG nr. 2, 13v. reg. 105.
Blok, Verslag, 193.
GA, Hs. in folio 511, 260-260v.
Ook dit leen werd in 1567 met andere verenigd evenals de
Mogelijk bestond deze prebende reeds vóór 1500. Bewonerslijsten van Appingedam ca 1480/90 (met latere aanvullingen) maken melding van ‘heer Frericks hues, nu Suncte Annen alter’.
Doornbos, Bewonerslijsten, 5.
Het Sacramentsleen wordt ca. 1510 als landeigenaar genoemd.
Alma, ‘Schotlijsten’, 118.
komt 21 oktober 1547 als altarist van het Sacramentsleen alhier en notarius van de officiaal voor.
Aud. nr. 290, 80.
GA, GAG, nr. 798.5.RvR
Het ‘H. Cruysleen’ komt ca. 1510 als landeigenaar voor.
Alma, ‘Schotlijsten’, 118.
Deze prebende wordt voor het eerst in 1550 genoemd.
- 1550
Johannes de Glabach
resigneerde van deze prebende waarna
Op 16 maart 1550 door de aartsdiaken tot de prebende of vicarie van Martinus in de Nicolaaskerk alhier werd geïnstitueerd en daarop door Joachim Schuttorp, pastoor aldaar, in het bezit daarvan werd gesteld welke akte door Gerardus Hesselius als notarius werd vastgelegd.
ABU nr. 535, 75v.
De institutieakte diende als wijdingstitel.
Van land van het ‘St Martens lehn’ is nog sprake 11 en 18 september 1606.
Arch. HJK nr. 1353, 238.
Heer Boltenkapel, later heer Boltenleen
Wanneer deze kapel/dit leen ontstond is niet met zekerheid te zeggen. Bewonerslijsten van
Appingedam ca 1480/90 (met latere aanvullingen) noemen ‘her Bolten hues ende stede, nu sijn capelle’.
Doornbos, Bewonerslijsten, 5.
Hoft, Appingedam, 135, 240. Over deze kapel uitgebreid Hoft, ‘Boltenleen’, 261-296.
Arch. HJK nr. 76.
- ca. 1530?
Berent Orghelmaker
na 1530?
Frerick Hardensteyn
Op 4 januari 1549 verklaart Uffko de Reyda, senior ecclesiae Dammonensis, destijds namens wijlen jonker Roleff met heer Berent Orghelmaker het huis van de Boltenkapel verhuurd te hebben en de helft van de huur van het huis ‘teghens vs. Her Berent van des Junckers weghen’ ontvangen te hebben terwijl hij practisch alle onderhoudskosten voldeed. Voorts verklaart hij dat na het overlijden van heer Berent de kapel gegeven werd aan de zoon van wijlen Sweer Hardensteyn, nu heer Frerick, tot subsidie van zijn studie.
Arch. Appingedam nr. 115 reg. 52. Zijlstra noemt hem niet als student. De verklaring in druk: Hoft, Appingedam, 239-240.
Frerick komt als prebendaat hier voor van 1539 tot 1554 maar niet blijkt welke prebende hij toen bezat.
Het leen werd later verenigd met de vicarie en het Sacramentsleen in die zin dat de bedienaars van deze twee lenen de aan de Boltenkapel verbonden diensten zullen verrichten; de collatierechten blijven onaangetast.
GAG, R.F.1552/18 (in druk: Cleveringa, Rechtsbestel, bijlage III).
Arch. HJK nr. 104 (ChvdH IV nr. 230). Ook dit stuk noemt pastoor en richteren als collatoren.
De Hoofdmannen leggen 9 maart 1586 de richteren van Appingedam op ‘de vicarius’ terstond het ouder gewoonte verschuldigde jaargeld en pensioen en de opkomsten der onderhorige landen van het Boltenleen te betalen.
Arch. HJK nr.55, 19v.
Arch. HJK nr. 55, 45v.
Arch. HJK nr. 55, 199 en 213.
Hoe de richteren in 1592 meenden althans een deel van de inkomsten van dit leen te besteden
Arch. HJK nr. 57, 113v.
Blijkens een rapport van synodale gecommitteerden (door Gedeputeerde Staten geapostilleerd 28 december) in 1604 zijn te Appingedam twee vicarieën waarvan de ene in gebruik is bij de hoofdeling Ufkens in ’t Wolt (Duurswold), ‘de ander hefft een olt pape’
StA nr. 857; vgl. GAG, GA nr nRr 713.
Met de eerste vicarie is waarschijnlijk bedoeld de Catharinaprebende waarvan Popko Ufkens in 1582 unicus collator is. De opzegging, door de familie Ufkens gedaan aan Henricus Wilhelmi, rector van de Latijnse school alhier, wordt 18 januari 1600 door de Hoofdmannen van kracht verklaard.
Arch. HJK nr. 839.
GAG, GA nr. nRr 713.
In 1654 is sprake van een klacht over de collatoren van Appingedam ‘ofte die ’t gesach over Vicaryen ende kerckljke goederen hebben’; zij zouden deze hebben aangewend tot het kopen van het redgerrecht van Houwerda en daarvoor wel 20.000 gl. hebben betaald.
Arch. PKV nr. 42, ongedateerd (echter uit 1654).
Overige geestelijken zonder bekend beneficie
1433-1440
Hoytatus de Emeda
wordt als prebendaat alhier 12 september 1433 (dan met een medepriester Vresgerus, wiens standplaats niet wordt vermeld)
GAG, R.F. 1533(sic).13. Een Vriesccher komt in 1411 als pastoor te Scheemda* voor en 1435 als gewezen pastoor aldaar; mogelijk dezelfde?
GAG, GA, nr. vRr 235.
Op 10 juni 1462 wordt bij testament aan heer Allard ‘to Appingedamme’een legaat van 3 gl. Gemaakt.
GA, R.F. 1462.10.
wordt als priester hier genoemd 29 november 1462.
Arch. Klerken- of Fraterhuis nr. 200 reg. 90.
In de bewonerslijsten ca 1480/90 is sprake van ‘heer Frericks hues, nu Suncte Annen alter’, ‘heer Wilken husz’ en ‘heer Enneken husz’,
Doornbos, Bewonerslijsten, 5.
wordt als prebendaat alhier genoemd 11 maart 1499.
Arch. HJK nr. 146 reg. 38 (ChvdH I nrs. 94 en 96); StA Aurich Rep. 3, XI, 87.
zoon van Laurens Steenmetselaar, wordt als priester alhier 11 maart 1499 genoemd.
Arch. HJK nr. 146 reg. 38 (ChvdH I nrs. 94 en 98); StA Aurich Rep. 3, XI, 87.
Hij kan dezelfde zijn als Willem, priester alhier in 1516.
StA Aurich, Rep. I 9 nr. 22.
1501
Hermannus prebendatus
Hermannus Holewerde prebendatus
worden alle in 1501 genoemd zonder dat blijkt welk beneficie zij bedienden.
RC II, 11v.
In de bewonerslijst van ca 1480/90 met latere aanvullingen is sprake van ‘Bene Muermester, heer Reerdt ofte Wybcke’.
Doornbos, Bewonerslijsten, 5.
Arch. Farmsum nr. 11 reg. 326 en nr. 79 reg. 237.
1530-1549
Uffko Ebkens van Reyde
komt als prebendaat alhier voor het eerst voor 14 januari 1530,
Arch. Beninga-Grimersum, Emden, doos 105, charter nr. 5
Arch. Ewsum nr. 381 (oud 234 reg. 261); hij legt dan een verklaring af over land toebehorende aan de Onze Lieve Vrouweprebende te Middelstum*.
Arch. Appingedam nr. 115 reg. 52.
Arch. Ewsum oud nr. 136, staatboek 1551vlg.
In 1502 was hij prebendaat van de Onze Lieve Vrouweprebende te Middelstum.*
1539-1554
Frederick Hardensteyn
reeds genoemd onder de Boltenkapel alhier,
Arch. Appingedam nr. 115 reg. 52.
Arch. Ewsum nr. 652 (oud 259 reg. 277).
Arch. Ewsum nr. 652 (oud 259 reg. 482).
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 1, 110-111. Blok, Verslag, 194 stelt het jaartal op 1559, ten onrechte omdat de in het stuk genoemde Godfried Ludolphi, commissarius te Usquert, op 1 januari 1559 overleed en deze bovendien zelf – sedert 1556 – officiaal was (zie Middelstum*).
Op 8 september 1560 beloven Burgemeesteren en Raad van Appingedam dat de officiaal (der Friese landen) indien hij te Appingedam zal resideren, de ‘nye prebende’, staande ter collatie van pastoor en kerkvoogden, met een jaarlijkse opbrengst van ca. 100 gl., zal krijgen.
StA Münster, M.L.A. 8: 11a (U. 3465) (mededeling F. Bakker te Groningen).
Schmitz-Kallenberg, ‘Offizialat’, 282-283.
Rekeningen stad Groningen., 1561, diverse uitgaven.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 3, 410.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, 3, 315.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, 3, 318.
Schmitz-Kallenberg, ‘Offizialat’, 282-283.
Schmitz-Kallenberg, ‘Offizialat’, 282-283.
Schmitz-Kallenberg, ‘Offizialat’, 282-283.
Op 13 december 1565 wordt Adriaan van Twickel, (mede)pastoor te Dokkum, door een inwoner van Appingedam voor het Hof van Friesland gedaagd.
Tresoar, Arch. Hof van Friesland nr. 16693, 57.
ABU nr. 583-3, 21 jo. ABU nr. 538-6, 28.
Tresoar, Rentmeestersrekeningen nr. 49, 6.
Heeringa, Rekeningen II, 239.
wordt 16 oktober 1566 als ‘pastoer’(hetgeen niet juist kan zijn) vermeld.
GA, GAG, nr. vRr 16, Missivenprotocol Alting I, 63.
Op 16 september 1567 deelt de bisschop van Munster mede Arnoldus Holstein te hebben voorzien met een vicarie te Farmsum* en een leen te Appingedam.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 3, 440.
Op 9 maart 1569 authoriseert hij als notarius een oorkonde van de bisschop van Groningen; hij tekent als ‘capellaen en secretarius’en als sigillifer et capellanus reverendissimi domini episcopi Groningensis necnon ecclesiae Dammonensis prebendatus.
Oldenhof, Brogbern, 17-18 (cit. Arch. Lewe nr. 69).
Zijn leven, met name te Ibbenbüren, is uitvoerig beschreven door Oldenhof, Brogbern.
1569-1575
Christianus Covershoff
prebendaat alhier, komt voor 28 september 1569 (blijkbaar was hij hier reeds zeker vanaf begin 1568)
Arch. Claes ten Buer nr. 20, 19.
Arch. HJK nr. 246 (ChvdH IV nr. 222).
Als Damster huurder gebruikt heer Carsien ca.1588 5 grazen land onder Tjamsweer.
Alma, ‘Schotlijsten’, 123.
Op 4 april 1590 brengt de vicaris-generaal Nijlen voor de magistraat van Groningen klachten over enige ‘apostaten’, namelijk de pastoor te Uithuizermeeden* en heer Adrianus alhier wier misgrijpen hij niet ongestraft kan laten.
GA, GAG, Verbaal Hammonius, 4 april 1590.
Baflo was althans zeker sedert het begin van de dertiende eeuw één van de seendplaatsen in de Groninger Ommelanden. Tevens was het de hoofdplaats van het Halfambt, een van de delen van Hunsingo. Het zegel van dit ambt toont Laurentius
OGD I, plaat II nr. 5.
Het Laurentiuspatrocinium blijkt uit een drietal vijftiende en een zestiende-eeuwse vermeldingen. Voor de eerste maal wordt deze patroon vermeld bij een legaat ‘to behoeff der tymmeringhe in die ere goedes synre lieve moder unde sunte Laurencius des patroens der vorscr. kerken … to Bafflo’.
AKG nr. 20, 106-106v reg. 325.
AKG nr. 263 reg. 512.
Arch. Nienoord nr. 136.
Arch. GPK nr. 526 reg. 526.
Laurentius komt ook voor op de zegels van de pastoors Jacobus Balcke (1502
Arch. GPK nr. 526 reg. 488.
Arch. GPK nr. 526 reg. 503.
Arch. Ewsum nr. 400-401 (oud nr. 38 reg. 243)
Arch. Nienoord nr. 57b.
Een deel van het huidige kerkgebouw is nog van tufsteen en dateert uit de twaalfde eeuw.
Publicaties Stichting Oude Groninger Kerken 1984, 75; Karstkarel, Middeleeuwse kerken, 341.
Als seendplaats komt Baflo voor het eerst voor in september 1224.
Jansen en Janse, Kroniek Wittewierum, 192-193.
Hartgerink-Koomens, ‘Proosdijen’, 11.
Voor de tot het personaat Baflo behorende parochies zie RC I (vgl. Siemens, Toelichting, 29-70) en RC II.
Van elkaar dienen te worden onderscheiden de persona en de cureet/pastoor van Baflo. Gosses ziet in de ‘persona’van Baflo het enige relict van de ‘hoofdpriester’ uit het begin van de geografische parochieuitbouw die periodiek seend hield.
Gosses, ‘Organisatie’, 5-6.
Nolet en Boeren, Kerkelijke instellingen, 326-327.
Feith, Nederlands Archievenblad 29 (1922), 328.
Joosting, Atlas, 32 n.1.
Kuys, Organisatie, 65-66.
Dat geldt zeker voor Friesland waar persona en pastoor identiek zijn en de aanduiding ‘persona’ voor de pastoor komt daar veelvuldig voor. Daarentegen vindt men in de oorspronkelijk Fries sprekende Groninger Ommelanden nauwelijks vermeldingen van een ‘persona’. In 1354 wordt melding gemaakt van de persona te Lieuwerderwolde,* in 1383 van die te Grotegast,* in beide gevallen blijkbaar de pastoor. In Drenthe is slechts één vermelding van een persona bekend en wel in 1369 te Beilen,
OGD nr. 569.
Arts, Dikninge, , 241-242.
OGD nr. 110.
OGD nr. 142
OGD nr. 156
OGD nr. 235
Zie hiervoor o.m. OGD 352, 383, 422 vlg.; Reimers, Papsturkunden, nr. G V, XVII, xxxv, aanhangsel, 117.
Gosses, organisatie
Zie bv. Reimers, Papsturkunden G nr. XXXV, 1429: personatus in Groningen … qui sine cura reputatur.
Over het personaat van de Martinikerk te Groningen: Meilink, ‘Persona’, 333-349. De persona had volgens deze het patronaatrecht over de kerken in het Gorecht en één der twee pastoraten van de Martinikerk
De ontwikkeling te Baflo is blijkbaar anders geweest. De persona had c.q. verkreeg competentie over geestelijken en leken in zijn gebied en had aldus bevoegdheden die duidelijk anders waren dan die van de zielzorger van de parochiekerk. In de praktijk kon hij gelijk gesteld worden aan de dekens (later proosten) van de Ommelander dekenaten (later proostdijen). In hoeverre de ontwikkeling van het personaat te Baflo dat oorspronkelijk identiek zal zijn geweest met het pastoraat beinvloed is door de omstandigheid dat de bisschop van Munster te Baflo een hof had (de enige ons bekende in de Groninger Ommelanden) is niet bekend. De opvatting dat Baflo slechts een ‘seendplaats’ van het officialaat der Munsterse landen in Friesland was
Boeles, ‘Bouwstoffen’, 112. Volgens deze oefende de persona van Baflo niet het gezag van een proost uit, en moet onderscheid worden gemaakt in seendstoelen van de proosten en die van de officiaal; Baflo was zijns inziens niet de/een seendplaats van de proostdij Usquert, ibid. , 112-113.
Dat de persona bij de rechtspraak betrokken was blijkt uit het seendrecht voor Hunsingo en Fivelgo, opgesteld 30 november 1407 waarin o.m. vermeld ‘… dat geen mensche … clagen sal in den rechte voire den Provest, off voire den Persone, off voire den Officiael’.
Van Mieris, Charterboek IV, 91.
Von Richthofen, Friesische Rechtsquellen, 311.
De persona te Baflo oefende rechtsmacht uit over het Halfambt, Innersdijk, Ubbega (Upgo) en Midgo. Zijn competentie werd echter meermalen door de proost van Usquert betwist. In 1448 is sprake van land te Nijehuustermede in de omgeving van Harssens, door de proost van Usquert in de seend aan twee personen te Warffum en Harssens toegewezen
AKG nr. 20, 78v reg. 252. Harssens behoorde tot Ubbega.
Boeles, ‘Bouwstoffen’, 124.
AKG nr. 20, 77v reg. 581.
Arch. HJK nr. 53, 232v.
Arch. HJK nr. 41, 64v.
Hartgerink-Koomans, ‘Proosdijen’, 11 n. een naschrift merkt zij op dat de tiende van Baflo uit lammeren blijkt te hebben bestaan en niet tot de attinentia van de vroonhoeve aldaar hoorde, maar aangenomen kan worden dat zij van oorsprong een emolument was ter recognitie van de kerkelijke rechtspraak, Ibid., 31. Ter aanvulling hierop kan worden gerefereerd aan een mededeling in een ca. 1601 daterend rapport volgens welke Clant de bonghaver en tienden heeft over Baflo, Tinallinge, Den Andel, Ranum en Mensingeweer waarvoor hij de commissarius met zijn ‘bijhebbende’priesters van 36 kerspelen jaarlijks op de seend tweemaal een maaltijd moet geven, Trsoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102. Opmerkelijk is dat gesproken wordt over 36 kerspelen; Siemens noemt met inbegrip van (Lutke)Saaxum en Beijum 35 parochies, Siemens, Toelichting, 30-32. Rasquert* zou de 36e kunnen zijn geweest! Mogelijk is deze vermelding een argument ter onderstreping van de aanname dat Rasquert eens een parochie is geweest.
Voor het eerst komt de persona personatus te Baflo voor in 1371.
OGD nr. 597.
Namelijk Mr. Ulphard, Henricus Fredericus Huusman, Mr. Anthonius en Mr. Albert Vrese.
AKG nr. 20, 139-139v reg. 926, 20 februari 1505 en nr. 20, 12v reg. 932, 30 augustus 1508.
Aldus vanaf 1512 tot aanwijsbaar 1590.
Arch. Ewsum nr. 400 (oud 38 reg. 243).
Als officiaal in functie augustus 1535 tot maart 1548, Schmitz-Kallenberg, ‘Offizialat’, 282 n. 1.
Schmitz-Kallenberg, ‘Offizialat’, 286.
Schmitz-Kallenberg, ‘Offizialat’, 285
Emmius, Rerum historiarum, 310.
Bewaard bleef het eedsformulier van een in 1461 benoemde persona.
StA Münster, Domkapittel III W 22.
Van de parochie Baflo werd in 1211 Maarhuizen* afgesplitst. Dan wordt door de bisschop van Munster een regeling getroffen in het geschil tussen de stichters van de kerk te Maarhuizen en de plebaan te Baflo (van een persona wordt geen melding gemaakt) inzake een schadeloosstelling voor de laatste van wiens parochie een deel werd afgescheiden.
OGD nr. 51.
De parochie Rasquert* is reeds vroeg – zeker voor het midden der vijftiende eeuw – weer bij Baflo gevoegd, later nog een deel van Saaxum.*
Zowel kort voor 1500
Alma, ‘Schattingen’, 174 (vgl. ibid., 174 n. 35: volgens een andere versie 3 priesters).
RC II, 8.
Onze Lieve Vrouweprebende
Een ca. 1601 opgesteld rapport geeft aan dat hier drie vicarieën waren.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102.
plebaan van Baflo, wordt genoemd 12 september 1211 bij de regeling van een
schadeloosstelling bij de afsplitsing van Maarhuizen* van de parochie Baflo.
OGD nr. 51.
1371 – voor 1378
Rodolphus
komt 10 december 1371 voor als persona personatus ‘in Baffel’.
OGD nr. 597.
persona wordt hij 11 december 1378 genoemd.
OGD nr. 668.
persona in Baflo. Zijn zegelstempel werd in 1996 teruggevonden bij de boerderij
Meima alhier.
Mededeling R.A. Regtop, Ter Apel d.d. oktober 1996; vgl. Jaarverslag R.O.B. 1995-1996, 48. Het randschrift luidt: + S AIZONIS. PERSONAE. IN BAFTLO’. Datering volgens Regtop: tweede helft veertiende/eerste kwart vijftiende eeuw.
In 1396 (tussen maart en juni) wordt Fredericus filius Remberti Persone in
Bastlo, Mon. d., te Keulen als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 5135. Hij was niet zelf persona alhier zoals daar gesteld.
als persona 28 september 1405.
OGD nr. 1221.
van Bafftlo aan wie en drie anderen de bisschop van Munster 24 augustus 1404
een hof te Baflo overdraagt die hem eerder was afgestaan door een burger van
Groningen en zijn zoons.
AKG nr. 20, 13 reg. 69 (OGD nr. 1188).
deze hof 26 maart 1454, na het overlijden van Mr. Fredericus en de andere drie,
overgedragen aan Anthonius, persona personatus alhier, en Rudolphus Huesman
van hier, scolaris van het bisdom Munster.
AKG nr. 20, 14 reg. 311. Een nadere regeling hierover wordt door Anthonius, persona, en Henricus, abt van Selwerd, namens zijn zoon Rodolphus Huesman, getroffen op 23 oktober 1454, Ibid., nr. 20, 14 reg. 321.
Op 25 mei 1456 transporteert Anthonius, persona alhier, een heem destijds aan
de kerk alhier geschonken door Tiard, persona alhier.
AKG nr. 20, 106v. reg. 348.
ontbreekt maar de betrokken schenker moet vóór 1425 worden geplaatst. Op 16
oktober 1456 is sprake van de overdracht van een destijds van Tyaert, persona,
geërfd heem met wierden te Baflo.
AKG nr. 20, 8v. reg. 320.
Op 30 juli 1425 wordt Ulfard persona van Baflo genoemd,
O.A. nr. 42 reg. 65
persona en cureet 9 april 1430.
GA, Verzameling losse stukken nr. 244d (R.F. 1599/26).
1430 - 1444
Mr. Henricus Frederici Huusman, ook Vrees
Goswinus van Halen die het leven beschreef van Henricus’ beroemde zoon
Rudolphus Agricola noemt hem eenmaal Henricus Fredericus en eenmaal
Henricus Fredericus Huusman.
Van der Velden, Agricola, 30-44.
voor. Doorgaans wordt hij alleen bij zijn voornaam vermeld en wel als persona
en ‘hovetpriester’ alhier voor het eerst 30 juli 1430.
GA, R.F. 1430/9.
die dus dan blijkbaar van elkaar worden onderscheiden – komt hij meermalen
voor. Hij was hier in functie tot 17 februari 1444 toen hij werd gekozen als abt
van het benediktijner klooster Selwerd, op de dag van de geboorte van zijn zoon
Rudolph.
Damen, Benediktijnenkloosters, 201-202.
enkele malen als ‘van Baflo’ vermeld.
Arch. Farmsum nr. 89 reg. 137.
Arch. Ewsum nr. 61(oud 231a reg. 63c).
te Keulen licentiaat in de theologie.
Damen, Benediktijnenkloosters, 201-202.
pauper, was hij in 1427 te Keulen als student ingeschreven; in 1431 was hij
professor artium te Keulen
Zijlstra nr. 5952. Mogelijk is hij dezelfde als Henricus Huusman, in 1417 eveneens te Keulen ingeschreven, Zijlstra nr. 5951.
priester.
Damen, Benediktijnenkloosters, 201-202.
dit punt diens geloofwaardigheid in twijfel en Goswinus’ bron Wilhelmus
Frederici, persona te Groningen, was reeds oud.
Bakker, ‘Agricola’, 108.
dat Van Halen goede redenen moet hebben gehad te vermelden dat bij zijn keuze
tot abt nog niet tot priester was gewijd omdat zijn zegsman Frederici de familie
Huusman en in het bijzonder de vader goed gekend had en ook omdat deze zelf
persona te Groningen was.
Akkerman, ‘Agricola’, 25.
Henricus overleed als abt van Selwerd 1 of 2 oktober 1480.
Damen, Benediktijnenkloosters, 201-202.
wordt voor het eerst als persona alhier vermeld 4 april 1444.
GA, GAG, nr. vRr 1133, R.F. 1441/1.
cartularium van het klooster Selwerd
AKG nr. 20.
AKG nr. 20, 107v reg. 322.
AKG nr. 20, 8v. reg. 420.
AKG nr. 20, 14 reg. 321.
1461 - 1494
Mr Albertus Vrese
van Groningen, werd in 1447 als scolarius Traj. d. te Keulen ingeschreven en verkreeg daar het baccalaureaat.
Zijlstra nr. 5559.
StA Münster, Domkapittel III W 2; ook StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, 78.
AKG nr. 20, 10v reg. 833.
Voordat hij te Baflo kwam was hij secretaris van de stad Groningen. Wanneer hij persona en cureet te Baflo is verklaart hij destijds, als secretaris, aanwezig te zijn geweest bij een arbitrale uitspraak door de pastoor van de Martinikerk te Groningen, de proost van Humsterland en Dr Henricus Stoter, provisor van het Heilige Geestgasthuis te Groningen welke uitspraak is verzegeld 17 mei 1469.
Arch. A.H.S. nr. 272.
Bakker, ‘Huusman’, 107.
komt 7 maart 1499 als kerkheer alhier voor.
AKG nr. 20, 133-133v. reg. 819.
1500 - 1508
Mr Jacobus Balcke
wordt 25 augustus 1500 voor het eerst als kerkheer alhier genoemd.
AKG nr. 20, 104 reg. 882.
Arch. Abdij Assen nr. 50 reg. 123.
AKG nr. 20, 139-139v. reg. 926.
AKG nr. 20, 12v. reg. 932.
1512 - 1537
Fredericus Hesseli
komt 7 juni 1512 voor het eerst als pastoor alhier en commissarius te Baflo voor.
Arch. Farmsum nr. 79 reg. 260 en nr. 12 reg. 261.
GA, R.F. 1548/11, V.V.S. 2, 517-519, 15 januari 1548.
(1540?)- 1542
Mr Johan Bebinghe
pastoor en commissarius alhier, wordt in 1542 beboet wegens de uitzetting van de pastoor te Noordwolde*, ondanks een door Luitenant en oofdmannen gegeven sententie.
Arch. HJK nr. 41, 64v.
GA, R.F. 1540/45, lade 131.
pastoor en commissarius alhier, komt voor 18 november 1547.
Arch. Ewsum nr. 114 (oud nr. 264 reg. 399).
1549 - 1550(1)
Mr Timannus Petri
wellicht eerder geestelijke te Wirdum*, wordt 25 september 1549
Arch. Nienoord nr. 136a.
Arch. Nienoord nr. 57b.
Timmanus Petri, van Groningen, was 19 december 1524 als student te Keulen ingeschreven.
Zijlstra nr. 6217.
1554 - 1560
Everhardus Oelbeck
wordt als commissarius alhier genoemd 18 april 1554.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 1, 110-111.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 1, 170. Hij schrijft zelf ‘ein verwalter der commissarij’, maar tekent als commissarius. Van Dijk, ‘Eelts’, 45 n. 93 stelt op grond daarvan dat Schmitz-Kallenberg, ‘Offizialat’, 273, onjuist is door hem commissarius te noemen. Toch komt Oelbeck ook nadien als commissarius voor.
StA Münster, M.LA., 8, 1-15, Bd. 1, 179.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 1, 184.
Diözesanarchiv Münster, Generalvikariat II Niederstift 1, Visitatie 1559, 16v-17
Visitatie 1560.
Hij zal dezelfde zijn als Mr. Evert Oelbecke, op 7 oktober 1551 genoemd als pastoor te Leermens*, en Mr Everardt Oelbeck, in 1547 en 1548 vermeld als prebendaat of vicarius te Bedum*. Dat zo zijnde wekt zijn in 1559 gedane opgave te meer verbazing!
1561 - 1564
Mr Johannes Eelts
tot augustus 1560 prebendaat van de Maria- of Onze Lieve Vrouweprebende te Eenrum* en in 1558 verkozen tot pastoor van de Martinikerk* te Groningen* waarvoor hij echter bedankte, werd zeer kort na 1 mei 1561 geïnstitueerd als pastoor alhier.
Visitatie 1563.
StA Münster (Verslag Blok).
Arch. Ewsum nr. 294 (oud nr. 100).
GA, RA III a.
156(4)7-
Henricus Drolshagen
1580/2
eerder pastoor te Niehove* en vandaar waarschijnlijk nog in 1564 naar Baflo vertrokken, wordt 28 augustus 1567 als commissarius te Baflo genoemd.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 3, 477.
Arch. HJK nr. 53.
Arch. HJK nr. 54, 174.
Arch. HJK nr. 121 (ChvdH nr. II, 279).
Arch. HJK nr. 54.
Arch. HJK nr. 55.
Op 27 april 1587 wordt behandeld een geschil tussen Engelbertus, prebendaat te Zandeweer*, en Gijsbert Drolshagen inzake landhuren, door laatstgenoemde namens zijn vader gebeurd van land, gelegen te Godlinze of elders.
Arch. HJK nr. 55.
Arch. HJK nr. 56.
- 1585
Sixtus Salingius (Tiallingius)
Op 27 juni 1585 wordt de testamentator van Sixtus Salingius, gewezen pastoor te Baflo, toegestaan de door deze voor het kerspel gedane uitgaven te compenseren met de na diens overlijden vervallen schatting.
Arch. HJK nr. 55.
Engels, Conscriptio Exulum, 23.
1586 – 1591/3
Gellius (Christianus) Ilstanus
vanaf 1576 commandeur van de johannieter commanderij Hospitaal te Sneek, week in 1580 eveneens uit,
Engels, Conscriptio Exulum, 15.
Terluin en Visser, ‘Exules’, 172 (met afbeelding van zijn wapen).
Arch. HJK nr. 607 (ChvdH nr. VI 526).
Arch. HJK nr. 56.
GA, VVS 75, 385v.
Arch. De Marees van Swinderen nr. 12.
Begin 1590 krijgt hij moeilijkheden met de regering van de stad Groningen: op 5 mei 1590 worden ‘seeckere Westvresen’ waaronder Gellius Ilstanus en Fredericus Campensis
Deze was blijkbaar inmiddels prior van Smalle Ee (in ballingschap) geworden; de in 1580 uitgeweken prior Joannes Eckardt was in 1582 te Groningen overleden: Engels, Conscriptio, 13.
Engels, Conscriptio, 17 (daar geen ‘Campenis’ genoemd).
GA, Verbaal Hammonius.
GA, RvR nr. 1149, R.F. 1590/5.
Kleyntjens, ‘Jezuietencollege’, 23-28 (cit. Koninklijke Bibliotheek Brussel, Cabinet des Manuscripts, Fonds Général, Inv.nr. 20712-14, Cat. No. 4090, Format C, fo. 45). De brief bevat geen bijzonderheden.
Hij werd later commandeur van de johannieter commanderij te Wijtwerd en komt 26 november 1593 als zodanig voor.
GA, Missivenprotocol Hammonius, II, 193.
StA nr. 1: verbod van de Landdag aan de commanderij een nieuwe commandeur te kiezen; vgl. GA, RA III a 5*, 17 april 1596. Over zijn opvolging Noordhuis, Johannieters, 40-41.
nam misschien na het vertrek van de voorgaande de dienst alhier waar danwel was hij mogelijk diens opvolger. Hij werd in 1577 prebendaat* alhier. Op 11 mei 1596 gelast de synode Johannes Arnoldi zich van zijn dienst te onthouden, met behoud – gezien zijn hoge leeftijd – van zijn ‘lehn’; het zal de provinciale regering vrijstaan hem met een ander onderhoud te voorzien en in zijn plaats een predikant te stellen.
Acta synodes.
1595 - 1598
Hieronymus Attena
Hij was hier reeds 5 juli 1595; met deze datum komt hij voor op een balk in de in 1876 afgebroken pastorie.
GDW nr. 702.
Acta synodes.
Zijlstra nr. 2321; vgl. Sundermann, ‘Ostfriesen’, 1902, 82 volgens welk hij in 1585 te Herborn studeerde waar hij 15 mei 1596 als volwassene werd gedoopt.
Zijlstra nr. 9979.
StA Aurich, Rep. 135 nr. 28, Acta coetus Emden.
Reershemius, Predigerdenkmal, 742.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2654,17.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr 2654, 20v.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2654, 90. Romein, 104 noemt hem niet; het daar veronderstelde sterfjaar van zijn voorganger (1596 of 1599) is onjuist.
1600 - 161(1)3
Tido Danielis Cnipensis
Volgens Van der Woude afkomstig van De Knijpe (Fr.) waarop ook de toevoeging Cnipensis, ook bij zijn handtekening, duidt. Zijn zoon, de Franeker hoogleraar Daniel van Dam, schreef van (West-) Friese herkomst te zijn.
Van der Woude, ‘Gysbert Japiks’, 5 en 13 n. 7.
Romein, 319.
Arch. HJK nr. 840, 24 november 1603, 15 december 1603 en 9 februari 1604.
Kalma, Classisboek Bolsward-Workum, 402. Romein, 319: 1594?
Nieuw Kerkelijk Handboek 1908, Bijlage P, 130.
GA, nRr nr. 335, deel 4 nr. 8.
Romein, 211.
Acta synodes.
Acta synodes.
Arch. HJK nr. 846, 75.
De classis Bolsward behandelde 16 april 1604 een brief van de classis Franeker over de mishandeling van Tido Danielis; zij besluit nader te informeren maar kwam nadien niet op de zaak terug.
Kalma, Classisboek Bolsward-Workum, 32.
Van der Woude, ‘Gysbert Japiks’, 5.
Algra, De historie, IV, 195-196.Hij was reeds 30 mei 1603 voor de classis Bolsward-Workum verschenen met Durandus Hoitonis (predikant te Wehe*) die naar Oudega (W.) c.a. was beroepen maar over een beroep van Tido Danielis naar Wons is dan geen sprake, Kalma, Classisboek Bolsward-Workum, 26-27. Vgl. Romein, 314, en correctie daarop in: Van Veen, Aanvullingen, 39.
predikant te Oostwold, wordt 4 februari 1615 door de Hoofdmannenkamer naar de collatoren van Baflo verwezen inzake een aan hem uit te keren schadeloosstelling in verband met een door hem alhier gehouden proefpreek.
Arch. HJK nr. 849, 31.
Niet is aangegeven of het Oldambtster of het Westerkwartierse Oostwold is bedoeld.
1613/4 - 1647
Gerhardus Stenius
geboren ca 1583/4, werd eind 1613/begin 1614 predikant alhier en overleed 28 april 1647, oud 63 jaren, na een 33-jarige ambtsbediening alhier.
GDW nr. 722.
kapelaan alhier, koopt 14 februari 1472 land te Tinallinge.
GA, Verzameling losse stukken nr. 490.
Een ca. 1601 opgesteld rapport geeft aan dat hier drie vicarieën waren. Twee daarvan hebben samen 80 grazen land. De grootste heeft Allart Clant
Deze was toen eigenaar van Meyma te Baflo: Formsma e.a., Ommelander Borgen, 56.
Deze was toen eigenaar van Mathenesse, oorspronkelijk Aylkemaheerd geheten, door huwelijk van Beteke Aylkema met Wigbold van Ewsum in de familie Ewsum gekomen: Formsma e.a., Ommelander Borgen, 53.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102.
In 1806 worden nog 92 jukken prebendeland onder Rasquert genoemd die onder beklemming zijn uitgegeven; de blote eigenaren zijn dan C. Tjassens te Groningen in qlte. voor 73 jukken en Lippe Syrts in Rasquert voor 19 jukken.
Arch. Gewestelijke Besturen (1798-1815), Quohieren der vaste goederen, 1806 Rasquert nr. 62 (mededeling Mevrouw R.A. Luitjens – Dijkveld Stol, Eenrum d.d. 2 mei 1974).
Voor hetzelfde leen worden in de bronnen de benamingen vicarie en prebende doorelkaar gebruikt.
Op 12 april 1550 wordt de Catharinavicarie alhier genoemd.
Arch. HJK nr. 52, 139.
jukken land in de Tinallingereed.
Alma, ‘Winsumerzijlvest’, 128.
Waarschijnlijk is deze prebende kort voor 1475 gesticht. Op 18 september 1475 draagt Elteke,
weduwe van Focko Allema, enig land te Baflo over aan de abdij te Selwerd ter betaling van een
missaal voor de kerk te Baflo en ‘der vicarie die ick gestichtetr heb om salicheit mijnre unde mijnre
vrunde sielen in der kercken’.
AKG nr. 20, 133 reg. 593.
de eigendom van Repkumaheerd tot de collatie gerechtigd te zijn.
Diözesan Archiv Münster, Generalvikariat II Niederstift 1, Visitatie 1559, 16v-17.
te Baflo, Christopher van Ewsum wegens Rypkemaheerd en Albert Jarges wegens Almaheerd als
collatoren der prebende.
Arch. Ewsum nr. 336 (oud nr. 235a reg. 613a)
bovengenoemde door Elteke weduwe Allema gestichte vicarie aan.
wordt in juli of augustus 1559 in de vicarie alhier geïnstitueerd.
Visitatie 1559.
Diözesan Archiv Munster, Generalvikariat II Niederstift 1, Visitatie 1559, 16v-17.
157(0)7- 1618
Johannes Arnoldi
eerder monnik in de premonstratenzer abdij te Dokkum, wordt 19 april 1577 geïnstitueerd in de vicarie van de Catharinaprebende alhier, na presentatie door de pastoor, Christopher van Ewsum namens Rypkemaheerd en Albert Jarges namens Almaheerd, en nadat hij reeds gedurende zeven jaren de vicarie te hebben bediend.
Arch. Ewsum nr. 336 (oud nr. 235a reg. 613a).
Arch. HJK nr. 54, 111.
Arch. HJK nr. 54, 111.
Arch. HJK nr. 54, 136v.
Arch. HJK nr. 54, 282v.
In 1585 komt hij ook in het bezit van de Annavicarie alhier. Na de Reformatie bleef hij hier. Mogelijk heeft hij nog enige tijd het pastoraat waargenomen danwel in de omgeving. De synode gelast hem 11 mei 1596 zich van zijn dienst te onthouden.
Acta synodes.
Reformatie
Heer Johan toe Baffelt wordt genoemd 16 september 1596.
Arch. HJK nr. 848
Proclamatieboek Groningen.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102.
Arch. HJK nr. 851, 287v.
Arch. HJK nr. 852, 129.
Arch. HJK nr. 854, 216v.
1626
Johannes Gerhardi Stenius
zoon van de predikant Stenius, wordt 18 september 1626 door Gedeputeerde Staten geapprobeerd in de prebende van het Catharinaleen alhier.
StA nr. 121.
Deze vicarie wordt voor het eerst genoemd in 1553 wanneer zij 8 jukken land blijkt te bezitten in de
Tinallingereed.
Alma, ‘Winsumerzijlvest’, 128.
Arch. HJK nr. 55, 134.
Alma, ‘Winsumerzijlvest’, 127.
1557
Carel van den Boetzelaer
Op 3 mei 1557 is sprake van heer Carel van den Boetzelaer wegens loon van een prebende waarbij de plaats niet is aangegeven.
Stadtarchiv Emden, Reg. I nr. 651 (Stukken Hoyko Manninga betreffende Groninger bezittingen, bundel Bawe de Mepsche – Meima).
Formsma e.a., Ommelander borgen, 56. Hun dochter Ludeca huwde met Allart Clant die ca 1601 te boek staat voor twee vicarieën alhier.
- ca. 1580
Henricus Drolshagen
(pastoor alhier) heeft blijkbaar enige tijd de Annaprebende bediend: op 21 oktober 1580 wordt de meiers van de Annaprebende alhier aangezegd de pastoor en commissarius alhier zijn resterende loon te betalen
Arch. HJK nr. 54, 174.
Arch. HJK nr. 54, 233v.
Op 5 juni 1585 keurt de Hoofdmannenkamer de begeving van de Annavicarie alhier waarvan de collatie berust bij de eigenaar van Meyma aan de priester Johannes Arnoldi goed en gelast zij Luloff Coners jr. die tot dusverre ‘tegens de fundatie(brief)’ de vicarie bezat zich van de bediening daarvan te onthouden.
Arch. HJK nr. 55, 134.
(Ludolph Coenders) is niet goed te plaatsen in de genealogie Coenders.
Hommes, ‘Coenders van Helpen’, 176 noemt een Loech, ov. voor 1602, als zoon van Ludolf Coenders en Anna Clant wier moeder een de Mepsche was. Mogelijk is hij de bedoelde.
Onze Lieve Vrouweprebende
Deze prebende wordt alleen in 1559 vermeld.
Visitatie 1559.
AKG nr. 20, 83 reg. 593.
Arch. Nienoord nr. 467.
Arch. Nienoord nr. 183.
Arch. Nienoord nr. 177. Zie voor Sassema verder: Formsma e.a., Ommelander Borgen, 60-61.
wordt in juli of augustus 1559 geïnstitueerd in de Mariaprebende alhier en betaalt daarvoor 1 ½ daalder.
Visitatie 1559.
- ca 1550
Johannes Alberti
Na diens resignatie wordt
1551
Rudolphus Bilderbecke
23 februari 1551 in deze vicarie geïnstitueerd.
Diözesan Archiv Münster, Domarchiv IX A 2, 45.
1559
Franciscus de Schedam
wordt in juli 1559 geïnstitueerd, volgens een register van ontvangen institutiegelden in de Catharinavicarie alhier en betaalde daarvoor 2 daalder.
Visitatie 1559.
Hoe lang hij de vicarie alhier heeft bezeten is niet bekend.
Meermalen is sprake van ‘de’ vicarie zonder dat duidelijk is welk leen wordt bedoeld.
wordt in 1565 in de vicarie alhier geïnstitueerd.
Visitatie 1565.
Een geschil tussen Euke Laurentz ener- en Allert Clant en Henricus Emmen ‘Eener prebenden tho
Baffeldt belangende’ wordt 29 maart 1595 door de Hoofdmannen ten landrechte waar de opzegging
(van land) was geschied gewezen.
Arch. HJK nr. 838, 74.
zich is getrokken; daarnaast wordt hier (slechts) één prebende opgegeven.
StA nr. 857.
van Meyma en wordt ca 1601 in verband gebracht met twee vicarieën alhier.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102.
hiervoor besproken Annavicarie/prebende.
clerici, zijn getuigen bij de overdracht ten huize van de persona Anthonius, die eveneens getuige is, van de halve tienden te Baflo aan de abdij Selwerd op 10 juni 1449;
AKG nr. 20, 127v reg. 259.
vicarii alhier, komen 3 september 1481 voor.
Arch. Nienoord nr. 57 b (vidimus van 7 januari 1550).
ca 1490/1500
Tijsse Boykema
vicarius alhier, komt voor in het Dijkrecht van Pieterburen c.a.
Arch. Waterschap Hunsingo nr. 18, 54v-55.
worden in 1501 als vicarii alhier genoemd.
RC II, 8.
In 1510 betaalt heer Jacob 4 Arents gl. huur voor een heem te Baflo;
Arch. Ewsum nr. 548, 23v (oud nr. 21, 23v).
Arch. Ewsum nr. 532 (oud nr. 20 deel 2).
is in 1553 eigenaar of gebruiker van 18 jukken land te Baflo in de Saaxumereed.
Alma, ‘Winsumerzijlvest’, 128.
Mogelijk was hij geestelijke alhier
Onverbrekelijk met de geschiedenis van de kerk alhier hangt samen de gewelddadige dood van Walfridus en Radfridus. De bijzonderheden over de gebeurtenissen zijn ons overgeleverd door de Passio Sanctorum martyrum Walfridi en Radfridi filii eius waarvan twee versies bekend zijn. Laatstelijk is deze Passio, begeleid door een uitvoerige toelichting, uitgegeven door R. van Schaïk.
Van Schaïk, Walfridus van Bedum, 136-151.
Hij stelt de gebeurtenissen op de tweede helft van de tiende eeuw, hooguit de eerste jaren van de elfde.
Ibid., 38.
Ibid., 148-149.
Kempius, De origine, 323 Basilica nobilibus ibidem erigitur columnata, que à Mingardenis Ecclesiae venerabili Antistiti (cuius modò non recolimus nomen) in honorem piissimi martyris Domoni, Sanctique Pauli consecrata est, sub huiusmodi diei laetitie, B. Wolfredi reliquiae, officiose cleri apparatu, et populi applaudente favore, in theca lignea super altare sunt reclusae.
Basilica sancti Radfridi.
Van Schaïk, Walfridus van Bedum, 150-151.
Allengs verdween de herinnering aan de twee eerstgenoemde patroonheiligen, Maria en Paulus, en is later alleen sprake van de Walfriduskerk. In 1468 is voor het eerst sprake van de ecclesie sancti Walfridi in Bedum.
Arch. Ewsum nr. 339 (oud nr. 90* reg. 534*); GDW nr. 293.
Arch. HJK nr. 40, 98 reg. 12.
Vatic. Arch., Reg. Suppl. 750, 248-248v.
Mijleman, ‘Ommelands ere’, 64. Overigens is Werenfridus uiteraard een geheel andere heilige dan Walfridus!
OGD nr. 118. Over de verering van Walfridus in de noordelijke gewesten Van Schaïk, Walfridus, 53-85.
Arch. Winsumer en Schaphalsterzijlvest nr. 17 reg. 3.
Arch. Farmsum nr. 778 reg. 104.
AKG nr. 31 reg. 994.
Arch. Drie Delfzijlen nr. 31 reg. 51.
Arch. Ewsum nr. 400-401 (oud nr. 38 reg. 243).
GA, Verzameling losse stukken nr. 516 (R.F. 1540/45).
Van Schaïk, Walfridus, 156. afbeelding bij Berghuis, De Walfriduskerk, 16.
Over het kerkgebouw is wel meer dan over enige andere kerk in de Groninger Ommelanden gepubliceerd. De bouwgeschiedenis is uitvoerig beschreven door W.J. Berghuis.
Berghuis, De Walfriduskerk. Eerdere korte publicaties : B. Westerink, ‘In de voetsporen’, P. Kooi, ‘Walfriduskerk’ en Van Schaïk, ‘Sint-Walfriduskerk’.
Berghuis, De Walfriduskerk, 64.
Het patronaat van de parochiekerk alhier werd in 1284 door de parrochiani et patroni overgedragen aan de benedictijner abdij Germania te Thesinge. Everhard, bisschop van Munster, bevestigt deze overdracht 2 juli 1284; het klooster krijgt de vrijheid de kerk door monniken of seculieren te laten bedienen.
OGD nr. 165.
OGD nr. 185.
OGD nr. 208 waarbij deze bepaalt … quod perpetuo vicario, qui pro tempore fuerit in ecclesia supradicte, ad sustentationem suam et subeunda onera ejusdem ecclesie congrua portio tribuatur.
Later komt het patronaat weer in lekenhanden, waarschijnlijk reeds vóór 1428 wanneer de pastoor Julle voor het eerst voorkomt. Hij was verwant aan de Van Ewsum’s die later als medecollator van de kerk voorkomen en de hand zullen hebben gehad in de keuze van Julle alhier.
Niettemin tracht de abdij te Thesinge nog laat in de zestiende eeuw haar rechten geldend te maken. Zo komt de abt van Thesinge 31 juli 1566 en 6 april 1573 nog voor als medecollator bij het afleggen van de kerkenrekening.
Arch. HG Bedum – Westerdijkshorn nr. 116: afschrift van een zeer summier extract uit 1796 uit een register van de kerk te Bedum). (het register zelf is niet bewaard gebleven).
In een brief d.d. 21 november 1567 schrijft de officiaal Gerardus Werninck (pastoor te Middelstum) dat de abt stelt enig collator van de kerk te zijn en dat deze een pastoor heeft aangesteld. De bisschop van Munster gelast een onderzoek naar de eigendom van het collatierecht onder voorlopige handhaving van de benoemde pastoor.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 3 I, 470; over deze zaak ook 473-475, 478-479.
Arch. Ewsum nr. 25 (oud nr. 132 K passim, i.h.b. K XII).
Mijleman noemt de kerk ‘een collegikerck, daer vijf canonicken in waren’.
Mijleman, ‘Ommelands ere’, 49.
Van Dijk, Romaans vademecum, 39-40.
Kerk en pastorie werden in 1536 door Meindert van den Ham verbrand.
GA, RAG, Stukken zonder jaar en datum, nr. 350 (fragment van een kroniek uit de abdij Thesinge).
Arch. Ewsum nr.575 (oud nr. 136).; Alma, ‘Schatregister’, 88.
Alma, ’ Winsumerzijlvest’, 118, 119.
Arch. PKV Groningen nr. 42.
In 1559 wordt in totaal 860 1/2 grazen kerkenland verhuurd, in 1597 938 grazen.
Arch. HG Bedum – Westerdijkshorn nr. 116: afschrift van een zeer summier extract uit 1796 uit een register van de kerk te Bedum). (het register zelf is niet bewaard gebleven).
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102.
Mijleman vermeldt over de kerk: ‘Was boven d’ordinaire lands kercken een der magnifijckste, derwelcken deken ordinaris met edele familie en met de geleerste plagt verkooren te worden, van grooter aensien, soo als men noch weet van een Jarges, Coninck, Mepsche’.
Mijleman, ‘Ommelands ere’, 49.
De Passio geeft aan dat op de plaats waar Walfridus’ zoon Radfridus werd vermoord een basilica was gebouwd. De kapel stond westelijk van de kerk.
Situering van kerk en kapel: Van Schaïk, Walfridus van Bedum, 37; Berghuis, De Walfriduskerk, 102 fig. 34
Arch. Ewsum nr. 575 (oud nr. 136).
Arch. Ewsum nr. 575 (oud nr. 136).
Alma, ‘Winsumerzijlvest’, 118.
Arch. HG Bedum – Westerdijkshorn nr. 116: afschrift van een zeer summier extract uit 1796 uit een register van de kerk te Bedum) (het register zelf is niet bewaard gebleven).
Mijleman, ‘Ommelands ere’, 64.
Berghuis, De Walfriduskerk, 218-230, met reconstructietekeningen 97-102, fig. 29-33.
Berghuis, De Walfriduskerk, 228.
Over bezittingen van de kapel vonden wij niets vermeld. Evenmin zijn namen bekend van de aan de kapel verbonden priesters. Mogelijk werden de diensten gedaan door de pastoor en de vicarii van de parochiekerk.
Over het aantal geestelijken alhier lopen de vermeldingen uiteen. Volgens een verklaring d.d. 30 december 1477 stichtte de pastoor Julle tijdens zijn leven drie vicarieën.
Arch. HJK nr. 40, 98 reg. 12.
Alma, ‘Schattingen’, 176.
RC II, 9v.
Alma, ‘Winsumerzijlvest’, 89.
Bekend zijn de volgende vicarieën en prebenden:
In 1604 wordt van slechts drie vicarieën melding gemaakt.
StA nr. 857.
Boeles, ‘Bouwstoffen’, 193.
Blijkens het parochieregister uit 1501 is de parochie Oostbedumerwolde* bij Bedum gevoegd.
RC II.
komt als cureet alhier voor 18 oktober 1371,
OGD nr. 593.
OGD nr. 597.
Op 1 februari 1387 komt voor dominus Abeko de Bedum; blijkens het
zegelrandschrift was hij de pastoor.
OGD nr. 769; zegelrandschrift S DNI …ONIS C… BEDU , dus cureet (pastoor).
1397 - 1408
Mello/Mellardus
wordt als cureet alhier genoemd 13 april 1397
OGD nr. 949.
Driessen, Monumenta, 268-271.
1428 - † 1475
Julle/Julianus
verwant aan de Van Ewsums te Middelstum,
Hartgerink-Koomans, Ewsum, passim. Ibid., 47 wordt hij abusievelijk in 1431 pastoor te Westeremden genoemd. Onno van Ewsum noemt hem in 1476 zijn oom, Boeles, ‘Bouwstoffen’, 127. Onno’s moeder Meneke van Ewsum (gehuwd met Hiddo Tamminga die de naam van Ewsum aannam) was een zuster van Julle. Zijlstra nr. 5653 noemt hem een bastaardbroer van Meneke.
als cureet alhier voor 26 mei 1428 en is dan tevens proost van Usquert.
Arch. Winsumer en Schaphalsterzijlvest nr. 17 reg. 3. Een zegel uit 1448 (Arch. Lewe nr. 918 reg. 27) is onherkenbaar geschonden.
hoedanigheden wordt hij vele malen genoemd, voor het laatst 7 januari 1475.
AKG nr. 20, 77v reg. 581.
Als baccaleureus iuris wordt d. Julianus de Frisia, prepositus Usquerdensis in
1441 te Keulen als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 5653.
Arch. Ewsum nr. 339 (oud nr. 90* reg. 534*) (21 juli 1558: volgens een uittreksel uit een missaal van de kerk alhier); GDW nr. 293.
memoriemis werd te Groningen gevierd 27 maart.
StA Münster, Ms. VII 2311 (Memorieboek Martinikerk Groningen).
maakte hij zijn testament waarbij hij onder meer zijn zuster Meneke bedacht.
Arch. Ewsum nr. 409 (oud nr. 12*); hij legateerde ook aan Dns Wilhelmus en Dns Johannes, wier functie en standplaats niet zijn aangegeven).
Tijdens zijn leven stichtte hij hier drie vicarieën
Arch. Ewsum nr. 339 (oud nr. 90* reg. 534*); GDW nr. 293.
Catharinaprebende.
De Van Ewsum’s hadden van deze vicarie/prebende het collatierecht.
Reeds tijdens zijn leven werd de proostdij Usquert geïncorporeerd bij de abdij
Rottum zij het dat hij zelf levenslang het vruchtgebruik daarvan zou hebben.
Arch. Ewsum nr. 409 (oud nr. 12*). Over deze incorporatie uitvoeriger: Boeles, ‘Bouwstoffen’, 119. Op 27 mei 1475 verzoekt Henricus Vrese de Groningen de door het overlijden van Julle vacant geworden proostdij van Bedum (!) (Vat. Arch. Reg. Suppl. 727, 139-139v; Kok, Regesten nr. 746). Deze was sedert 1467 kanunnik van de Onze Lieve Vrouwekerk ad Gradus te Keulen, 1471 rector van de universiteit aldaar, wordt in 1471 officiaal van de aartsbisschop van Keulen, is dat nog 8 juni 1474, benoemd tot vicaris-generaal van de aartsbisschop van Keulen; 30 december 1472 verzocht hij een kanunnikaat met prebende in de Gereonskerk te Keulen (Vat. Arch., Reg. Suppl. 686, 47v.; Regesten nr. 233 waar ook de andere gegevens. Zijlstra nr. 5626 geeft aanvullende gegevens: 1456 te Keulen als student ingeschreven, 1459-1470 professor artium, 1470-1476 professor iuris, 1471-1472 rector van de universiteit, overleden 1475of 1476. Hij bezat sedert 1471 de Johannes Baptistvicarie in de Martinikerk te Groningen* (R.G. IX, 305 nr. 1949, Reg. Suppl. 669, 273r vlg.)
1477 - 1506
Mr Johan Vredewolt
Johannes de Vredewolt de Groninghen werd 29 mei 1457 als student te Keulen
Ingeschreven.
Zijlstra nr. 5162.
pastoor van de Martinikerk te Groningen en kanunnik te Bremen; zijn moeder
behoorde tot de beste families van de stad Groningen.
Benninge (ed. Van den Hombergh en van der Werff), 255.
RPG III, 123 nr. 1504 (PA 6, 129r).
Zijlstra nr. 5162.
Zijlstra nr. 4970.
Arch. HJK nr. 40, 98 reg. 12.
Benninge, 255, 258-259, 261, 279.
De eerdere door Benninge beschreven gebeurtenissen hebben zich echter reeds geruime tijd vóór 1505 afgespeeld, namelijk rond 1492. Op 27 april 1492 worden wereldlijke en geestelijke heren uit de stad Groningen en de Ommelanden (waaronder de pastoors te Groningen, Sebaldeburen, Warffum en Farmsum) gemachtigd te handelen in ‘der sake der vanghynge en der nachtrovynghe der Injurien en des geweldes dat meyster Reyner Langhenhorst myt synen hulpen en hoevetheren als myt namen een heer en bisschop van Munster gedaen hevet ofte gedaen mach hebben an den eersamen mester Johan Vredewolt docter in der Godtheyt’.
Arch. Lewe nr. 49 nr. 52.
StA Münster, Ostfriesische Urkunden nr. 24.
De Hoofdmannen geven 5 september 1492, dus twee dagen later, de pastoor te Westerdijkshorn* en Henrick, vicarius alhier, last om Vredewolt op vrije voeten te stellen en de hem ontnomen goederen te restitueren.
O.A. nr. 52 reg. 119.
In een niet gedateerd, kort daarop opgesteld, stuk verklaren Wolterus, abt van Aduard, Johannes, abt van Rottum, Johannes, abt van Wittewierum, Marsilius, abt van Selwerd, Haye Ripperda, proost van Farmsum, Johan Rengers van Ten Post alsmede Burgemeesteren en Raad van Groningen mede namens de daarmee verbonden Ommelanden alle punten in het compromis tussen de fiscaal-procurator van de biischop en Mr Johan Vredewolt, pastoor te Bedum, getrouw te zullen nakomen.
StA Münster, Ostfriesische Urkunden nr. 57 (in de regestenbeschrijving gedateerd 1480-1490).
StA Münster, Ostfriesische Urkunden nr. 27.
Vredewolt komt als pastoor alhier ook voor vrijdag na Mathias (28 februari of 26 september) 1494.
GA, R.F. 1494/14.
De vertegenwoordigers van hertog Georg van Saksen, Heer van Friesland, die trachtte ook in Groningen vaste voet te krijgen.
Benninge, 258-259.
Nog in 1542 wordt blijkbaar over zijn nalatenschap geprocedeerd. Op 12 of 13 juni 1542 wordt uit Utrecht een aantal rescripten afgegeven.
ABU nr. 538-2, 74. Het betreft (a) Rescriptum ad Instantiam domini Rolophi de Mepsche et advocati parochialis ecclesie in Bedom contra d. Radignum Coeninck curatum ad sanctum Martinum in Groeningen, de et super re testamantaria quondam dmini Johannis Vredewolt curatus dum vixit in Bedom; (b) commissio d. gerardo pistoris vicarius ad sanctum Martinum In Groeningen; a. d. Hughone de Nulo pastorem In Groeningen ac b. Reynero Broyel commissario In Drenthia. De inhoud ervan wordt niet verder aangegeven.
1520 - 1545
Dr Rodolphus de Mepsche
zoon van Johan de Mepsche en Deetje Huynge,
GA, B. Lonsain, Genealogie van het geslacht De Mepsche, handschrift.
Zijlstra nr. 6192.
Arch. Farmsum nr. 727 reg. 283; AKG nr. 31 reg. 994.
GA, R.F. 1523/7.
Arch. Farmsum nr. 530 reg. 53v.
HGA, Hertogelijk Archief nr. 20, 7v.
Arch. HJK nr. 40, 1v. reg. 106. Een ander stuk noemt echter 10 november 1537 als datum van begeving (Aud. nr. 935). In 1539 is er een geschil tussen hem en Reinout van Burmania die door de bisschop van Munster met de proostdij was voorzien (zoals ook vroeger de bisschop deze proostdijen vergaf, Aud. nr. 1531, 45, 17 juli 1539). De Mepsche had de proostdij ontvangen van de keizer (Aud. nr. 1528, 170, voorhjaar 1539).(de ze stukken niet in Microfiches stukken bestuur Friesland te Brussel).
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 1, 123.
Arch. Ter Apel nr. 25* reg. 223*. Blijkens StA 857 werd 31 maart 1543 de proostdij gegeven aan Johan de Mepsche, de latere Luitenant van Groningen.
.Arch. HJK nr. 52, 79.
Arch. Epemastate, IJsbrechtum, Stukken Rengers, Ledenlijst Kalende Groningen, 67; het jaartal is onduidelijk, mogelijk ook te lezen als 1546.
Over zijn nalatenschap ontstaat onenigheid tussen zijn erfgenamen en Lawe ten Veenhuyss. Op de lotting van St. Magnus (19 augustus) 1547 wordt uitgesproken tussen burgemeester Evert de Mepsche en Lawe dat voorzover ‘… een doctor gepreveligiert yss’ zonder momber of licentia testandi ‘een guet vertyen’ te mogen, de donatie van kracht wordt verklaard. Is dit echter niet het geval dan zal men Lawe haar verdiende loon geven en restitueren wat zij aan de goederen verbeterd en afgelost heeft;
Joosting, Ordelen, 177.
Joosting, Ordelen, 171.
Joosting, Ordelen, 204, 215.
Joosting, Ordelen, 203, 217, 222, 224.
In 1554 en 1555 wordt voor Burgemeesteren en Raad van Groningen een proces gevoerd tussen Ghysebert Kuper en Katryna, ‘magd’ van wijlen heer Jacob Kuper, ‘pastoer in synen tyde to Bedum’.
GA, RA III a 1, 27 augustus 1554 (dezelfde dag ook zonder functie en plaats RA III b 1, 48), 9 en 11 oktober 1554, 31 januari, 18 maart en 18 mei 1555.
Stadtarchiv Emden, nr. I 717 (mededeling R. Alma, 9 mei 1994).
Katrina, maagd van wijlen heer Jacob Kupers, koopt 16 maart 1555 een rente uit een huis te Groningen die zij 26 augustus 1564 weer overdraagt.
GPK nr. 116 reg. 799 en 837.
1547 - 1557
Mr Luert Grevinck
wordt 26 juli 1547 bevestigd als pastoor alhier;
Arch. Ewsum nrs. 107-116(oud nr. 264)
Arch. Ewsum nrs. 107-116 (oud nr. 264 reg. 395).
GA, Hs. in quarto 29, 122.
GDW nr. 292 (niet L en C zoals aldaar).
de opvolger van de voorgaande als pastoor te Uithuizen* en vandaar reeds voor december 1557 vertrokken komt voor het eerst als pastoor alhier voor 13 mei 1558.
Arch. HJK nr. 170-172 ( ChvdH I nr. 19)
Visitatie 1559, 295.
In zijn tegenwoordigheid vindt 12 november 1559 de verhuur van de kerkenlanden plaats; de kerk bezat toen 860 ½ grazen land
Ca. 1601 wordt het totale bezit van de kerk op 1200 grazen gesteld, Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102.
Arch. HG Bedum – Westerdijkshorn nr. 116: afschrift van een zeer summier extract uit 1796 uit een register van de kerk te Bedum). (het register zelf is niet bewaard gebleven).
Ibid.
Pastoor Clant zal afwezig zijn geweest; zijn aanwezigheid wordt althans niet vermeld. In september 1566 nam hij – met de vicarius Henrick - deel aan de verwijdering van de beelden uit de kerk alhier. In de verklaringen daaromtrent wordt hij pastoor Jan Dam genoemd; hij was de Geuzen zeer toegedaan.
Kleijntjens, ‘Beeldenstorm’, 176, 191.
Eppens, Kroniek I, 180, 186.
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 3, 469-470, 472vlg., 476vlg. .
Arch. Ewsum nr. 25 (oud nr. 132 K (2) – X).
GA, Hs. in folio 295d, deel 1, 39.
Blijkens mededeling van een van deze kinderen, Gerhard Clant te Scharmer, in een rekwest aan de Staten van Stad en Lande (StA nr. 456, R.F. 1596/22, z.j. e.d., door Feith gedateerd op 1596). Aangezien Gerhard daarin zijn vader als overleden noemt kan het stuk niet gedateerd worden voor 1599.
Harkenroth, Geschiedenissen, 268-269; Schilling en Schreiber, Kirchenratsprotokolle, 378.
Op 27 januari 1568 deelt Gela van Ewsum aan haar broer Johan van Ewsum mee van de kapelaan te Bedum vernomen te hebben dat jl. zondag (25 januari) Clant als pastoor is afgezet. Zonder, haars inziens, enig recht is door de abt van Thesinge als pastoor alhier geïntroduceerd Johan Hagell, in afwachting van de komst van de commissarius van de bisschop van Munster. Men kan echter nog bezwaren indienen. Gela is van mening dat de collatoren moeten voorkomen dat Hagell tot de possessie van de pastorie geraakt.
Arch. Ewsum nr. 25 (oud nr. 132 K (2) – X).
StA Münster, M.L.A. 8, 1-15, Bd. 3, 472vlg., 476vlg.
Johannes Henrici Bandring
Johannes Henricus, hofmeester van de Rodeschoele (een uithof van het klooster Aduard) die ook de stem van het klooster te Sint Annen en van Eilko Onsta heeft.
Arch. Ewsum nr. 25 (oud nr. 132 K (2) – XII).
Arch. Ewsum nr. 25 (oud nr. 132 K (2) – XIII)
Arch. Ewsum nr. 23 (oud nr. 132 H – LXXIV).
Medio 1568 kwam hier als pastoor
1568 - † 1570
Regnerus Papinck
die 6 mei 1569 verklaart alhier nog geen jaar geleden gekomen te zijn als opvolger van de ‘heretike’ pastoor ‘Jan Dam’ die in september 1566 met de vicarius Henrick had deelgenomen aan de beeldenverwijdering; voordien was hij pastoor te Haren.
Kleijntjens, ‘Beeldenstorm’, 177.
Aud. nr. 295, 128-130v.
(? 1570
Johannes Esernick)
Onduidelijk is of een post in de rekening over 1570-1571 van de officiaal van het aartsbisdom Utrecht betrekking heeft op Bedum.
BBH 39, 161-162. De betrokken post luidt: de sigillo surrogationis pro dno Johanne Esernic (?) theologo et licentiato ad par. eccl. de Bedam (Bedum?) 42 stuf. Act. 29 Mai 1570. Elders is gelezen: Eseremo en Bedom, Heeringa, Rekeningen II, 291.
1570 - † 1592
Johannes Bystervelt
Op 17 april 1570 schrijft Johannes Bystervelt, pastoor te Rolde, aan Johan van Ewsum ter sollicitatie naar de vacante pastorie te Bedum.
Arch. Ewsum nr. 26 (oud nr. – LXVI).
Oudheden en Gestichten, 577.
GA, RA III a.
GA, RA III a.
GA, RA III a (Formsma, Diarium Alting, 858).
Arch. HJK nr. 57.
Wellicht was hij de vader van Johannes Bijstervelt die 19 juli 1602 als koster te Bedum voorkomt.
Arch. Classis Middelstum nr. 1.
De pastorie is nog vacant 28 januari 1593 wanneer de Hoofdmannenkamer de collatoren gelast met de verkiezing van een pastoor, volgens het mandaat van de koning, ‘voert te varen’.
Arch. HJK nr. 57, 132.
Na de hervorming werden hier twee predikantsplaatsen ingesteld. De tweede predikant,
aanvankelijk concionator of pastoris collega genoemd, werd althans ten dele bekostigd uit de
inkomsten van de Catharinaprebende. In 1604 wordt gemeld dat de tweede predikant bij gebrek aan
middelen hem te onderhouden is vertrokken.
StA nr. 857.
Eerste pastorie
Vgl. Wumkes, ‘Bedum’, 124-130.
tot 1568 pastoor alhier en één der weinigen die om geloofsredenen uitweek,
Eppens, Kroniek, I, 180, 186 noemt slechts vier dissidenten; daarnaast zijn nog enkele anderen bekend.
Acta synodes.
Harkenroht, Geschiedenissen, 268-269.
Arch. Classis Middelstum nr. 1.
Gedeputeerde Staten staan 11 januari 1600 aan de zoon van de overledene, Melchior Clant, toen predikant in Friesland,
Voor hem: Romein, Friesland, 73, 445 en 622 en Van Veen, Aanvullingen, 80; Kalma, Classisboek Sneek, XXXI. De filiatie: GA, RA III a 7, 7 maart 1601.
StA nr. 111.
StA nr. 111.
Op 30 maart 1600 komt in de vergadering van de classis Middelstum een geschil over de collatie alhier ter sprake.
Arch. Classis Middelstum nr. 1.
Jodocus Vossius, optredende nomine ecclesiae Bhemana, en Joannes Egberti, predikant te Oostwold (O.)*. Vossius was blijkbaar door het merendeel der ingezetenen, Egberti door enige collatoren. Twee predikanten worden als gecommitteerden aangewezen. Daarna wordt over de zaak niets vernomen. Wellicht is kort daarna de keuze van de gemeente op Melchior Clant gevallen maar deze is hier niet gekomen.
1601 - † 1606
Cornelius Everhardi Althuis
Op 1 december 1600 verzoeken de ingezetenen van Bedum het beroepen van Cornelius Everhardi Althuis, predikant te Holwerd, als predikant te Bedum goed te keuren.
StA nr. 111.
Arch. Classis Middelstum nr. 1.
Romein, Friesland, 554, 528.
StA nr. 857.
GDW nr. 803.
Op 6 maart 1606 worden – in verband met de vacature – door de classis de preekbeurten geregeld.
Op 27 april 1607 vertoont D. Henricus Sandensis (= Henricus Houbingius, predikant te ’t Zandt*) een beroep naar Bedum. De classis wil het beroep goedkeuren indien hij demissie van zijn huidige gemeente inbrengt en het beroep door de lidmaten van de gemeente te Bedum wordt goedgekeurd waaraan de classis overigens twijfelt. Op de vergadering van de synode op 4 mei 1607 vraagt hij het oordeel over dit beroep dat hij (nog) niet heeft aangenomen. De synode verwijst hem echter naar de classis. Daarop verschijnt hij 1 juni 1607 in de vergadering van de classis Loppersum. Deze spreekt als haar mening uit dat hij beter te ’t Zandt kan blijven tenzij de gemeente aldaar hem wil laten gaan en ontslaan van zijn verbintenis. Daarop heeft hij blijkbaar afgezien van het beroep naar hier.
Op 7 juli 1607 bericht Johannes Acronius (predikant te Groningen) aan de stadhouder dat Gedeputeerde Staten vorige week een ‘ongequalifeerde’ te Bedum hebben willen benoemen doch dat hij dat heeft weten te verhinderen.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 104.
1607 - 1610
Petrus Lucanus
verzoekt 21 september 1607 als beroepen predikant alhier geëxamineerd te worden. Na examen wordt hij 16 oktober 1607 toegelaten mits nog voldoende aan de op 28 september 1607 opgelegde voorwaarde de nodige testimonia over te leggen. Blijkbaar moest de classis daarop lang wachten. Reeds op 25 april 1608 verwijt de synode hem reeds een maand lang te Bedum, de sacramenten bediend en de pastorie betrokken te hebben alvorens zich bij de classis te hebben gepresenteerd, geëxamineerd te zijn en zijn testimonia te laten zien; hem wordt gelast deze fout te herstellen. Op 23 mei 1608 vertoont hij een testimonium van Nicolaus Junghe, j.u.d. en kanselier van Holstein dat hij zich o.m. aan de Academia Juliana (sc. te Kiel) ‘woll unde eerlick ghedragen hebbe’ welke attestatie voldoende wordt geacht. De synode van mei 1609 besluit hem te citeren. Hij verschijnt het volgende jaar, op 10 mei 1610, voor de synode en moet bewijs van zijn huwelijksvoltrekking tonen. De classis Groningen zal te Itzehoe informeren of hij daar in de omgeving heeft gestaan. Op 3 augustus 1610 verzoeken de ingezetenen van Bedum aan Gedeputeerde Staten hun predikant Petrus Lucanus voorlopig te handhaven.
StA nr. 116.
GA, RA III a 14.
Acta synodes, 1611; vgl. Handelingen kerkenraad HG Groningen nr. 1, 22 mei 1611.
Hij kan dezelfde zijn als Petrus Lucanus, die van 1612 tot zijn vertrek in 1617 te Eck en Wiel stond.
NKHB, Bijlage U, 124.
1611 - † 1626
Wolfgang Agricola
vertoont 18 maart 1611 in de vergadering van de classis Loppersum een beroep naar Bedum en wordt gedemitteerd. Op 6 mei 1611 wordt hij door de classis Middelstum toegelaten. Hij is nog in leven 31 augustus 1625, komt daarna niet meer voor en zal kort voor 26 juni 1626 zijn gestorven; zijn kinderen wordt dan het genadejaar toegestaan. Voor Bedum stond hij te Garsthuizen* en Losdorp*.
1596 - 1596/7
Arnoldus Rheinbach
concionator te Bedum wordt op de classicale vergaderingen van 16 augustus, 28 september en 11 oktober 1596 geëxamineerd. Op 14 oktober 1596 verschijnt hij voor de Hoofdmannenkamer inzake het vicarieland alhier.
Arch. HJK nr. 838.
Arch. HJK nr. 839; vgl. ibid., 13 november 1599 (abusieveliojk predikant te Bedum genoemd).
1598 -1599
Jodocus Vossius
wordt voor het eerst als predikant alhier genoemd op 21 september 1598.
Arch. HJK nr. 839, 128v., 129v.
Arch. HJK nr. 839, 150.
Arch. HJK nr. 839.
Op 25 juli 1599 presenteert Jodocus Vossius, predikant te Bedum, zich als ziekenbezoeker te Groningen; alvorens benoemd te worden moet toestemming aan Burgemeesteren en Raad en aan de classis Middelstum worden verzocht.
Handelingen kerkenraad HG Groningen nr. 1.
Handelingen kerkenraad HG Groningen nr. 1.
Romein, Drenthe, 67.
Kalma, Classisboek Sneek, 328, XXXVI.
Op de classicale vergadering van 28 april 1600 wordt meegedeeld dat Macarius (Lunsman, predikant te Westerdijkshorn*) aan Van Isselmuden
Bedoeld zal zijn Ernst van Isselmuden, eigenaar van de borg Schultinga: Formsma e.a., Ommelander Borgen, 70.
1602 - 1604
Folckerus Henrici Celebrophorus
praeceptor te Bedum, verzoekt 26 april 1602 de classis hem te examineren. Op 5 mei 1602 wordt hij na examen tot de bediening toegelaten, zij het onder voorwaarden. De classis draagt hem op 9 juni 1602 de waarneming op van de dienst te Noordwolde* tot de overkomst van de aldaar beroepen predikant. Van de vergadering van 18 juli 1603 is hij scriba; hij schrijft zich dan Folckerus Henrici Celebrophorus. Als pastor secundus komt hij nog voor 18 juni 1604. Op 4 juni 1604 verzoekt hij aan de classis, ter voldoening aan de last, hem na beëindiging van zijn examen gegeven zich opnieuw aan het oordeel van de classis te onderwerpen, een nieuwe uitspraak. Na de door de eerste predikant alhier gegeven gunstige inlichtingen wordt hij ten volle als lid van de classis aangenomen (plenarie suscepit). Nog in hetzelfde jaar is hij, bij gebrek aan middelen hem te onderhouden, vertrokken.
StA nr. 857.
Hij zal dezelfde zijn als Folgerus Henrici, te Osteel (Ofr.) in of kort na 1599 in dienst getreden en vermoedelijk in verband met de religieuze twisten in het graafschap Oostfriesland gedemitteerd. Op 13 april 1602 ontvangt hij van de stad Emden enig teergeld voor de reis naar Groningen waar hij een dienst had gekregen.
Reershemius, 181.
Eind 1604 geven de synodale gecommitteerden te kennen dat hier ‘noodtwendich een vicarius to setten is’.
StA nr. 857.
1606
Adolphus Regneri Empenius
zoon van Regnerus Adolphi, predikant te Westerwijtwerd*, is blijkens de acta d.d. 24 februari 1606 beroepen als predikant te Bedum; zijn vader verzoekt dan hem te examineren. Het examen wordt 19 maart 1606 afgenomen waarna hij als predikant alhier wordt toegelaten. Hoewel de eerste predikantsplaats dan vacant is en eerst in september 1607 in die vacature wordt voorzien is Adolphus Regneri met zekerheid tweede en niet eerste predikant geweest. Hierop duidt de aanbeveling van de synode aan Gedeputeerde Staten om hem onderhoud uit twee vicarieën te verschaffen waartoe de synode 6 mei 1606 besluit terwijl de classis 16 juni 1606 gecimmitteerden aanwijst in ‘Adolphi Regneri zaken umme de vicarien to bekamen’.
Blijkbaar heeft hij inderdaad de inkomsten hieruit genoten. In 1654 wordt door de classis Middelstum geklaagd dat hoewel de drie vicarieën, gesticht door de proost Julianus (sc. destijds pastoor alhier) en bezittende in totaal 240 grazen land, na de Reductie zijn genoten door de vier successieve tweede predikanten Arnoldus Rheinbach, Judocus de Vos, Folckerus Samuelis (!) en Adolphus Empenius, nadien daaruit nimmer enige bijdrage voor het onderhoud van de tweede predikant was ontvangen en zij door de collatoren voor eigen gebruik waren aangewend.
Arch. PKV Groningen nr. 42.
Waarschijnlijk om financiële redenen is de tweede predikantsplaats na het vertrek van Empenius niet vervuld. Collatoren wendden de vicarieën te eigen nutte aan. Reeds in 1613 was dit blijkbaar het geval. Naar aanleiding van een klacht dat Verrucius
Gerlacus Verrutius bezat met de kinderen van Dr Hieronymus Verruties het patronaatsrecht van de Margarethaprebende alhier (zie aldaar).
Arch. PKV Groningen nr. 42. Bedoeld zijn Gerlacus Verrucius en Frederik Latteringe die ca 1601 genoemd worden als collatoren van twee lenen: Trsoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102.
GA, GAG nr. rnR 720 (Verbaal syndicus Houfflin).
1618 - 1621
Ludowicus Hellinckhusius
vertoont 1 juni 1618 een beroep naar Bedum dat door de classis op 15 juni 1618 wordt goedgekeurd. Hij was 1 november 1616 benoemd tot schoolmeester te Ten Post waar zijn opvolger reeds 24 april 1618 werd benoemd.
Arch. Hora Siccama nr. 441.
De classis Westerkwarter besluit 7 mei 1621 Jr Aldringa
Popco Aldringa, eigenaar van de Grote Borg te Feerwerd: Formsma e.a., Ommelander Borgen, 116-117.
StA nr. 118.
1622 - (1626)
Godefridus Hoisingius
wordt 25 september 1622 door de classis Middelstum na vertoning van zijn beroepbrief toegelaten tot het examen. Op 7 oktober 1622 wordt hij, na dit examen, toegelaten als collega pastoris alhier. Na het overlijden van Wolfgang Agricola volgde hij deze als eerste predikant op. Hij stierf 20 februari 1654.
GDW nr. 809.
Hij was een zoon van Johannes Hoisingius, laatstelijk predikant te Vierhuizen*, en gehuwd met Catharina, dochter van Johannes Lolingius, predikant te Noordbroek*.
Tot 1651 bleef de tweede predikantsplaats onbezet.
Vermeld werd reeds dat de pastoor Julle († 1475) bij zijn leven drie vicarieën had gesticht; twee
daaraan verbonden priesters leggen over één daarvan in 1477 een verklaring af.
Arch. HJK nr. 40, 98 reg. 12.
dragen Johan, Derck en Alle, zoons van wijlen Eyse ten Poell, hun aandeel van het jus patronatus
van deze prebende, die destijds was gesticht door Julle, proost van Usquert en pastoor alhier, die
daarbij 46 grazen schonk, en Eyse ten Poel, ‘olde moei’ (van wie is niet aangegeven) die 30 grazen
schonk, over aan de broers Johan, Christopher en Wigbolt van Ewsum.
Arch. Ewsum nr. 338 (oud nr. 117 reg. 413).
onder deze drie de Catharinavicarie/prebende, de andere twee zijn niet met zekerheid te traceren.
Een schattingslijst ca 1500 geeft voor Bedum vier priesters aan,
Alma, ‘Schattingen’, 176.
naast de pastoor vijf geestelijken waarvan één mogelijk een kapelaan was en een ander blijkbaar de
diensten voor een ander deed.
RC II, 9v.
1466/82- 1497
Hinrick van Circksee
H. Hindrick toe Beem wordt genoemd in een overzicht van renten van de Martinikerk te Groningen dat gedateerd kan worden tussen 1466 en 1482; hij ontvangt van deze kerk jaarlijks een rente van 50 gl.
Arch. GPK nr. 33, 27 (voor de datering der lijst: 1466 (vgl. Wynolt Egbers rente, 24v jo. ibid. nr. 77) en 1482 (Roelof Elkorens rente, 25 jo. ibid. nr. 45).
Henricus, in 1477 ‘convicarius’genoemd door twee andere vicarii alhier.
Arch. HJK nr. 40, 98 reg. 12.
AKG nr. 254 reg. 663( assertus clericus, in het regest vertaald als pseudo-geestelijke).
O.A. nr. 52 reg. 119.
StA Münster, Ostfriesische Urkunden nr. 27.
GDW nr. 294.
1501 - 1529
Goert van der Eze
komt voor in het parochieregister uit 1501,
RC II, 9v.
Arch. Ewsum nr. 272 (oud nr. 250).
pastoor te Westerwijtwerd*. Over deze begeving wordt kort daarop – 5 juni 1529 – door de commissarius-generaal van de proostdij Usquert een verklaring van Rewco afgegeven. De patronen waren toen Roelof en Johan van Ewsum en Eijze ter Poel.
Arch. Ewsum nr. 337 (oud nr. 117 reg. 194A).
Arch. Ewsum nr. 338 (oud nr. 117 reg. 413)
Arch. Ewsum nr. 575 (oud nr. 136); Alma, ‘Schatregister’, 88.
wordt in juli 1555 door de Munsterse officiaal geïnstitueerd in de Catharinavicarie; hij voldeed daarvoor aan recht 1 daalder.
Visitatie 1555, 128.
In 1558 ontstaat een geschil tussen Wigbold van Ewsum en Gerard van Isselmuden, de kinderen van Luert Cater en Meio Entens mede namens zijn broers en zusters over de door Wigbold gedane presentatie van Johannes de Bywen voor de Catharinaprebende alhier. Op 15 november 1558 wordt door de commissarius van Loppersum de gedane presentatie van kracht verklaard.
Arch. Ewsum nr. 340 (oud nr. 90* reg. 537*). Vgl. Boelens, Bouwstoffen, 194-197.
Visitatie 1559, 15-15v.
Visitatie 1560.
Arch. Ewsum nr. 341 (oud nr. 90* reg. 540*).
prebendaat alhier, wordt als overleden genoemd 7 november 1577.
Arch. HJK nr. 54.
Arch. HJK nr. 54.
Arch. HJK nr. 54, 275.
wordt bij uitspraak d.d. 19 september 1577 als prebendaat te Bedum volgens zijn introductie- en institutiebrieven gehandhaafd in het bezit van het leen en de prebende; de huren ervan zullen moeten worden voldaan aan zijn volmacht, heer Jacob Alberti.
Arch. HJK nr. 54, 428.
Arch. HJK nr. 54, 432v.
1577 - 1586
Bartolt Reneman
wordt door van Ewsum op 26 juni 1557 tot de prebende gepresenteerd
Arch. HJK nr. 55, 2 december 1586.
Arch. HJK nr. 56, 2 december 1586.
Arch. HJK nr. 59.
Later ontstaan over het rechtmatige bezit der prebende weer een geschil.
(1582 - 1586
Joannes Joannis)
Op 16 juni 1584 wordt de huurders der prebendelanden opgedragen de huren te voldoen aan de zoon van Johan Jansen die met het leen is voorzien.
Arch. HJK nr. 55, 52v.
Arch. HJK nr. 55, 118v.
Arch. HJK nr. 55, 163v.
Arch. HJK nr. 55, 2 december 1586.
Hoelang Bartolt Reneman de prebende nog heeft bezeten is niet bekend. Hij zelf leeft nog in 1615
GA, RA III a 17, 20 juni 1615.
1591 - 1595
Wilhelmus Ikens
Blijkens een notitie d.d. 2 december 1591 is de zoon van Cornelis Ikens voorzien met de Catharinaprebende alhier.
Arch. HJK nr. 57.
Arch. HJK nr. 838, 142.
In 1598 worden twee jaren landhuren van deze prebende toegekend aan Jodocus Vossius, de tweede predikant.
Arch. HJK nr. 839, 128v, 129v.
Arch. HJK nr. 1353, 287.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102 en 104.
Over deze prebende is vrijwel niets bekend. Op 26 november 1571 scheiden de kinderen van Geert
van Isselmuden († 1571) en Anna Cater de nalatenschap van hun ouders. Aan de zoon Coert wordt
door het lot toegewezen het huis ‘toe Schultinghe’ met het Petersleen te Bedum.
Arch. Farmsum nr. 799.
het goed geërfd van haar vader Hendrik die het weer verkregen had uit de erfenis van zijn vader
Claes Kater wiens vrouw mogelijk een Schultinge was.
Over Schultinghe: Formsma e.a., Ommelander Borgen, 70-71.
is niet bekend. In een rapport ca. 1601 wordt aangegeven dat een leen door Van Isselmuden pro
forma is gegeven aan zijn neef Loesecaets (Losecaat?) die bij de cavalerie is.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102.
zegt jonker (Ernst) van Isselmuden dat er in Bedum drie lenen zijn waarvan één te zijner collatie.
Hij heeft het leen gegeven aan de zoon van Coert Geerts te Bedum die in Groningen ter schole
gaat.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 104.
De Petrusvicarie bezat in 1540 blijkbaar 48 grazen land.
Arch. Ewsum nr. 575 (oud nr. 136); Alma, ‘Schatregister’, 89.
genoemd bij het leen waarvan Van Isselmuden collator is.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 102.
onverscheiden met andere eigenaren
Arch. HJK nr. 1353, 287.
het Petersleen gesteld.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 104.
Bedienaren van dit leen zijn ons niet bekend.
Ook van deze prebende is vrijwel niets bekend. In 1540 behoren 40 grazen land tot deze prebende.
Arch. Ewsum nr. 575 (oud nr. 136).
De Margarethaprebende wordt voorts genoemd 22 september 1582.
Arch. HJK nr. 56, 270.
Margarethaleen wordt in 1612 opgegeven als 62 grazen land.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 104.
patronaatsrecht van deze prebende gedeeld door Gerlacus Verrutius en de kinderen van Dr
Hieronymus Verrutius.
Boeles, ‘Bouwstofffen, 97.
Bedienaren van dit leen zijn ons niet bekend.
Deze vicarie is alleen bekend uit een akte van presentatie uit 1540; blijkbaar is de pastoor alhier dan
Collator.
GA, Verzameling losse stukken nr. 516 (R.F. 1540/45).
Resigneerde van deze vicarie (mogelijk in verband met een benoeming te Baflo* waar hij in 1541 als pastoor voorkomt). Een Johannes Helprici Bebinck werd 1 juni 1529 als student te Leuven ingeschreven.
Zijlstra nr. 9202.
St. Marie nr. 1855, 60; nr. 2673, 321v.
Na voornoemde resignatie vergeeft Rodolphus de Mepsche, pastoor alhier, 24 juli 1540 de vicarie aan
1540
Mr Henricus Augustini
uit Achtkarspelen, priester van het bisdom Utrecht en mag. lib. art.
GA, Verzameling losse stukken nr. 516 (R.F. 1540/45).
Zijlstra nr. 5990.
Onze Lieve Vrouweprebende
Deze wordt alleen vermeld in 1540, dan met een landbezit van 10 grazen.
Arch. Ewsum nr. 575 (oud nr. 136); Alma, ‘Schatregister’, 89.
wordt ca 1530 genoemd in een schattingslijst van Bedum.
HGA, Hertogelijk archief nr. 155.
Alma,’ Schotregister’, 118, 119
Arch. Ewsum nr. 575 (oud nr. 136); Alma, ‘Schatregister’, 89.
Arch. HG Bedum, doos 15, copie; Tresoar, Hs. 267 X a (Handschriften P.H. Meekhoff Doornbosch), 6-7: afschrift van een zeer summier extract uit 1746 uit een register van de kerk te Bedum). (het register zelf is niet bewaard gebleven).
Aud. nr. 295, 128-130v.
Deze prebende komt alleen voor in 1612 maar daarvan wordt dan geen landbezit opgegeven zoals
wel het geval is met de Catharina- , Petrus- en Margarethalenen.
Tresoar, Arch. Friese Stadhouders nr. 104.
vóór 1475-1477
Johannes Wunderlik en Ulfardus
vicarii alhier, leggen 30 december 1477 een verklaring af over de stichting van drie vicarieën door Julle, pastoor alhier, waarvan zij met Henricus (zie voor deze de Catharinaprebende) de eerste bedienaren waren.
Arch. HJK nr. 40, 98 reg. 12.
In 1492 (niet nader gedateerd) wordt genoemd heer Gert to Beem.
Arch. Ewsum nr. 528 (oud nr. 14**)
Arch. Ewsum nr. 505 (oud nr. 8 deel 2).
Arch. Ewsum nr. 528, 20 (oud nr. 14**).
1494
Johan Alma en Johan Wedenwisch genaamd Paptar
worden genoemd in het reeds in verband met de pastoor Johan Vredewolt genoemde stuk d.d. 24 september 1494 waarin o.m. wordt gestipuleerd dat tegen hen geen maatregelen genomen mogen worden.
StA Münster, Ostfriesische Urkunden nr. 27.
Zijlstra nr. 8127.
worden ca 1530 genoemd in een schattingslijst van Bedum.
HGA, Hertogelijk archief nr. 155.
prebendaat alhier, kwiteert 31 augustus 1546 zijn oomzegger Gisebert Kuper, de hoofderfgenaam, voor ontvangst van de gelden, hem door zijn broer Oleff Kuper vermaakt.
StA Aurich, Rep. 234 deel 3, 422.
Stadtarchiv Emden, nr. I 717 (mededeling R. Alma d.d. 9 mei 1994).
GA, RA III a 1, 27 augustus 1554.
Mogelijk nam hij na het overlijden van de pastoor Rodolphus de Mepsche enige tijd het pastoraat waar.
1547 - 1548
Mr Everardt Oelbeck
komt 26 september 1547 voor als prebendaat of vicarius alhier, oud omstreeks 40 jaren
Arch. Ewsum nr. 109 (oud nr. 264 reg. 394)
Arch. Ewsum nr. 116 (oud nr. 264 reg. 264).
HCO, Arch. Stadgericht Ootmarsum nr. 16, 63 (2 mei 1542: hij vordert 9 goudgl. en 3 schepel rogge pensie op te Ootmarsum), 64 (8 mei 1542: hij had een huis verkocht aan een andere geestelijke).
Heer Johan staat in 1553 voor 6 grazen te boek onder Bedum.
Alma, ‘Schotregister’, 119.
Arch. HJK nr. 52, 353.
1558 - 1566
Henricus Barbotonsoris
komt 21 november 1558 als vicarius alhier voor.
GDW nr. 293
GA, RA III k 1, nr. rvR 659.2, 4v.
Henrick, vicarius alhier, nam in september 1566 met de pastoor Johan Clant deel aan de verwijdering van beelden uit de kerk.
Kleijntjens, ‘Beeldenstorm’, 176.
ca. 1575
Henricus Bernardi van Berkel
was hier omstreeks 1575 vicarius. Reeds in 1585 is hij predikant te Goutum en Swichum. De synode van Friesland besluit 13 juli 1591 Henricus Bernardi, predikant te Goutum, terstond te schorsen en desnoods te verwijderen in verband met echtbreuk en doodslag die hij na ‘de verlatinge van het Pausdom’ in Groningen begaan zou hebben nadat daarover te Bedum informatien zullen zijn ingewonnen.
Acta synodes Friesland, 62 en 64. .
Romein, Friesland, 52, i.h.b. voetnoot. De civiele sententies van het Hof van Friesland uit die tijd bleven niet bewaard. Een index op de (niet meer aanwezige) protocollen geeft op 26 oktober 1594 de zaak van Claes ten Buer tegen Henricus Bernardi aan zonder bijzonderheden (Arch. Hof van Friesland nr. 16697).
Algra, De historie, VI, 333-334.
Te Goutum is hij nog 11 november 1598
Tresoar, RA Leeuwarderadeel nr. 82, 156.
Romein, Friesland, 414.
Algra, De historie, VI, 164.
Kalma, Classisboek Sneek, 278 noot g.
Kalma, Classisboek Bolsward-Workum, 400-401.
De Walle nr. 6374.
Kalma noemt hem predikant te Rinsumageest van 1580 tot 1582. Zijn vrouw Anna Enema stierf in 1617, oud 79 jaren. Hij was een zwager van Johannes van Heuckelum, onder meer predikant te Nijland.
Kalma, Classisboek Bolsward-Worlum, 400-40; vgl. Reitsma, Oostergo, 177.
Ten verzoeke van zijn crediteuren wordt, na zijn overlijden, 22 maart 1582 door Luitenant en Hoofdmannen het genadejaar toegestaan.
Arch. HJK nr. 54, 239.
Op 30 augustus 1583 wordt genoemd heer Johan van Vledder alhier.
GA, Rekening stad Groningen 1583, bodelonen.
Op 24 september 1606 wendt Abel Kempis, pastoor te Oldenzaal, zich tot de apostolisch vicarius Sasbout Vermeer. Hij schrijft een zoon te zijn van een advocaat-fiscaal en procureur in Friesland maar door de vijand verdreven te zijn. Hij leeft al 12 jaren in ballingschap. Hij had beneficia curata in pago Beem et Loppersum, vacant na het overlijden van Laurentius Eppens en Frans Clant maar dat hij deze sedert zijn verdrijving niet meer heeft kunnen genieten. Hij verzoekt op enigerlei wijze compensatie.
HUA, Arch. Apostolische Vicarissen van de Hollandse Zending, nr. 7, 1478.
Hij was een zoon van Cornelius Kempius die in Groningerland meermalen als redger voorkomt.
Onder meer te Loppersum 1566 (Arch. HJK nr. 9) en 1582 (Arch. HJK nr. 48) en elders 1589 (Arch. HJK nr. 147).
Zijlstra, nrs. 11375 en 11376.
Laurentius Eppens zou een Louwe Eppens kunnen zijn geweest, wellicht verwant aan de kroniekschrijver Abel Eppens en daarom mogelijk aan Loppersum te relateren. Frans Clant heeft dan mogelijk een beneficie te Bedum gehad. Deze was mogelijk dezelfde als Frans, zoon van Frans Clant en Teetke van Douma; deze werd vaandrig.
Kymmell, ‘Clant’, 427.